Cümlə bu və ya digər dərəcədə bitmiş fikir ifadə edib, öxünəməxsus qrammatik strukturu və intonasiya quruluşu olan bir və ya bir neçə sözdən ibarət olan dil vahididir.
1. Quruluşuna görə cümlələr sadə və mürəkkəb olur. Mürəkkəb cümlələr iki yerə bölünür: 1) tabesiz mürəkkəb cümlə; 2) tabeli mürəkkəb cümlə.
2. Məqsəd və intonasiyadan asılı olaraq cümlələr 4 yerə bölünür: nəqli, sual, əmr, nida cümlələri.
1. Nəqli (Declarative): Honesty is the best policy.
2. Sual (Interrogative):
a) ümumi (Yes, no questions) Will you kindly sign this paper?
b) xüsusi (Wh-questions) What kind (sort) of man is he?
c) alternativ (Or questions) Did you speak to them, or did the manager?
4. Nida (Exclamatory): “What nonsense you talk!’’ said Lord Henry.
Sadə cümlə (The simple sentence)
Sadə cümlə iki cür olur:
1) Sadə müxtəsər (Simple unextended): The car stopped.
2) Sadə geniş (Simple extended): The blue car stopped at the gate. Sadə müxtəsər cümlələr yalnız mübtəda və xəbərdən; sadə geniş cümlə isə baş və ikinci dərəcəli üzvlərdən ibarət olur.
Mübtəda cümlədə haqqında söhbət gedən şəxsi və ya əşyanı bildirən cümlə üzvüdür və who?, what? suallanna cavab verir.
Şəxs kateqoriyası baxımından mübtəda iki yerə bölünür: 1) şəxsli və 2) şəxssiz.
Şəxsli mübtədalar da öz növbəsində iki qrupa bölünür: a) müəyyən şəxsli b) qeyri-müəyyən şəxsli.
Müəyyən şəxsli mübtəda ifadə oiuna bilər:
1. İsimlə: The meeting is over.
2. Əvəzliklə: Someone wants to speak to you.
3. Məsdərlə: To swim is pleasant.
4. Cerundla: Smoking isn't allowed here.
5. Sayla: Three were absent from the lecture.
6. İstənilən söz birləşmələri ilə: ‘Had’ is the past tense of the verb «to have».
Qeyri-müəyyən şəxsli mübtəda one, they, we və you əvəzlikləri ilə ifadə olunur.
They say the wheat crop will be fine this year.
You should always do your homework.
One should be careful when crossing the street.
We must be very attentive to old people.
Xəbər (The predicate)
Xəbər mübtədaya aid hal, hərəkət, vəziyyət, keyfiyyət və s. kimi məlumatları bildirən cümlə üzvüdür və what does the subject do?, what is done to the subject?, what is it like'.^ what is it?, who is it? suallarına cavab verir.
Xəbər sadə və mürəkkəb olur. Mürəkkəb xəbər iki yerə bölünür: mürəkkəb ismi xəbər və mürəkkəb feli xəbər.
He learns French, (sadə xəbər)
My father is a doctor, (mürəkkəb ismi xəbər)
I must go there at once, (mürəkkəb feli xəbər)
1.Sadə xəbər (Simple predicate)
Sadə xəbər istənilən zamanda, növdə və şəkildə şəxsli formada olan fellə ifadə olunur: She works at a factory.
The letter had been sent off
He is reading.
2. Mürəkkəb ismi xəbər (Compound nominal predicate)
Mürəkkəb ismi xəbər mübtəda ilə ifadə olunmuş şəxsin və ya əşyanın ;
a) aid olduğu sinfi-She is a doctor.
b) halını-I’m tired.
c) keyfiyyətini-She is pretty.
bildirir və iki hissədən ibarət olur: bağlayıcı fel və ad hissə.
İsmi xəbər ifadə oluna bilər:
1.İsimlə-I’m a student. They are workers.
2.Əvəzliklə-It is she. This book is yours.
3.Sözönünülü isim və ya əvəzliklə-The room is in disorder. He is against it.
4.Sifət və ya sifətlə-The morning was warm. The glass is broken.
5.Məsdərlə-Your duty is to help them immediately.
6.Cerundla-Her greatest pleasure was travelling.
Mürəkkəb ismi xəbər to be, to seem, to look, to become, to get, to grow, to turn və s. bağlayıcı fellərlə ifadə olunur,
They seemed tired. He looks ill. It is getting cold. He became a doctor.
Çox vaxt to become, to get, to grow, to turn felləri sifətlə işlənir,
