Suv va suv resurslaridan oqilona foydalanish

Suv va suv resurslaridan oqilona foydalanish.
Reja
1. Suv va uning tirik organizmlar hayotidagi ahamiyati.
2. Suvlarning ifloslanishi va isrof qilinishi.
3. Oqava suvlarni tozalash usullari.
4. Suv resurslarini muhofaza qilishning chora-tadbirlar

KIRISH
Ma’Iumki, XXI asrdan boshlab suv - oltin, uran, gaz, ko‘mir va boshqa foydali qazilmalardan ko‘ra qimmatbaho xomashyo hisoblanadi. AQSH Milliy qidiruv Kengashi taxminiga ko‘ra, yaqin 20 yil ichida xalqaro mojarolar xavfming o‘sishi aynan ichimlik va qishloq xo‘jaligi uchun suv yetishmovchiligi sababli boMishini e’tirof etishmoqda Lekin arid hududlarda suv - hayot manbai, insoniyat turmush tarzining yaxshiianishida eng asosiy resurs boyligi hisoblanadi. 0 ‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tish davrida iqtisodiyot tarmoqlarining jadal rivojlanishiga ta ’sir etuvchi omil suv resurslarining miqdori va sifatidir. O‘zbekiston Respublikasida qabul qilingan «Suv va suvdan foydalanish to4g ‘- risida»gi qonun (1993-yil 6-may)ning 106-moddada suvdan oqilona foydalanish va uni muhofaza qilishning iqtisodiy choralari 111 va 112-moddalarida aynan suv resurslaridan mukammal foydalanish va uni muhofaza qilish jadvallarini ishlab chiqish tartibi masalalariga bag‘ishlangan. Ushbu masalaning umumdavlat nuqtayi nazaridan dolzarbligi qonunda alohida ta’kidlab o'tiladi. Bugungi kunda 0 ‘zbekistonda mamlakatni barqaror rivojlantirish bo‘yicha dastur ishlab chiqilgan (1998-yil 14-dekabr). Unda 0 ‘zbekiston Respublikasini barqaror rivojlantirishni birdan-bir strategik maqsad bosqichi quyidagicha belgilangan: 0 ‘zbekistonning kelajak avlodi uchun yer-suv va boshqa tabiiy resurslaridan foydalanishni saqlash maqsadida oqilona samaraligini oshirmoq darkor. Mamlakatda yashayotgan kishilar va kelaSuv hayot manbai ekanligini faqat issiq va o‘ta issiq. quruq iqlim sharoitidagina to‘la tasavvur etish mumkin. Xalq iborasi bilan aytganda: qayerda suv paydo bo‘lsa, o‘sha yerda hayot boshlanadi, suv tugagan yerda esa hayot ham tugaydi. Shuning uchun ham qadim zamonlardan boshlab oMkamizda suvga hurmat, uni e’zozlash. isrofgarchiligiga va ifloslanishiga yo‘l qo‘ymaslik ruhi hukm surgan. Shu bilan birga «suvday serob bo‘l», «oldingdan oqqan suvning qadri yo‘q» va shu kabi iboraiar ma’lum sharoit va davrda o ‘z «xizmatini» o‘tagan. Ayniqsa, asrimizning 50-yilIarida «tabiatni xalq izmiga bo'ysundirish» uchun boshlangan kurash o‘ziga xos hayot maktabi bo‘ldi va muhim xulosalarga olib keJdi. Ular ichida eng muhinii, suv boyliklarining cheklanganligini, ularga ortiqcha miqdorda iflos suv tashlanmagandagina o'z sifatini saqlab qolishi mumkinligini, tabiat yowl qo'yilgan xatolarni kechirmasligini va har bir xato uchun qasos olishini tushunishdan iborat boMdi. Maxsus tekshirishlar shuni ko‘rsatdiki. soni doimo o‘sib borayotgan sayyoramiz aholisini (agar uning soni 1800-yilda — 0,9 mlrd., 1920-yiIi - 1,8 mlrd., 1970-yil — 4,0 mlrd., 1990-yil - 5,2 mlrd., 2000-yiI - 6,3 mlrd. bo'lgan boMsa, 2050-yil - 11 mlrd.bo‘lishi kutilmoqda) oziq-ovqat bilan ta’minlash uchun 2050-yiIga keiib, 500 mln. ga sug‘oriiadigan yerlarda yuqori hosildorlikka erishish uchun dehqonchilik qilish (hozirda bu maydon 285 mln.ga yaqin) kerak boMadi. Ammo mavjud suv boyliklari faqat 450 mln. gektaryerni sug‘orishga yetadi. Bugungi 6 SO‘Z BOSHI «Mintaqaning yana bir muammosi suvni muhofaza qilisft va tejash tadbirlari tnajmuini amalga oshirish zaruriyati bilan bogUiqdlr. Bu tadbirlar suvnittg isro f boUishini eng karn darajaga keltirishni... o*z ichiga oladi». Islom Karimov Ma’lumki, XXI asrdati boshlab suv - oltin, uran, gaz, ko‘mir va boshqa foydali qazilmalardan ko‘ra qimmatbaho xomashyo hisoblanadi. AQSH MilJiy qidiruv Kengashi taxminiga ko‘ra, yaqin 20 yil ichida xalqaro mojarolar xavfining o‘sishi aynan ichimlik va qishloq xo‘jaligi uchun suv yetishmovchiligi sababli bo‘ lishini e’tirof etishmoqda (A.Paximov //Эхо планеты, №46. 2008). Lekin arid hududlarda suv - hayot manbai, insoniyat turmush tarzining yaxshilanishida eng asosiy resurs boyligi hisoblanadi. 0 ‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tish davrida iqtisodiyot tarmoqlarining jadal rivojlanishiga ta’sir etuvchi omil suv resurslarining miqdori va sifatidir. 0 ‘zbekiston Respublikasida qabul qilingan «Suv va suvdan foydalanish to‘g ‘- risida»gi qonun (1993-yil 6-may)ning 106-moddada suvdan oqilona foydalanish va uni muhofaza qilishning iqtisodiy choralari 111 va 112-moddalarida aynan suv resurslaridan mukammal foydalanish va uni muhofaza qilish jadvallarini ishlab chiqish tartibi masalalariga bag‘ishlangan. Ushbu masalaning umumdavlat nuqtayi nazaridan dolzarbligi qonunda alohida ta’kidlab o4iIadi. Bugungi kunda 0 ‘zbekistonda mamlakatni barqaror rivojlantirish bo‘yicha dastur ishlab chiqilgan (1998-yil 14-dekabr). Unda 0 ‘zbekiston Respublikasini barqaror rivojlantirishni birdan-bir strategik maqsad bosqichi quyidagicha belgilangan: 0 ‘zbekistonning kelajak avlodi uchun yer-suv va boshqa tabiiy resurslaridan foydalanishni saqlash maqsadida oqilona samaraligini oshirmoq darkor. Mamlakatda yashayotgan kishilar va kela3 jak avlod uchun tabiiy resurslar imkoniyatidan oqilona foydalanish va atrof-muhitni musaffo holatda saqlash talablarini qondirish - ijtimoiy-iqtisodiy hayotning barqaror rivojianishiga asos yaratadi. I.A.Karimov «O ‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» (-T., 0 ‘zbekiston, 1997. -129 b.) nomli fundamental monografiyasida quyidagi Markaziy Osiyo davlatlari va xalqaro tashkilotlaming Orol dengizi havzasini barqaror rivojlantirish muammosi bo‘yicha Deklaratsiyasini (20-sentabr, 1995 y.) g‘oyat mihim muammosi ta’kidlagan: « - mintaqaning tabiiy zaxiralarim kompleks boshqarish tizimini takomillashtirish». Mavjud muammoiar respublika aholisini oziq-ovqat bilan ta’minlash maqsadida sug‘oriladigan yerlarda asosiy hisoblangan suv resurslari kelajak davrlarga kelib, m a’lum bir ma’noda o‘z talabini qo‘yadi (N.R. Hamroyev va boshq., 1998 y.). Respublikamizda yer va mehnat resurslari sohasida muammoiar yo‘q, biroq suv resurslari miqdori cheklangan. Shved olimlari Lars Krister Lundin va hoshqalarning (2003 y.) hisoblashlariga ko‘ra ushbu masala yanada murakkablashadi, agar yarim qurg‘oqchilik sharoitida 1 kishiga yiliga 1300 m3 suv taiab qilinsa. respublikani barqaror ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan rivojlantirish strategiyasiga asosan suv ta’minotini yaxshilash, hududlami suv bilan unumli va ta’minlash uchun suv resurslarini integrativ boshqarish zarur bo‘ladi. Orol dengizi havzasida asosiy e ’tiborni boshqa mamlakatlardan farqli oMaroq, bir tomondan yer va mehnat o‘rtasida, ikkinchi tomondan suv resurslarining notekis ravishda taqsimlanganligi aniq ko‘rinib turibdi Shunday qilib, ushbu tarixiy davrda kishilaming oziq-ovqatga bo‘lgan talabini qondirish maqsadida iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish uchun tabiiy va xususan suv resurslaridan mukammal (oqilona) foydalanish (integrallashgan boshqaruv) texnologiyalarini keng miqyosda tatbiq etish bilan amalga oshirish mumkin. Ushbu fan aynan shu maqsadda suv resurslaridan mukammal foydalanish va muhofaza qilishning asosiy jarayonlarini hamda hisoblash usullarini o‘rganishga yo‘nalt'rilgan. 4 Muailiflar darslikning ikkinchi nashrini anchagina kengaytirilgan holda yangi ma’lumotlar bilan boyitib va bildirilgan takliflami inobatga oigan holda tayyorlashga harakat qilganlar. Darslik TEMPUS Xalqaro dasturining IB-25204-2004 «TEAM: Atrof-muhit holatini baholash va monitoringi» loyihasi va 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat ilmiy-texnik dasturiari (№A-7-l 11, №41-10-mavzulari) doirasida bajarildi.