Reja Narx tushunchasi va uning mohiyati. Narx siyosatini shakllantirish va narx darajasini hisoblash uslublari. Tovarlarning yashash davri mobaynida narxlarning ozgaruvchanligi. Narx tushunchasi va uning mohiyati

Toshkent Moliya instituti sirtqi ta'lim fakulteti CMM-55 guruh talabasi Mamadiyev Sarvarning Marketing fanidan

Mustaqil ish

Mavzu: Marketingda narx asosida raqobat va narxsiz raqobat.

Toshkent 2023

Reja

1.Narx tushunchasi va uning mohiyati.
2.Narx siyosatini shakllantirish va narx darajasini hisoblash uslublari.
3.Tovarlarning yashash davri mobaynida narxlarning ozgaruvchanligi.

1.Narx tushunchasi va uning mohiyati


Narx bozor kategoriyasi bulib, tovarlar ayirboshlanganda yuz beradigan munosabatlarni anglatadi. Narx nazariy jixatdan olganda tovar kiymatining puldagi ifodasi, kiymatining bozordagi kurinishidir.


Narx bamisoli barometr kabi bozor xolatini kursatib turadi, narx pasayib ketsa, tovar bozori kasodlikka yulikkan buladi, tovar nafsiz bulib, uni boshka tovar bilan almashtirish yoki uning sifatini tubdan yaxshilash zarurligi pul tarkibiga kuyiladi. Narxning iktisodiy mazmunini uning funktsiyalari kursatib beradi. Narx nimaga tegishli bulishidan kathiy nazar (tovar, xizmat) beshta asosiy funktsiyani bajaradi:


1. bozor muvozanatini tahminlash funktsiyasi


2. xisob-kitob, ulchov funktsiyasi


3. iktisodiy regulyator funktsiyasi


4. rakobat vositasi funktsiyasi


5. ijtimoiy ximoya funktsiyasi


Bozor iktisodiyoti sharoitida narxning kuyidagi turlari mavjud:


1. demping narx


2. nufuzli narx


3. milliy narx


4. arzonlashtirilgan narx


5. jaxon narxi


6. yashirin narx


7. erkin narx


8. standart narx


9. kontrakt (ulgurji) narx


10. chakana narx


11. uzgaruvchan narx


12. limit narx


13. muvozanat narx
Bozor narxining asosiy xususiyatlari ularning doimo uzgarib turish kobiliyatidir. Narxlar xech kachon sababsiz uzgarmaydi. Yukori narxlar esa yukori sifatli, yangi istehmol kobiliyatiga ega bulgan tovarlarga urnatiladi. Narx darajasiga tovarning rakobatbardoshligi va bozordagi urni boglikdir.


Narx belgilash maksadlari: bozor ulushini kupaytirish, kiska vakt ichida eng kup foyda olish, yukori foyda normasini uzok muddat saklab kolishdan iborat.


Birlamchi narxni aniklashga vakt buyicha narx darajasini anik xisoblash tahsir kiladi. Bu xisoblash bozor segmentiga, tovarning yashash davriga, talab va taklifning potentsial mikdoriga boglik buladi. Marketingda tovar siyosati ijtimoiy tovar ishlab chikarishning barcha boskichlari, yangi ishlab chikarishning, taksimlashning, almashuv va istehmolchining uziga xos xususiyatlarini xisobga olgan xolda yuritiladi.


Narx bajaradigan bahzi bir vazifalarni kurib utamiz: avvalo narxlar ishlab chikarish va istehmoldagi uzgarishlardan xabar beradi
Narxlar fakat istehmoldagina emas, balki ishlab chikarishdagi uzgarishlardan xam darak beradi. Narxlarning boshka muxim vazifasi – ishlab chikaruvchilar va istehmolchilarni ragbatlantirishdir. Narxlar mexanizmi ishlab chikarilayotgan maxsulot mikdorini kupaytirishgina emas, balki ishlab chikarishning eng tejamli usullarini ishlashni xam ragbatlantiradi.


Narxlarning uchinchi vazifasi ikkinchisi bilan chambarchas boglik. Bu daromadlarnig taksimlanishiir. Tovar ishlab chikarish sharoitida xujalik faoliyati ishtirokchilari oladigan daromadlar ular uz shaxsiy yoki ishlab chikarish istehmollarini kuplab sotadigan yoki sotib oladigan tovarlar va xizmatlarning narxlariga bevosita boglik buladi.


Narxlarning turtinchi vazifasi aloxida korxonalarga va xujalik soxalariga ishlab chikarish omillarini taksimlashdir.


Narxlar raqobati raqobatdosh firmalar narx siyosatini raqobatning asosiy dastagi sifatida ishlatganda kuzatiladi. Bundan tashqari, bu to'g'ridan-to'g'ri, ochiq holda, o'z mahsulotlariga narxlarni pastroq e'lon qilish orqali yoki narxlarni pasaytirishning cheklovi mavjud bo'lmagan hollarda yashirin ravishda amalga oshirilishi mumkin. So'nggi paytlarda narxlarning raqobati tobora ko'p bozorlarning tabiati o'zgarishi va ularning xaridor bozorlariga aylanishi tufayli narxsiz raqobatga tobora ko'proq kirib bormoqda.
Narxlar raqobati foydani vaqtincha pasayishi sababli tovarlar yoki xizmatlarni raqobatchilardan past narxlarda sotishni o'z ichiga oladi. Shunday qilib, xaridorlarni qo'lga kiritish yoki saqlab qolish uchun firmalar har xil toifadagi xaridorlarning ro'yxati narxiga nisbatan har xil chegirmalardan foydalanishlari mumkin (masalan, bozorga kirib kelgan yirik firmalar ma'lum vaqtgacha foyda olishni rad etishlari va yangi raqobatchilarning bosqinini oldini olish uchun, cheklangan narxlar deb ataladi, ya'ni potentsial raqobatchining o'z mahsulotlari uchun o'rtacha narx xarajatlar chizig'ining minimal qiymatidan past bo'lgan narxlar.
Parfyumeriya, ammo kosmetika savdosida narx raqobati muhim o'rin tutadi. Kompaniyalar iste'molchilarga nafaqat ular uchun maqbul bo'lgan narxlarni, balki o'xshash mahsulotlarning raqobatchilar narxlariga qaraganda iloji boricha pastroq bo'lgan narxlarni taklif qilishga intilishadi.
Narxlar raqobati tovarlarni raqobatchilardan past narxlarda sotishni o'z ichiga oladi. Narxni pasaytirish nazariy jihatdan ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish yoki foydani kamaytirish orqali mumkin. Kichik va o'rta firmalar, bozorda qolish uchun, ko'pincha kichik foyda olishga rozi bo'lishadi. Yirik monopoliyalar raqobatchilarini yo'q qilish va arzon mahsulotlar yordamida bozordan siqib chiqarish uchun foyda olishdan butunlay voz kechish uchun bir muncha vaqtga ega bo'lishlari mumkin.
Narxlar raqobati tovarlar va xizmatlarni raqobatchidan past narxlarda sotishni o'z ichiga oladi. Narxlarni pasaytirish yoki xarajatlarni kamaytirish yoki faqat yirik firmalarning daromadini kamaytirish orqali mumkin.
Narxlar raqobati darsliklar bozorida ikkinchi darajali rol o'ynaydi. Birinchidan, aksariyat bozorlardan farqli o'laroq, bu holda iste'molchi uchun mahsulotni kimdir tanlaydi.
Narxlar raqobati ikki shaklda namoyon bo'ladi.
Narxlar raqobatini nafaqat bozorda hukmronlik qiladigan kompaniya, balki raqobat sharoitida omon qolish uchun kichik kompaniya ham boshlashi mumkin.
Ammo narx raqobati narxlar urushiga aylanishi mumkin. Narxni biroz tushirib, firmalardan biri xaridorlarning ko'pchiligini jalb qilishi mumkin.