Foydali qazilmalarni er osti usulida qazib olishda nobudgarchilik va sifatsizlanish asoslari
Yüklə 30,17 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE International scientific-online conference 1 FOYDALI QAZILMALARNI ER OSTI USULIDA QAZIB OLISHDA NOBUDGARCHILIK VA SIFATSIZLANISH ASOSLARI F.M.Olimov 1 , A.S.Ismailov 2 1
2 Islom Karimov nomidagi ToshDTU “Ko’mir va qatlamli konlar geotexnologiyasi” kafedrasi dotsenti https://doi.org/10.5281/zenodo.6375685 Annotatsiya : Ushbu maqolada er osti konida halokat va yo'qotishlarning sabablari haqida ma'lumot berilgan. Kalit so‘zlar: Nobudgarchilik, sifatsizlanish, kon bosimi, kon bosimini boshqarish, ajratib olish koeffitsiyenti, optimallashtirish, kon-geologik ta’sir, kon-texnik ta’sir, selik. Barcha turdagi foydali qazilmalarni qazib olishda ularni to‘liqroq va massivdagi sifatini saqlagan holda qazib olish konchilik sanoatining asosiy muammolaridan biri hisoblanadi. “Dehqonobod kaliy o‘g‘itlar zavodi” MCHJ Tepaqo‘ton tog‘-kon majmuasida nobudgarchilik va sifatsizlanishni ilmiy tadqiq qilish uchun biz avvalo har bir jarayondagi nobudgarchilik va sifatsizlanishni kelib chiqish sabablarini o‘rganib ko‘rdik. “Dehqonobod kaliy o‘g‘itlar zavodi” MCHJ Tepaqo‘ton tog‘-kon majmuasi va boshqa silvinit rudaslarini qazib oladigan konchilik korxonalaridagi nobudgarchilik va sifatsizlanish ko‘rsatkichlarining nazariy tahlili bo‘yicha ilmiy tadqiqot ishlarini amalga oshirdik. Foydali qazilmalarga bo‘lgan talabning ko‘payishi er ostidan foydali qazilmalarni yanada to‘laroq qazib olish usullarini ishlab chiqishga asos bo‘ldi. Sifatli va to‘laroq qazib olish usullarini ishlab chiqishning roli va ahamiyati yildan-yilga ortib bormoqda. Hozirda qazib olish tizimi va kon bosimini boshqarish usullarini takomillashtirishga katta e’tibor berilmoqda. Qazish ishlarining chuqurlashib borishi natijasida kon-geologik sharoitlar murakkablashib borishi, gazodinamik hodisalarning sodir bo‘lish ehtimoli, shaxta (rudnik) atmosferasi haroratining ko‘tarilishi kabi omillarning mavjudligi konchilik sanoati korxonalarida kon qazish ishlarining o‘ziga xosligini ifodalaydi. [1; b. 3] Balans zaxiraga ajratib olish zarur bo‘lgan sanoat zaxirasi va loyihada belgilangan rudaning miqdor yo‘qotilishi, bu oxirigacha qazib olinishi rejalanmagan zaxiralar kiradi (masalan, muhofazalovchi jismlarda qoldirilgan rudalar). [2; b. 250] Sanoat zaxirasini qazib olish jarayonida rudaning bir qismi yo‘qotiladi, bu yo‘qotilishsh ekspluatsion yo‘qotilish deyiladi. [1; b. 6] SHaxta maydonining eng qulay (optimal) iqtisodiy jihatdan samarali o‘lchami 1 t ruda zaxirasini qazib chiqarishga sarflanadigan umumiy xarajatning eng kichik bo‘lganligidir. [1; b. 17] Konchilik korxonalari amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, kon qazish korxonalarining ishlab chiqarish quvvati qancha katta bo‘lsa, uning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari shuncha yaxshi bo‘ladi, ya’ni quvvati katta korxonalarda mehnat unumdorligi yuqori bo‘lib, mahsulot tannarxi nisbatan kichik bo‘ladi. Bu esa, o‘z navbatida korxonaning foydasi, rentabellik darajasi va boshqa ishlab chiqarish ko‘rsatkichlarining oshishiga ijobiy ta’sir etadi. [3; b.18]. Yüklə 30,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|