Pul (Money) insanların digər insanlardan müntəzəm olaraq əmtəə və xidmətləri almaq üçün istifadə etdikləri vasitələr qrupudur

Pul (Money) insanların digər insanlardan müntəzəm olaraq əmtəə və xidmətləri almaq üçün istifadə etdikləri vasitələr qrupudur.

• Pul (Money) insanların digər insanlardan müntəzəm olaraq əmtəə və xidmətləri almaq üçün istifadə etdikləri vasitələr qrupudur.

Pulun iqtisadiyyatda 3 funksiyası var:

• Pulun iqtisadiyyatda 3 funksiyası var:

• Mübadilə vasitəsi
• Hesbalama vahidi
• Əmanət vasitəsi

Mübadilə vasitəsi

• Mübadilə vasitəsi

• Mübadilə vasitəsi (medium of exchange) əmtəə və xidmətləri almaq istəyən zaman alıcıların satıcılara verdikləri şey.
• Mübadilə vasitəsi funksiyası pulun ödəmə vasitəsi kimi qəbul edilməsindən irəli gəlir.

Hesablama vahidi

• Hesablama vahidi

• Hesablama vahidi (unit of account) qiymətləri ölçmək və borcları qeydiyyata almaq üçün insanların istifadə etdiyi meyardır.

• Əmanət vasitəsi

• Əmanət vasitəsi (store of value) insanların alıcılıq qabiliyyətini indiki zamandan gələcəyə köçürmək üçün istifadə edə bildikləri vasitədir.

Likvidlik

• Likvidlik

• Likvidlik (Liquidity ) aktivin mübadilə vasitəsinə asanlıqla çevrilə bilməsidir.

Əmtəə formasındakı pul (Commodity money) t həqiqi dəyəri olan əmtəə formasını ala biləcək puldur.

• Əmtəə formasındakı pul (Commodity money) t həqiqi dəyəri olan əmtəə formasını ala biləcək puldur.

• Nümunələr: Qızıl, gümüş, siqaret

• Kağız pul (Fiat money) i həqiqi dəyəri olmayan, hökumətin qərarı ilə pul kimi istifadə olunan dəyərdir.

• Həqiq dəyəri yoxdur.
• Nümunələr: dəmir pullar, valyuta, əmanət çekləri.

Valyuta (Currency) əhalidə olan kağız banknotlar və sikkələrdir.

• Valyuta (Currency) əhalidə olan kağız banknotlar və sikkələrdir.

• Tələb olunanadək saxlanılan depozit (Demand deposits) əmanətçilərin çek yazmaqla əldə edə bildikləri bank hesablarındakı balanslardır.

2001-ci ildə ABŞ-ın dövriyyədə təxminən 580 milyard $ məbləğində valyutası olmuşdur.

• 2001-ci ildə ABŞ-ın dövriyyədə təxminən 580 milyard $ məbləğində valyutası olmuşdur.

• Bu hər həddi-buluğa çatmış Amerikalıya 2734$ düşməsi deməkdir.

• Bəs bu valyutalar kimlərdədir?

• Xaricdə saxlanılır
• Qyeri-leqal subyektlər tərəfindən saxlanılır

Federal Ehtiyatlar Sistemi - Federal Reserve (Fed) ABŞ-ın mərkəzi bankıdır.

• Federal Ehtiyatlar Sistemi - Federal Reserve (Fed) ABŞ-ın mərkəzi bankıdır.

• Bankları tənzimləyir və bank sisteminin həyat qabiliyyətini təmin edir.
• İqtisadiyyatda olan pulun miqdarına nəzarət edir.

Federal Ehtiyatlar Sistemi 1907-ci ildə baş verən ardıcıl bank iflaslarından sonra 1914-cü ildə yaradılmışdır. Həmin iflaslar, Konqresi bank sisteminin həyat qabiliyyətinin qorunub saxlanılması üçün dövlətin mərkəzi banka (central bank) ehtiyacı olduğuna inandırdı.

• Federal Ehtiyatlar Sistemi 1907-ci ildə baş verən ardıcıl bank iflaslarından sonra 1914-cü ildə yaradılmışdır. Həmin iflaslar, Konqresi bank sisteminin həyat qabiliyyətinin qorunub saxlanılması üçün dövlətin mərkəzi banka (central bank) ehtiyacı olduğuna inandırdı.

Federal Ehtiyatlar Sisteminin Strukturu:

• Federal Ehtiyatlar Sisteminin Strukturu:

• FED-in başlıca strukturları aşağıdakılardır:
• 1) İdarə Heyəti (The Board of Governors)
• 2) Regional Federal Ehtiyat Bankaları (The Regional Federal Reserve Banks)
• 3) Federal Açıq Bazar Komitəsi (The Federal Open Market Committee)

FED Prezident tərəfindən təyin olunan və Senatda təsdiqlənən yeddi üzvü olan İdarə heyəti tərəfindən idarə olunur.

• FED Prezident tərəfindən təyin olunan və Senatda təsdiqlənən yeddi üzvü olan İdarə heyəti tərəfindən idarə olunur.

• İdarə Heyətinin yeddi üzvü arasında ən mühümü sədrdir.

• Sədr FED işçilərinə nəzarət edir, Heyətin iclaslarına sədrlik edir və mütəmadi olaraq Konqresin qarşısında FED-in siyasəti barədə çıxışlar edir.

İdarə Heyəti

• İdarə Heyəti

• 7 üzv
• Prezident tərəfindən təyin edilir.
• Senat tərəfindən təsdiq edilir.
• Üzvlər 14 müddətinə seçilirlər.
• Sədr Prezident tərəfindən 4 il müddətinə təyin edilir.

Federal Ehtiyatlar Sistemi, Vaşinqtonda yerləşən Federal Ehtiyatlar Sisteminin İdarə Heyəti və ölkənin əsas şəhərlərində yerləşən 12 regional Federal Ehtiyat Banklarından təşkil olunmuşdur.

• Federal Ehtiyatlar Sistemi, Vaşinqtonda yerləşən Federal Ehtiyatlar Sisteminin İdarə Heyəti və ölkənin əsas şəhərlərində yerləşən 12 regional Federal Ehtiyat Banklarından təşkil olunmuşdur.

Federal Ehtiyat Bankları

• Federal Ehtiyat Bankları

• 12 regional bank
• Doqquz direktor
• 3-ü İdarə Heyəti tərəfindən təyin edilir.
• 6-ı regionun kommerisya bankları tərəfindən seçilir.
• Direktorlar regionun prezidenti tərəfindən təyin edilir və İdarə Heyəti tərəfindən təsdiq edilir.

Federal Ehtiyat Bankları

• Federal Ehtiyat Bankları

• Nyu-York FED-i FED-in ən mühüm siyasət qərarlarının bəzilərini həyata keçirir.

Federal Açıq Bazar Komitəsi (FOMC)

• Federal Açıq Bazar Komitəsi (FOMC)

• Federal Ehtiyatlar Sisteminin başlıca siyasət formalaşdırıcı orqanı kimi fəaliyyət göstərir.
• Təxminən hər 6 aydan bir iqtisadiyyatı təhlil etmək məqsədilə iclaslar keçirir.

Federal Açıq Bazar Komitəsinin (FOMC) səsvermə hüququ olan üzvləri:

• Federal Açıq Bazar Komitəsinin (FOMC) səsvermə hüququ olan üzvləri:

• Sədr və İdarə Heyətinin digfər 6 üzvü.
• Nyu-York Federal Ehtiyat Bankının prezidenti.
• Digər regional Federal Ehtiyat Banklarının prezidentləri (illik rotasiya əsasında 4 səs).

Monetar siyasət Federal Açıq Bazar Komitəsi tərəfindən müəyyən edilir.

• Monetar siyasət Federal Açıq Bazar Komitəsi tərəfindən müəyyən edilir.

• Monetar siyasət mərkəzi bankda strategiya mütəxəssisləri tərəfindən pul təklifinin müəyyən edilməsidir.
• Pult təklifi iqtisadiyyatda mövcud olan pulun miqdarıdır.

FED-in 3 başlıca funksiyası:

• FED-in 3 başlıca funksiyası:

• Sağlam və etibarlı bank təcrübələrini təşviq etmək məqsədilə onların faəliyyətini federal qanunlar əsasında tənzimləmək.
• Bankların bankı rolunda çıxış edərək onlara borc verir və son kreditor statusunda çıxış edir.
• Pul təklifinə nəzarət etməklə pul siyasətini (monetary policy) həyata keçirir.

Açıq-Bazar Əməliyyatları

• Açıq-Bazar Əməliyyatları

• Pul təklifi (money supply) iqtisadiyyatda mövcud olan pulun miqdarıdır.
• FED-in pul təklifini dəyişmək üçün istifadə etdiyi başlıca yol açıq-bazar əməliyyatlarıdır.
• FED ABŞ hökumətinin buraxdığı istiqrazları satır və alır.

Açıq-Bazar Əməliyyatları

• Açıq-Bazar Əməliyyatları

• Pul təklifini artırmaq məqsədilə FED hökumət istiqrazlarını əhalidən satın alır.
• Pul təklifini azaltmaq məqsədilə FED hökumət istiqrazlarını əhaliyə satır.

Banklar iqtisadiyyatda tələb olunanadək saxlanılan depozitlərin və pul təklifinin miqdarına təsir göstərə bilir.

• Banklar iqtisadiyyatda tələb olunanadək saxlanılan depozitlərin və pul təklifinin miqdarına təsir göstərə bilir.

Ehtiyatlar (Reserves) bankların aldıqları, lakin borc kimi vermədikləri depozitlər.

• Ehtiyatlar (Reserves) bankların aldıqları, lakin borc kimi vermədikləri depozitlər.

• Qismən ehtiyat saxlayan bankçılıq (Fractional-reserve banking) bankların depozitlərin yalnız bir hissəsini ehtiyat kimi saxladıqları bank sistemidir.

Reserve Ratio

• Reserve Ratio

• Ehtiyat dərəcəsi (Reserve ratio) depozitlərin ehtiyat kimi saxlanılan hissəsidir.

Banklar ehtiyatlarının bir hissəsini borc verdikdə pul təklifini artırırlar.

• Banklar ehtiyatlarının bir hissəsini borc verdikdə pul təklifini artırırlar.
• Pul təklifinə banklardakı depozitlərin miqdarı və bankların verdikləri borc miqdarı təsir göstərir.
• Bankda depozitlər həm aktivlər, həm də passivlər kimi qeydə alınır.
• Bankların məcmu depozitlərin ehtiyat kimi saxladıqları hissəsinə ehtiyat dərəcəsi deyilir.
• Borclar bankın aktivlərinə aiddir.

Bu T – hesabı göstərir ki...

• Bu T – hesabı göstərir ki...

• Depozitlər qəbul edilir,
• Onların bir hissəsi ehtiyat kimi saxlanılır,
• Qalan hissəsi borc (kredit) verilir.
• Ehtiyat dərəcəsi 10%-dir.

Bank pulu borc verdikdə pul əsasən depozit kimi digər banka qoyulur.

• Bank pulu borc verdikdə pul əsasən depozit kimi digər banka qoyulur.

• Bu borc vermək üçün daha çox depozit və daha çox ehtiyat yaardır.

• Bank ehtiyatlarından borc verdikdə pul təklifi artır.

İqtisadiyyatda nəticə etibarilə nə qədər pul yaradılır?

• İqtisadiyyatda nəticə etibarilə nə qədər pul yaradılır?

Pulun artma əmsalı (money multiplier) ehtiyatların hər bir dolları ilə bank sisteminin yaratdığı pulun məbləğidir.

• Pulun artma əmsalı (money multiplier) ehtiyatların hər bir dolları ilə bank sisteminin yaratdığı pulun məbləğidir.

Pulun artma əmsalı ehtiyat dərəcəsinin tərsidir:

• Pulun artma əmsalı ehtiyat dərəcəsinin tərsidir:

• M = 1/R

• Ehtiyat tələbi (norması), R = 20% və ya 1/5,

• Pulun artma əmsalı 5-dir.

FED-in monetar alətlər səbətində 3 alət mövcuddur:

• FED-in monetar alətlər səbətində 3 alət mövcuddur:

• Açıq-bazar əməliyyatları
• Ehtiyatlar üzrə tələblərin (norma) dəyişdirilməsi
• Diskont faizinin dəyişdirilməsi

Açıq-Bazar Əməliyyatları

• Açıq-Bazar Əməliyyatları

• Açıq-bazar Əməliyyatları (open-market operations) ABŞ-ın dövlət istiqrazlarını FED tərəfindən alınıb satılmasıdır:
• FED hökumət istiqrazlarını satın aldıqda pul təklifi artır.
• FED hökumət istiqrazlarını satdıqda pul təklifi azalır.

Ehtiyatlar üzrə Tələblər (norma)

• Ehtiyatlar üzrə Tələblər (norma)

• FED pul təklifinə həmçinin ehtiyatlar üzrə tələblər (reserve requirements) vasitəsilə təsir göstərir.
• Ehtiyatlar üzrə tələblər bankaların depozitlərə qarşı saxlamalı olduqları ehtiyatların minimum miqdarı üzrə qaydalardır.

Ehtiyatlar üzrə tələblərin dəyişdirilməsi

• Ehtiyatlar üzrə tələblərin dəyişdirilməsi

• Ehtiyatlar üzrə tələbələr bankın məcmu ehtiyatlarının kredit verilə bilməyən hissəsidir(%-lə).
• Ehtiyatlar üzrə tələblər artırıldıqda pul təklifi azalır.
• Ehtiyatlar üzrə tələblər azaldıldıqda pul təklifi artır.

Diskont faizinin dəyişdirilməsi

• Diskont faizinin dəyişdirilməsi

• Diskont faizi (discount rate) FED-in banklara verdiyi borclar üzrə faiz dərəcəsidir.
• Diskont faizi artırıldıqda pul təklifi azalır.
• Diskont dərəcəsi azaldıldıqda pul təklifi artır.

FED-in pul təklifini tam nəzarət altında saxlaya bilmir.

• FED-in pul təklifini tam nəzarət altında saxlaya bilmir.

• Çünkü FED qismən ehtiyat saxlayan bankçılıqdan irəli gələn 2 problemlə qarşılaşır:

• Ev təsərrüfatları banklarda depozit saxladıqlarından FED pul təklifini tam nəzarətdə saxlaya bilmir.
• Bankirlər kredit verdiyindən pul təklifini tam nəzarətdə saxlaya bilmir.

Pul termini, insanların müntəzəm olaraq əmtəə və xidmətləri almaq üçün istifadə etdikləri aktivləri bildirir.

• Pul termini, insanların müntəzəm olaraq əmtəə və xidmətləri almaq üçün istifadə etdikləri aktivləri bildirir.

• Pulun üç funksiyası vardır: mübadilə vasitəsi, hesablama vasitəsi, əmanət vasitəsi.

• Qızıl kimi əmtəə formasındakı pul, həqiqi dəyəri olan puldur.

• Kağız dollar kimi xalis pul, həqiqi dəyəri olmayan puldur.

Federal Ehtiyatlar Sistemi ABŞ-ın mərkəzi bankı kimi ABŞ monetar sistemini tənzimləyir.

• Federal Ehtiyatlar Sistemi ABŞ-ın mərkəzi bankı kimi ABŞ monetar sistemini tənzimləyir.

• O pul təklifini açıq-bazar əməliyyatları, ehtiyatlar üzrə tələblərini və diskont faizini dəyişdirməklə nəzarət altında saxlayır.

Banklar depoztlərinin bir hissəsini borc verdikdə, onlar iqtisadiyyatda pul təklifini atırırlar.

• Banklar depoztlərinin bir hissəsini borc verdikdə, onlar iqtisadiyyatda pul təklifini atırırlar.

• Pul təklifinin müəyyən olunmasında bankların bu rolu səbəbindən FED-in pul təklifinə nəzarəti mükəmməl deyildir.