Jahon tarixi

---

U. JO ‘RAYEY, R. FARMONOY,
SH. ERGASHEV
JAHON TARIXI
Yangi tarixning birinchi davri
(XVI — XIX asrning 60-yillari)
Umumiy o ‘rta ta ’lim maktablarining V III sinfl 
uchun darslik
0 ‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi
vazirligi tasdiqlagan
Qayta ishlangan va to ‘ldirilgan uchinchi nashri
СкоЧроп nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi
Toshkent — 2014

---

U O ‘K: 94(100) 
КВК 
63.3(0)уа721 
J91
Mas’ul muharrir:
Е. Xoliqov — tarix fanlari doktori, professor.
Taqrizchilar:
A. Hazratqulov — tarix fanlari doktori;
S. Mirzaxo ‘jayev — tarix fanlari nomzodi;
N. Mustafoyeva — tarix fanlari nomzodi;
M. Xolboyeva — RTMmetodisti.
B e lg ila r m a zm u n i
Matnning boshlanishi
Yodda tuting
Eslang
Qo‘shimcha m a’lumotlar
Atamalar mazmunini bilib oling
Savol va topshiriqlar
« Respublika maqsadli kitob jam g‘armasi mablagMari
hisobidan ijara uchun chop etildi».
ISBN 978-9943-05-620-6
© Cho‘lpon nomidagi N M IU , 2010
© Cho‘lpon nomidagi N M IU , 2014

---

KIRISH
«YANGI TARIX»NING BOSHLANISHI
«Yangi tarix» tushunchasi haqida. 
0 ‘zbekiston 
Prezidenti Islom Karimov o ‘zining «Yuksak m a’navi- 
yat — yengilmas kuch» kitobida « 0 ‘z tarixini bilmaydigan, 
kechagi kunini unutgan millatning kelajagi yo‘q», — deb 
ta ’kidlashi bilan birga har bir inson jahon tarixini, uraum- 
bashariy taraqqiyot yo‘lini chuqur idrok etishi zarurligini ham 
uqtirganlar. Zero, busiz tarixiy taraqqiyot tajribalaridan zarur 
saboqlar olib bodmaydi.
Siz VII sinf «Jahon tarixi» darsligi orqali xorijiy dav- 
latlarning V—XV asrlarga oid tarixini o ‘rgandingiz va bu 
davrning « 0 ‘rta asrlar» deb atalishini ham bilib oldingiz.
Qodingizdagi VIII sinf «Jahon tarixi» darsligi sizni xorijiy 
davlatlarning XVJ—XIX asrning 60-yillari tarixi bilan tanish- 
tiradi. Olimlar insoniyat tarixining XVI asrdan boshlanadigan 
davriga «Yangi tarix» deb nom berganlar. Buning sababi 
shuki, bu davrda kishilarning tabiiy tengligi g‘oyasini, shaxs- 
ning erkinligi va sha’ni kabi 
demokratik tushunchalarni 
o ‘zida aks ettirgan yangicha dunyoqarash shakllandi, dunyoni 
yangicha tushunish asosida shaxsning tashabbuskorligi, 
tadbirkorligi uchun keng imkoniyatlar ochildi. Buning nati- 
jasida iqtisodiy hayot gurkirab o ‘sdi, ishlab chiqarishning 
yangi shakllari paydo bo ‘ldi, mehnat qurollari takomillashdi, 
sexlar о ‘m ini manufakturalar egallay boshladi. Yevropalik- 
larning hayotida ko ‘plab yangiliklar, ishchanlik, intiluv- 
chanlik kabi yangi belgilar paydo bo ‘ldi, ularning bir qismi 
sharqdan kirib keldi.
Bundan tashqari, yangi davr rivojlangan shahar madaniyati, 
antik davr tarixiga bodgan katta qiziqish, uni ideallashtirish, 
badiiy san’atining tez hayotiylashuvi kabilar bilan ham xarak- 
terlanadi. Aslida, ko‘pchilik hollarda fojiali oqibatlarga olib 
kelgan urushlar, qo‘zg‘olonlar va inqiloblar emas, kishilarning 
yaratuvchanlik faoliyati, doimiy izlanish va intilish m a’naviyat
з

---

va madaniyatda, ijtimoiy hayotda va iqtisodiy o‘sishda katta 
ijobiy o ‘zgarishlarga olib keldi.
XVI asrdan boshlangan bu o‘zgarishlar natijasida dastlab 
G ‘arbiy Yevropa va Shimoliy Amerikada shakllangan yangi 
jamiyatni kapitalistik jamiyat deb atay boshladilar.
Kapitalistik jam iyat — xususiy mulkning asosini sanoat
korxonalari tashkil etadigan, shuningdek, rivojlangan bozor
iqtisodiyoti va yuqori sanoat ishlab chiqarishiga asoslangan
jamiyatdir.
Bu jamiyatning nomi «
kapital»
so‘zidan olingan. Kapital — 
o‘z egasiga daromad keltiravchi xususiy mulk (fabrika, zavod, 
kon, bank va boshqalar) va mablag‘, o‘zini-o‘zi ko‘paytiravchi 
sarmoyadir. Bu sarmoyaning asosida erkin tadbirkorlik fao- 
liyati yotadi. Kapitalistik jamiyat siz VII sinfda bilib olgan 
feodal jam iyatdan qaysi xususiyatlari bilan farq qiladi? 
Kapitalistik jamiyat xususiy mulk va yollanma mehnatdan 
foydalanuvchilarga keng imkoniyat yaratib berdi. Agar feodal 
jamiyatda kishi kishiga qonun bilan majburlab qaram qilib 
qo‘yilgan bo‘lsa, kapitalistik jamiyatda barcha fuqarolar qonun 
jihatidan rasman erkin bo‘lganlar. Ayni paytda, u insonning 
qobiliyati, salohiyati, g‘ayrati va shijoatiga katta yo‘l ochgan 
jamiyat hamdir.
Shu sababli kapitalistik jamiyat davrida insoniyat tarixida 
misli ko‘rilmagan kashfiyot va ixtirolar amalga oshirildi. Xusu- 
san, kishilar motor, mashina, paroxod, parovoz, temiryo‘1, 
dizel, martin pechi va boshqalarni kashf etdilar. Aviatsiya, 
telegraf, telefon, televideniye va radioni o ‘ylab topdilar. Yer 
yuzini elektr chiroqlari bilan yoritish boshlandi. Yangi-yangi 
energiya manbalari yaratildi. (Bular haqida 9-sinfda to ‘la 
m a’lumot olasiz.)