T. B. Mustanov -tta farmakologiya kafedrasi dostenti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOGLIQNI SAQLASH VAZIRLIGI
TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI

“TASDIQLAYMAN

O`quv ishlari bo’yicha prorektor

prof._________ Boymurodov Sh.A.

“_____”_________________2017 yil

Kafedra: FARMAKOLOGIYA
Fan :FARMAKOLOGIYA

Kirish,dozalar,og’irlik o’lchovi, resteptning tuzilishi.

Ichish uchun qo’llanilib,qoshiqlar bilan o’lchanadigan eritmalar va miksturalar.
mavzusi bo’yicha

davolash, tibbiy-pedagogika va tibbiy-profilaktika fakultetlari

3-kurs talabalari uchun

Amaliy mashg’ulot

TA’LIM TEXNOLOGIYASI

Toshkent-2017
Tuzuvchilar: T.B. Mustanov –TTA farmakologiya kafedrasi dostenti
Taqrizchilar: S.D. Aminov - TPTI farmakologiya va normal fiziologiya kafedrasi mudiri‚

t.f.d‚dosenti.

A.A.Yakubov-TTA klinik farmakologiya kafedrasi mudiri‚ t.f.d‚professori.

Uslubiy qo’llanma kafedra majlisida tasdiqlandi.

-Bayonnoma № 1, 28.08 2017-y

Mazkur ta’lim texnologiyasi tibbiy-biologiya va fundamental fanlar seksiyasi

yig’lishining 5.09.2017 yildagi № 1sonli qaroriga asosan chop etildi.

1.Ta’lim berish texnologiyasi (amaliy mashgulot)

Vaqt:135 daqiqa	Talabalar soni:10-15
O`quv mashgulotini o’tish joyi	Kafedra farmakologiya
O`quv mashgulotining tuzilishi	1.Kirish qism. 2.Nazariyqism. 3. Amaliy qism (resteptlar bo’yicha mashqlar bajarish) 4. Yakuniyqism.
O`quv mashguloti maqsadi:	Davlat Farmakopeyasi tug’risida, dozalar, ogirlik o’lchovi ҳaqida umumiy tushuncha berish; resteptning tuzilishi ҳaqida talabalarga bilim berish; dori shakillarining tasnifini berish; eritmalar to`grisida tushunchalar berish; qoshqlab o’lchanadigan eritmalar va ularningy ozilish turlari ҳaqida bilim berish.
Talaba bilishi kerak:	Davlat Farmakopeyasining asosiy qisimlarini; doza va ogirlik o’lchovini; resteptning tuzilishini; dori shakillarining tasnifini; suyuq dori shakillarini tasnifini; eritmalar xarakteristikasi; ichish uchun qo’llanadigan, qoshqlar bilan beriladigan eritmalarni yozilish shakillarini, kattalar va bolalar uchun terapevtik dozalarni ҳisoblashni.
Talababa bajara olishi lozim:	Amaliy kunikmalarni bajarish-restept bo’yicha topshiriqlarni bajarish (ichish uchun qo’llanadigan, qoshiqlar bilan beriladigan eritmalarga restept yozish).
Pedagogik vazifalar: Davlat Farmakopeyasi,dozavao’lchovbirliklari ҳaqidagi bilimlarini chuqurlashtirish; Resteptning tuzilishi, dori shakillarining, suyuq dori shakillarining tasnifi ҳaqidagi bilimlarini chuqurlashtirish; Eritmalar tug’risidagi bilimlarini mustaҳkamlash; Qoshiqlar bilan dozolanadigan eritmalarga to`gri restep tyozishga yo’llantirish.	O`quv faoliyati natijalari: Xar bir vrach qoshiqlab dozalanadigan eritmalargat o`gri restept yozib berishi kerak; Ular eritmalarning kattalar, bolalar va qariyalar uchun dozalarini aniqlab berishlari kerak, bu esa umumiy amaliyot shifokori va pediatrlar faoliyatida kerak bo’ladi.
Ta’lim usullari	Miya xujumi, kitob bilan ishlash, suxbat.
Ta’lim shakli	Jamoaviy, guruxlarda ishlash ,yakka tartibli
Ta’lim vositalari	O`quv materiallari, dori vositalari kompleksi, videofilmlar, yozuv taxtasi, chizma, sxema, eslatma, nazoratvarag’i, nazorat savollari, bo’r.
Ta’lim berish sharoiti	Maxsus o’kitish vositalari bilan jiҳozlangan, Guruҳli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar
Monitoring va baҳolash	Ogzaki so’rov: tezkor-so’rov, yozma so’rov, restept yozish.

2. Amaliy mashgulotning texnologik xaritasi

Ishbosqichlarivavaqti (135d.)	O`qituvchining	Talabalar
	FAOLIYATI
1-bosqich Kirish (5 daq.)	1.1. Davomatnitekshiradi. 1.2. Mavzunominie’lonqiladi, rejalashtirilganmashgulotnatijasinivamaqsadinitushuntiradi. 1.3. Mashgulotrejasivaunio’tkazishxususiyatibilantanishtiradi. 1.4. Talabalarningbiliminibaxolashmezonivako’nikmalaribilantanishtiradi.	1.1. Eshitadi. 1.2.Tinglaydi,yoziboladi. 1.3.Tinglaydi,aniqlashtiradi, savolberadi. 1.4. Tinglaydi, aniqlashtiradi, savolberadi.
2-bosqich Nazariyqism (85 daq.)	2.1. Mavzularningyorituvchi savollaribo’yicha so’rovo’tkazadivatalabalarningtayyorgarlikdarajasinianiqlaydi. 2.2. Talabalartomonidanbutunlayo’zlashtirilmagan savollarbo’yichatushunchaberadi. 2.3. Talabalarnikichikguruҳlargabo’ladi. Kichikguruҳlardaresteptlarning ҳarxilko’rinishiniyozishnivamasalalarechiminingkeyinginamoyishiniberadi. 2.4. Yozilganresteptlarbo’yichaguruҳlarningchiqishlarini, namoyishini, muҳokamasinivao’zarobaҳolashinitashkilqiladi. 2.5. “Miya ҳujumi” o’yininitashkilqiladivao’tkazadi. Buasosdatalababiliminifaollashtiradi. Xulosaqiladi. 2.6. Qoshiqbilandozalanadiganeritmalarniishlatishqoidasivamaqsadinitushuntiradi. Berilganmavzuningumumiymuҳokamasinitashkilqiladi. 2.7. Tarqatmamateriallarnamoyishetadi.	2.1. Savollarga javob beradi. 2.2. Tinglaydi. 2.3. Kichikguruҳlargabo’linadi, masalalarechadivaguruҳdaturlixilko’rinishliresteptlarniyozadi. 2.4. Guruҳlaro’zmasalaechimlarinamoyishivaresteptyozilishibilanchiqadi. Qolganqatnashchilarguruҳlarningchiqishlarinibaҳolashadi, savollarberishadi, o’zfikrlarinibildirishadi. 2.5. Tinglaydi, aniqlashtiradi, topshiriqlarnibajaradi, javoblarnimuҳokamaqiladi. 2.6. Tinglaydi, resteptniyozilishinianiqlashtiradi, masalalarniyakkatartibdaechadi. Ishbajarilishinijamoabo’libmuҳokamaqiladi. 2.7. Tarqatmamateriallarnio’rganadi.
3-bosqich Amaliyqism (40 daq.)	3.1. Talablargamashgulotningamaliyqisminibajarishbo’yichaqo’llanma (yo’riqnoma) beradi. 3.2. Talabalargayozmatekshiruv savollarvarestepturabo’yichaberilgantopshiriqlarnibajarishni – amaliyko’nikmalarnibajarishbo’yichatopshiriqlarberadi. 3.3. Amaliyishlarnatijasinivayozmauyvazifasiningbajarilganliginitekshiradi.	3.1. Tinglaydi, savolberadi. 3.2. Tekshiruv savollargajavobberadivadaftardarestepturabo’yichaberilgantopshiriqlarnibajaradi. 3.3. Tinglaydi, xatolarnito`girlaydi.
4-bosqich Yakuniyqism (5 daq.)	4.1. Mavzubo’yichaxulosaqiladi, talabalarninge’tiboriniushbuishning, ularningkeyingikasbiyfaoliyatidaaҳamiyatigaqaratadi, mashgulotmaqsadigaetganlikdarajasinitaҳlilqiladi. 4.2. Talabalarningnazariyvaamaliymashgulotqismibo’yichabilimdarajasinibaҳolaydivabaҳolarnie’lonqiladi. 4.3. Keyingimashgulotuchunvazifaberadi, kerakliadabiyotro’yxativaushbumavzubo’yichainternet saytlarinie’lonqiladi.	4.1. Tinglaydi. 4.2. Tinglaydi. 4.3. Tinglaydi, yozib oladi.

3. Mavzuni asoslash

Xar bir vrach qoshiqlab dozalanadigan eritmalarga to`gri restept yozib berishi kerak. Ular eritmalarning kattalar, bollalar va qariyalar uchun dozalarini aniqlab berishlari kerak, bu esa umumiy amaliyot shifokori va pediatrlar faoliyatida kerak bo’ladi.
4. Fanlar aro va fan ichidagi bogliqlik

Bu mavzuni o`qitish talabalarni kimyo va lotin tilini bilishlari asoslanadi. Bularni bilish talabalarni kimyo fanlarini o`qishda juda kerak bo’ladi.

5. Nazoratuchun savollar

1. 
   Farmakologiya nimani o`qitadi?
   
2. 
   Farmakopeya nima?
   
3. 
   Doza va uning qanday turlari mavjud?
   
4. 
   Dori shakli nima?
   
5. 
   Necha xil dori shakllari mavjud?
   
6. 
   Suyuq dori shakllariga nimalar kiradi?
   
7. 
   Qanday dori shakli eritma deb ataladi?
   
8. 
   Eritmalar ni tayyorlash uchun erituvchi sifatida qanday moddalar qo’llaniladi?
   
9. 
   Eritmalarni resteptda yozishni nechta turi ma’lum?
   
10. 
    Aralashma nima?
    
11. 
    Aralashmaning eritmadan farqi?
    
12. 
    Aralashmani resteptda yozishni nechta turi ma’lum?
    
13. 
    Korrigens nima?
    
14. 
    Korrigensning xillari?
    

5.1.Mashgulotdaqo’llaniladiganyangipedagogiktexnologiyalar:

“MIYA XUJUMI”
“MIYA XUJUMI” USULINI QO’LLASH

Bu usul bo’yicha ishlash uchun fikrniochiqaytaolishvaishonchmuҳitinio’rnatishkerak. Buusulerkino’ylashni, o’zfikrinito`griliginianglatishnivaxilma-xilo’ylashnio’rgatadi. Buusulniqo’llashuchunxechqandayfikrlarchegarasivaxechqandaytanqidiyfikrlarbo’lmasligilozim. Chunkiyuqoridaaytibo’tilganvaziyatlarerkino’ylashnichegaralaydi. Bundantashqaribuusulfikrnidangalaytishni, o’zfikrivaboshqalarningfikriniumumlashtiribfikrlashni, ҳarqandayxolatdao’zfikrinito`griliginiisbotlabberishni, bufikrdanxechqachonqaytmasliklikni, realo’ylashnio’rgatadi.

Talabalargama’lummuammoni ҳaletishtaklifqilinadi. Xarbirtalaba o’zining fikrinivatakliflarin iaytadi.Bularningbarchasidoskagayoziladi.Keyinnavbatbilanmuammojavoblaritalabalarningjavoblaribilan solishtiriladi. Oxiridatopshiriqto`gribajarilganligibaҳolanadivaxulosachiqariladi.

Talabalargadozalar, ҳisob-kitoblar, lotinchanomlaribo’yichaasosiy savollarnimuҳokamaqilishtaklifqilinadi. Oxiridavazifalarnito`gribajarganligibo’yichabaxolanadivaumumlashtiriladi.

6. Mashgulotmazmuni:

6.1 Nazariyqismi

DAVLAT FARMAKOPEYASI

Farmakopeya–dorimoddalar sifatinibelgilaydigan, tibbiyot va farmastiya qonunlarining umumdavlat standartlarvanizomlarto’plamidir.

Xarbirdavlatningo’zfarmakopeyasibo’ladi.UlarjaҳonSogliqniSaqlashTashkilotigaqarashlixalqarofarmakopeyatalablariasosidaishko’radi.

Davlatfarmakopeyasirasmiydasturbo’lib, uningtalablarigadorimoddalarishlabchiqaradigan, sotadiganvaqo’llaydiganmuassasalarrioyaqilishlarishart.

Farmakopeyadadorimoddalariningnomlari, kimeviyformulalari, fizik-kimeviyxossalari, sifati, saqlashqoidalari, birmartalikva sutkalikmiqdor (doza)lariberiladi. Undazaҳarli(A) vakuchlita’sirko’rsatadigan (B) dorimoddalarningro’yҳatikeltiriladi. Farmakopeyagakiritilgandorimoddalar – ofistinal (officina - dorixona) dorilar, farmakopeyagakiritilmagan, shifokorningko’rsatmasigabinoandorixonalardatayerlanadigandorimoddalarmagistral (magister - o`qituvchi) dorilardebataladi.

DOZALAR VA O’LCHOV BIRLIKLARI

Doza – bu dorivor moddalarining ma’lumf armakologikta’sirchaqiruvchimiqdori.

Dozaningquyidagiturlarimavjud:

• 
  O’limchaqiradigan (Dosisletalis)
  
• 
  Zaҳarliyokitoksik (Dosistoxica)
  
• 
  Maksimalyokiyuqori (Dosismaxima - Md
  
• 
  Terapevtikyokio’rtacha (Dosisterapevtica - td)
  
• 
  Birmartalik (Dosis pro dosi)
  
• 
  Sutkalik (Dosis pro die)
  
• 
  Kursli (Dosis pro curso)
  

Terapevtikdoza – bubalogatyoshiga (24 yosh) yetganshaxsgabirmarta

qabul qilishi uchunberiladigandorimiqdoribo’libumaksimaldozani 2 yoki 3 gabo’lishorqalitopiladi.

Bolalaruchunterapevtikdozaularniyoshiniinobatgaolib xisoblanadi:

tdbol. ₌tdkat.xbolayoshiga

24

Qaribemorlargakattalargaberladigandorimiqdorini 3/4 yoki 1/2 qismiberiladi.

O’lchovbirligiqilib 1 grammqabulqilingan, ya’ni 1 sm³distillangansuvning 4Sdagiogirligi.

Resteptdagrammvagrammningulushlariquyidagichayoziladi:

1,0 - 1 gramm

0,1 - 1 destigramm

0,01 - 1 santigramm

0,001 - 1 milligramm

0,0001 - 1 destimilligramm

0,00001 - 1 santimilligramm

0,000001 - 1 mikrogrammyokigamma

Agardorimoddasitomchilardaberilsa, tomchilar sonirim

raqamidako’rsatiladi. M-n: gttsV(beshtomchi). Agardorimoddalarita’sirbirligidaҳisoblansa, undadoriningta’sirbirlikdagimiqdoriko’rsatiladi.M-n: 250 000 TB.

RESEPT VA UNING TUZILIShI

Restept – bushifokorningdorixonagadoritayyorlashto`grisidagi

yozmamurojatibo’lib, bundabemorushbudoridanqandayfoydalanishkerakligiҳaqidama’lumotҳamberiladi.

Resteptmaxsus, o’lchami 150 x 85 mmbo’lganblankada siyoҳliyokisharikliruchkalarda

aniqvaravshanqilibyozilishikerak. Chunkiutibbiyyuridikҳujjatdir.Imtiyozgaegabo’lganbemorlaruchunresteptyozilgandaresteptblankasigabuxaqidama’lummuҳr( “bepul”, “imtiyozli”) bosiladivaalbattashifokorningimzosi, muassasaraҳbariimzosivayumoloqmuxrbilantasdiqlanadi.

Narkotikmoddalarnimaxsusҳisobdaturadigantartibraqamigaegabo’lganblankalarda (qizilrangli) yoziladi.Bundayblankalarboshshifokorda, seyfda saqlanadi.

Restept quyidagi tarkibdan iborat:

1. 
   InscriptioI-boshlangichqismbo’libundadavolashmuassasasiningnomi, manzilivatelefonraqamiko’rsatiladi.
   
2. 
   Nomenaegroti - bemorningismi-sharifi, yoshi (ayniqsabolalarvaqarilarning) ko’rsatiladi.
   
3. 
   InscriptioII – bubo’limdaresteptyozilgan sanako’rsatiladi.
   
4. 
   Nomenmedici – resteptyozganshifokorningismi-sharifi.
   
5. 
   Invocatio – shifokorningdorinitayyorlashbo’yichafarmastevtgamurojaatibo’lib - Recipe - “ “Olgin”, qisqacha ““Rp.:” yoziladi.
   
6. 
   Designatiomateriarum – ushburesteptdakeltirilgandoritarkibi. Uquyidagilardaniborat: remediumbasis - doritarkibidagiasosiymodda; remediumadjuvans - yordamchivositabo’lib, asosiymoddanita’sirinikuchaytiradi; remediumcorrigens - asosiymoddanita’mivaҳidinito`girlaydi; remediumconstituens - dorigama’lumshaklberadiganmodda. Adjuvansvacorrigensfaqatzarurxolatdaginaasosiymoddagaq°shiladi.
   
7. 
   Subscriptio – dorinikeraklishakldatayyorlash, miqdorivaqandayidishdaberilishibo’yichafarmastevtgako’rsatma.
   
8. 
   Signatura – doriniqandayvanechamartaqo’llashbo’yichabemoryokitibbiyotxodimigako’rsatma (asosanbemortushinadigantildayoziladi).
   
9. 
   Nomenmedici – shifokorimzosivamuҳri.
   

Resteptning 5, 6, 7 qismlarilotintilidayoziladi, qolganlaridavlat

tilida. Doritarkibigakiruvchimoddalarresteptdalotintilida (qaratqichkelishigida) yoziladi.Namuna:

10-poliklinika – InscriptioI

Navoiyko’ch., 15, tel. 46-45-46

Bemorningismi-sharifivayoshi

YusupovYusuf, 12 yosh - Nomenaegroti

Sana3may 2005 - InscriptioII

Shifokorningismi-sharifiAzizovA.A. - Nomenmedici

:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - Invocatio

Rp.: Natrii benzoatis 3,6 - Basis

Liquoris Ammonii anisati 3 ml - Adjuvans

Sirupi simplicis 60 ml - Corrigens

Aquae destillatae ad 180 ml - Constituens

M.D. - Subscriptio

S. 1 oshqoshiqdanichilsin - Signatura

- Nomen medici

Shifokorning muҳri Shifokorning imzosi AzizovA.A.

Agarbemorgadoriniteztayyorlabberishkerakbo’lsashifokorresteptblankasiningyuqoriqismigako’rinibturadiganjoyigaCito - tezyokiStatim - darxoldegan so’zniyozibberadivabundayresteptgadorixonadanavbatsizxizmatko’rsatiladi.

Resteptda 2 tayokibirnechamoddabirxilmiqdordayoziladiganbo’lsa, dozaushapreparatlaroxirgisiningqarshisigaqo’yiladi, undanoldinanayokiqisqachaaa so’ziniyozibqo’yiladi, bubabbaravardeganma’nonibildiradi.

Agarbemorgaberiladigandorinitakrorlashzaruratitug’ilsa, shifokorbuniresteptningko’rinibturadiganjoyigayozibqo’yishlozim. Masalan, Repetaturtakrorlansin, Bis repetaturikkimartatakrorlansin.

Bittarestepturblankada 2 taresteptyozilsaularbir-biridan # belgibilanajratiladi.

DORI SHAKLLARINING TASNIFI

Dorishakli–dori moddasini qo’llash uchun eng qulay xolga keltirilgan shaklidir. Chunonchi dori shakllarining quyidagi turlari tafovut qilinadi:

1. 
   Suyuqdorishakllari
   
2. 
   Yumshoqdorishakllari
   
3. 
   Qattiqdorishakllari
   

SUYUQ DORISHAKLLARI

Suyuq dori shakllariga quyidagilar kiradi:

• 
  Eritma – Solutio
  
• 
  Damlama – Infusum
  
• 
  Qaynatma – Decoctum
  
• 
  Tindirma – Tinctura
  
• 
  Aralashma – Mixtura
  
• 
  In’ekstiyalaruchunishlatiladigandorishakllari – Formae
  

medicamentorum pro injectionibus

• 
  Ekstrakt – Extractum
  
• 
  Emulsiya – Emulsum
  
• 
  Shilimshiq - Mucilago
  
• 
  Suspenziya – Suspensio
  

ERITMALAR

Eritmaboshkelishikbirliksonda - Solutio, qaratqichkelishikbirliksonda - Solutionis.

Eritmalarbittadorimoddasinierituvchidaeritishyo’libilan xosilqilinadi. Ulartiniqsuyuqlikbo’lib, saqlangandacho’kma xosilqilmaydilar.

Demak, eritma 2 tatarkibiyqismdaniboratbo’ladi: eruvchivaerituvchi.

Erituvchisifatidaquyidagilarniishlatishmumkin:

• 
  Distillangan suv – Aquadestillata
  
• 
  Etil spirti – Spiritusaethylicus
  
• 
  Glisterin – Glycerinum
  
• 
  Vazelinmoyi – OleumVaselini
  
• 
  Zaytunmoyi – OleumOlivarum
  
• 
  Shaftolimoyi – Oleum Persicorum
  

Eritmalarichish, sirtgaishlatish, shuningdekin’ekstiyalaruchunishlatiladi.

ICHISH UCHUN TAVSIYA ETILADIGAN ERITMALAR

Ichishuchuntavsiyaetiladiganeritmalarniodatdadarajalarga

bo’lingan stakanchalarda, choyqoshiqlarda, desertqoshiqlarda, oshqoshiqlarda, shuningdektomchiҳolidataqsimlashtavsiyaetiladi.

Qoshiqlarbilanberiladiganeritmalar 1 choyqoshiq 5 ml, 1 desertqoshiq 7,5 – 10 mlva 1 oshqoshiq 15 mlҳajmgaega.

Qoshiqlardataqsimlanadiganeritmalarodatdakuniga 3 maxal, ichishuchun 4 kungaҳammasibo’lib 12 martaqabulqilishgayozibberiladi.

Eritmalarniresteptda 3 xilshakldayozishmumkin:

1. 
   Kengaytirilganshakl. Bundabarchadorimoddalariningtarkibiyqismlari, ya’nidorimoddavaerituvchimoddaningnomi, ularningmiqdori (ogirligiyokiҳajmi) ko’rsatiladi.
   

Misol.Natriybromid (Natriibromidum) td = 0,3eritmasi 1 oshqoshiqdankuniga 3 maxaldan 4 kungaichishuchunyozibberilsin.

3 maxalx 4 kun = 12 marta

td = 0,3 natriybromid – 0,3 x 12 = 3,6

“Erituvchi sifatida suvolingan.

suv 1 oshqoshiqda 15 ml. 12 marta – 15 mlx 12 = 180 ml.

Rp.:Natrii bromidi 3,6

Aquae destillatae 180 ml

M.f. solutio

D.S. 1 oshqoshiqdanichilsin.

2. 
   Qisqartirilgan (““ “ex” – nisbatda) shakl, bundarestepteritmaso’zibilanboshlanib, so’ngradorimoddaningnomi, uningeritmadagigrammmiqdori, butuneritmamiqdorigabo’lgannisbatiko’rsatiladi. Agarda erituvchisifatidasuvolinganbo’lsa, uxoldasuvdagieritmaekanligiko’rsatilmaydi. Lekinyoglieritmabo’lsa (oleosae), spirtlieritmabo’lsa (spirituosae) ko’rsatilishikerak.
   

Rp.:Solutionis Natrii bromidi 3,6 – 180 ml

D.S. 1 oshqoshiqdanichilsin.

3. 
   Qisqartirilganfoyzshakl – eritmaningkonstentrastiyasifoizlar xisobidako’rsatiladi: 100 mlerituvchidaeritilganmoddaningmiqdori (pro centum - lotinchayuzdaqancha).
   

Ҳisob: 3,6 – 180 mlx₌3,6 x 100 ₌ 2%

x - 100 ml 180

Rp.:Solutionis Natrii bromidi 2% - 180 ml

D.S. 1 oshqoshiqdanichilsin.

SUSPENZIYA

Suspenziyaboshkelishikbirlik sonda - Suspensio, qaratqichkelishikbirlik sonda - Suspensionis.

Suspenziyalarqattiqdorimoddalarining suyuqlikdagimuallaqzarrachalardir. Ularichishva sirtgaishlatishuchunbuyuriladi. Ishlatishdanoldinchayqatiladi. Sterillangan suspenziyalarnimushaklarorasigayuborishmumkin. Suspenziyalarresteptdakengaytirilganvaqisqartirilganshakldayoziladi. Suspenziyatayyorlashda suyuqliko’rnidaodatda suvishlatiladi, bundayxollarda suspenziyalarresteptdaqisqartirilganshakldayoziladi.

Misol. 100mloletetrin suspenziyasiyozingva 2 choyqoshiqdanichishbuyurilsin.

Rp.: Suspensionis Oletetrini 100 ml

D.S. Chayqatilsinva 2 choyqoshiqdanichilsin.

Misol. 0,5% ligidrokortizonastetatning suvdagi suspenziyasidan 10 mlyozibberilsin. Ko’zga 2 tomchidankuniga 4 maxaltomizibturishbuyurilsin.

Rp.:SuspensionisHydrocortisoniacetatis 0,5%-10 ml

D.S. Chayqatilsinvako’zga 2 tomchidankuniga 4 maal

tomizilsin.

Magistral suspenziyalar – dorixonalardatayyorlanadi, shaklҳosilqiluvchimoddalar sifatidaglisterin, vazelinmoyivaboshqalarishlatiladi. Bunday suspenziyalarkengaytirilganshakldayoziladi.Resteptda suspenziyalartarkibigakiruvchibarchaingredientlarvaularningmiqdoriyoziladi, so’ngraM.f. suspensiovaD.S.yoziladi.

Misol.Tarkibida 0,5% trixomonastidbo’lganvazelinmoyidatayyorlangan steril suspenziyadan 50 mlyozing. 10 ml siydikpufagigayuborishgabuyurilsin.Ishlatishdanoldinchayqatilsin.

Rp.:Trichomonacidi 0,25

OleiVaseliniad 50 ml

M.f. suspensio

Sterilisetur!

D.S. Chayqatilsinva 10 mldan siydikpufagigayuborilsin.

ARALASHMA

Aralashma – Mixtura - bu suyuqdorimoddalarturibo’lib, qaysiki suyuqliklarda (suvda, spirtda, glisterinda, o’simlikmoyidavaboshqada) eriganqattiqmoddalarniyokibirnechaturdagi suyuqmoddalarning (eritmalar, tindirmalar, qaynatmalarҳamdaekstraktvaboshqalar) aralashmasidir. Eritmalargaqiyom, shilliqyokidorixidiyo`qotishuchunkorrigenslarqo’shilgandaҳamaralashmalarxosilbo’ladi. Aralashmalar 3 vaundanortiqingredientlardaniboratbo’ladi. Aralashmalartiniqbo’lishimumkin, loyqavaxattocho’kmaxosilbo’lishimumkin. Oxirgisiniishlatishdanoldinchayqatishkerak. Bundayaralashmalar – Mixturae agitandaedeyiladi (chayqatishtalabqilinadiganaralashmalar). Ularasosanichishuchun, kamxollarda sirtgaishlatishuchuntavsiyaetiladi.

Resteptdaaralashmalarkengaytirilganvayarimqisqartirilgan

shakldayoziladi. Bundaaralashmaningtarkibiyqismlarivamiqdoriko’rsatiladi, shundankeyinM.D. S. (Misce. Da. Signa. - Aralashtir. Ber.Belgila) debyoziladi.Aralashmalarichishuchunchoyqoshiqda, desertqoshiqda, oshqoshiqdaberilib 12 martaichishgaetadiganqilibbuyuriladi. Qisqartirilganshakldabirqismingredientlarqisqartirilganformadaberiladi.Bulareritmalar, qaynatmalar, damlamalar, emulsiyalarvaboshqalarbo’lishimumkin. Qolganingredientlaresaxuddikengaytirilganshakldagigao’xshabyoziladi.

Misol.180 mlaralashmayozing.Tarkibidakofein-natriybenzoati (td - 0,1) vaamidopirin (td - 0,25) bo’lsin. 1 oshqoshiqdanichishuchuntavsiyaetilsin.

Ҳisob: kofein-natriybenzoatiuchun: 0,1 x 12 = 1,2

amidopirinuchun: 0,25 x 12 = 3,0

erituvchining (suv) miqdori: 15 mlx 12 = 180 ml

Rp.:Coffeini natrio-benzoatis 1,2

Amidopyrini 3,0

Aquae destillatae ad 180 ml

M.D.S. 1 oshqoshiqdanichilsin

Qisqartirilganshaklgamisol: 12 martaichish uchun aralashmayozibberilsin. Tarkibida 1 : 30 adoniso’tidantayyorlangandamlama, shuningdek xarbirqabulqilishuchun 0,3 dannatriybromidiva 0,01 dankodeinfosfatsaqlanganbo’lsin. 1 oshqoshiqdanichishgabuyurilsin.

Rp.: Infusi herbae Adonidis vernalis ex 6,0 - 180 ml

Natrii bromidi 3,6

Codeini phosphatis 0,12

M.D.S. 1 oshqoshiqdanichilsin.

MODDALARNING TA’MI, XIDI VA MAZASINI BARTARAF ETUVChI VOSITALAR (CORRIGENS)

Suyuqdorilarningmazasiniyaxshilashuchunqiyomlar (Sirupus simplex – shakarqiyomi; Sirupus Cerasi – olchaqiyomi; Sirupus Rubi idaei - malinaqiyomivaboshqalar), xidiniyaxshilashuchunxushbo’yxidli suvlar (Aqua Menthae – yalpiz suvi, Aqua Foeniculi – shivit (ukrop) suvi) resteptdadistillangan suvo’rnigakushiladi. Ta’sirlantiruvchimoddalarenteralyo’lbilanqo’llashuchunresteptyozilgandaulargashilimshiqlar (Mucilagines) qo’shiladi. Masalan: Mucilago semenis lini – zigirurug’ishilligi; Mucilago radicis Althaeae – gulxayriildizinishilligi; Mucilago Amyli - kraxmalshilligi. Barchashilimshiqlarofistinaldir. Shumunosabatbilanresteptdashilimshiqlarningnomivamiqdoriko’rsatiladi. Qiyomlarvashilliqlararalashmalarda 1/3ҳajmdaqo’shiladi.

Misol. Xloralgidrat (td = 1,0) dan 4 maҳal, 1 oshqoshiqdanichishuchun, shilimshiqvaqiyomqo’shilganaralashmagaresteptyozing.

Ҳisob: xloralgidrat 1,0 x 4 marta = 4,0

1taoshqoshiq - 15 mlx 4 = 60 ml

shilimshiq - 60 ml : 3 = 20 ml

qiyom - 60 ml : 3 = 20 ml

Rp.: Chlorali hydrati 4,0

Mucilaginis Amyli

Sirupi simplicis aa 20 ml

Aquae destillatae ad 60 ml

M.D.S. 1 oshqoshiqdanuyqudanoldinichilsin.

Misol.Tarkibidakodeinfosfattd = 0,015 vabarbital-natriy

td = 0,3 bo’lganaralashmaniichishuchunshakarqiyomqo’shib, qoshiqdaichishuchunaralashmagaresteptyozing.

Ҳisob: kodeinfosfati 0,015 x 12 marta = 0,18

barbital-natriy 0,3 x 12 marta = 3,6

1taoshqoshiq - 15 mlx 12 = 180 ml

qiyom - 180 ml : 3 = 60 ml

Rp.:Codeiniphosphatis 0,18

Barbitali-natrii 3,6

Sirupi simplicis 60 ml

Aquae destillatae ad 180 ml

M.D.S. Biroshqoshiqdanichilsin.
6.3. Amaliyqismi

Dozalarniҳisoblash:

1. Analginning (m.d 1,0 ) gatengkattalaruchun, 8 yoshlibolaga, 70 yoshlibemorningterapevtikdozasinianiklang.

2. Tozakofeinni ( md 3dg ) vaamidopirin (md 5 dg)3 yoshlibolagaterapevtikdozasinianiqlang.

3. Streptostid (td 5 dg) 8yoshlibolagaterapevtikdozasinianiqlang.

4. Sulfadimezin (md 2 g.) 4yoshlibolagaterapevtikdozasinianiqlang.

Restepturabo’yichavazifalarnibajarish .

1. 
   Kalstiyxloridnimd 1goshqoshiqlabaralashmaxoldayozing;
   
2. 
   Amidopirinnimd 5 sgchoyqoshiqdaҳammausullardayozibbering;
   
3. 
   Kofeinnatriybenzoatnitd 5 sgdesertqoshiqdayozibbering;
   
4. 
   Kaliybromidnitd 2 dgoshqoshiqdayozibbering;
   
5. 
   Ammoniyxloridnitd 3dgoshqoshiqdayozibbering;
   
6. 
   Kaliyyodinitd 5sgchoyqoshiqlabyozibbering;
   

6.4 IchISh UchUN IShLATILADIGAN ERITMALARGA RESEPTLAR YOZISh

Maqsad: Ichish uchun ishlatiladigan eritmalarga resteptlar yozish.

Bajariladiganbosqichlar:

№	Tadbir	Bajarmadi	To’liqto`gribajardi
1.	Farmastevtgako’rsatmaberish(Recipe)	0	10
2.	Resteptyozayotgandadorivositaningdozasini, tarkibigakirganbarchamoddalarniasosiyvakumakdoshmoddalarnibirmabirko’rsatibo’tishzarur	0	30
3.	Farmastevtgadorishakllarinitayyorlashuchunko’rsatma (M.f)	0	20
4.	Farmastevtgaberiladigandorivositasiningmiqdorito`grisidako’rsatma	0	10
5.	Bemorgaqandayusuldadorivositaningiste’molqilishtavsiyasiniberishlozim, qo’llashuchunko’rsatma	0	30
	Jami	0	100

7.Mustaqil ish mavzusi bo’lmagan mashgulotlarda JN ni baxolash mezonlari:

O’zlashtirish%	Baҳo	Talabaningbilimdarajasi
96-100%	A’lo “5”	Dorivositalariningtasnifi, farmakodinamikasi, farmakokinetikasi, ularniqo’llashuchunvaqo’llashuchunqarshiko’rsatmalar, nojuyata’sirlaribo’yichato’liqvato`grijavobberish. Mustaqilxulosavaqarorqabulqilish, ijodiyfikrlayolish, mustaqilmushoxadayuritish, amaldaqo’llayolish, savolnimoҳiyatinitushunish, bilish, ishonchbilanaytibberish, aniqtasavvurgaegabo’lish. Vaziyatlimasalalarnito`grivaijodiyechish, javoblarnito’liqasoslabberish. Interaktivuyinlardafaolvaijodiyqatnashishvaularniechishdaijobiyxulosalarvataҳlilqilish. Resteptlardorishakligamosxolda, dozalarivako’llashuchunko’rsatmalarto`griko’rsatilabyozish.
91-95%	A’lo “5”	Dorivositalariningtasnifi, farmakodinamikasi, farmakokinetikasi, ularniqo’llashuchunvaqo’llashuchunqarshiko’rsatmalar, nojuyata’sirlaribo’yichato’liqvato`grijavobberish. Ijodiyfikrlayolish, mustaqilmushoxadayuritish, amaldaqo’llayolish, savolnimoҳiyatinitushunish, bilish, ishonchbilanaytibberish, aniqtasavvurgaegabo’lish. Vaziyatlimasalalarnito`grivaijodiyechish, javoblarniasoslabberish. Interaktivuyinlardafaolvaijodiyqatnashish, to’ogriqarorqabulqilish. Resteptlardorishakligamosxoldadozalarivako’llashuchunko’rsatmalaryozish, yozilganda 1tagrammatikxatoqilinganayrimnoaniqliklar.
91-95%	A’lo “5”	Dorivositalariningtasnifi, farmakodinamikasi, farmakokinetikasi, ularniqo’llashuchunvaqo’llashuchunqarshiko’rsatmalar, nojuyata’sirlaribo’yichato’liqvato`grijavobberish. Ijodiyfikrlayolish, mustaqilmushoxadayuritish, amaldaqo’llayolish, savolnimoҳiyatinitushunish, bilish, ishonchbilanaytibberish, aniqtasavvurgaegabo’lish. Vaziyatlimasalalarnito`grivaijodiyechish, javoblarniasoslabberish. Interaktivuyinlardafaolvaijodiyqatnashish, to’ogriqarorqabulqilish. Resteptlardorishakligamosxoldadozalarivako’llashuchunko’rsatmalaryozish, yozilganda 1tagrammatikxatoqilinganayrimnoaniqliklar.
86- 90%	A’lo “5”	Dorivositalariningtasnifi, farmakodinamikasi, farmakokinetikasi, ularniqo’llashuchunvaqo’llashuchunarshiko’rsatmalar, nojuyata’sirlaribo’yichaqo’yilgan savollarto’liqyoritish, lekin 1-2 ko’polbo’lmaganxatogayo’lqo’yilishi. Mustaqilmushoxadayuritish, amaldaqo’llayolish, savolnimoҳiyatinitushunish, bilish, ishonchbilanaytibberish, aniqtasavvurgaegabo’lish. Vaziyatlimasalalarto`griechish, lekinayrimnoaniqlarko’rsatish. Interaktivuyinlardafaolqatnashish, to’ogriqarorqabulqilish. Resteptlardorishakligamosxoldadozalarivako’llashuchunko’rsatmalaryozish, yozilganda 2-3tagrammatikxatolarqilishi, ayrimnoaniqliklar.
81-85%	Yaxshi “4”	Dorivositalariningtasnifi, farmakodinamikasi, farmakokinetikasi, ularniqo’llashuchunvaqo’llashuchunqarshiko’rsatmalar, nojuyata’sirlaribo’yichaqo’yilgan savollarto’liqyoritish, lekin 2-3ko’polbo’lmaganxatogayo’lqo’yish.Amaldaqo’llayolish, savolnimoҳiyatinitushunish, ishonchbilanaytibberish, aniqtasavvurgaegabo’lish. Vaziyatlimasalalarto`griechish, lekinjavoblarto’liqyoritilmasligi. Interaktivuyinlardafaolqatnashish, to’ogriqarorqabulqilish. Resteptlardorishakligamosxolda, dozalarivaqo’llashuchunko’rsatmalarto`griko’rsatilibyozish, lekin 2-3 grammatikxatolargayo’lqo’yish.
76-80%	Yaxshi “4”	Savollarto`gri,lekin to’liq yoritilmasligi. Talaba preparatlar tasnifi, ularni qo’llash uchun ko’rsatmalarni, nojo’ya ta’sirlarini, asosiy xossalarini bilishi, lekinularningta’sirmexanizmivanojo’yata’sirlari avj olishini yaxshi bila olmasligi. Savolnimoҳiyatinitushunish, ishonchbilanaytibberish, aniq tasavvurga ega bo’lish. Interaktiv uyinlarda faol qatnashish. Vaziyatlimasalalargato’liqjavobbermasligi. Resteptlardorishakligamosxolda, dozalarito`griko’rsatilibyozish, lekinqo’llashuchunko’rsatmalarto’liqko’rsatilmasligi.
71-75%	Yaxshi “4”	Savollarto`gri, lekinto’liqyoritilmasligi. Talabatasnifnibiladi, lekinularniqo’llashuchunko’rsatmalarni, nojo’yata’sirlarini, asosiyxossalari ularningta’sirmexanizmivanojo’yata’sirlariavjolishinito’liqbilaolmasligi. Savolnimoҳiyatinitushunish, ishonchbilanaytibberish, aniqtasavvurgaegabo’lish. Vaziyatlimasalalargato’liqjavobbermasligi. Resteptlardorishakligamosxolda, dozalarito`griko’rsatilibyozish, lekinqo’llashuchunko’rsatmalarto’liqko’rsatilmagan, 2-3 grammatikxatolarbor.
66-70%	Qoniqarli “3”	Savollarningyarmixatolargayo’lqo’yilganxoldayoritish. Talabatasnifnibilish, ularniqo’llashuchunko’rsatmalarni, asosiyxossalarinito’liqbilmasligi, lekinularningta’sirmexanizminiyaxshibilmasligi, nojo’yata’sirlaridaxatogayo’lqo’yishi. Savolnimoҳiyatinitushunish, ishonchbilanaytibberish, mavzunialoҳida savollariyuzasidananiqtasavvurgaegabo’lish. Vaziyatlimasalalarnito`griechish, lekinjavoblarasoslabberilmagan. Resteptlardozalarnito`griko’rsatibyozilishi, lekindorichiqishshakllariniyozibberishdaxatogayo’lqo’yishi, qo’llashuchunko’rsatmalarto’liqemas.
66-70%	Qoniqarli “3”	Savollarningyarmixatolargayo’lqo’yilganxoldayoritish. Talabatasnifnibilish, ularniqo’llashuchunko’rsatmalarni, asosiyxossalarinito’liqbilmasligi, lekinularningta’sirmexanizminiyaxshibilmasligi, nojo’yata’sirlaridaxatogayo’lqo’yishi. Savolnimoҳiyatinitushunish, ishonchbilanaytibberish, mavzunialoҳida savollariyuzasidananiqtasavvurgaegabo’lish. Vaziyatlimasalalarnito`griechish, lekinjavoblarasoslabberilmagan. Resteptlardozalarnito`griko’rsatibyozilishi, lekindorichiqishshakllariniyozibberishdaxatogayo’lqo’yishi, qo’llashuchunko’rsatmalarto’liqemas.
61-65%	Qoniqarli “3”	Savollarningyarmixatolargayo’lqo’yilganxoldayoritilishi. Tasnifni, ularniqo’llashuchunko’rsatmalarni, asosiyxossalarini,ta’sirmexanizmininojo’yata’sirlaridaxatogayo’lqo’yilishi. Ishonchbilanaytibberish, mavzunialoҳida savollariyuzasidananiqtasavvurgaegabo’lish. Vaziyatlimasalalarnito`griechish, lekinjavoblarasoslabberilmasligi, xatoqo’yilishi. Resteptlarningshaklito`gri, lekinqo’llanilishiko’rsatmayyozilishiyokidozalaridaxatogayo’lqo’yilishi.
55-60%	Qoniqarli “3”	Savollarningyarmixatolargayo’lqo’yilganxoldayoritilish.Tasnifni,ularniqo’llashuchunko’rsatmalarni, asosiyxossalarini, ta’sirmexanizmininojo’yata’sirlaridaxatogayo’lqo’yish. Ishonchbilanaytibberisholmaydi, qismantasavvurgaegabo’lish. Vaziyatlimasalalarniechishdaxatoyo’lqo’yish. Resteptlarxatoyozilgan, qo’llanilishiko’rsatmayyozilganvadozalaridaxatogayo’lqo’yish.
50-54%	Qoniqarsiz «“2»	Savollarning 1/3 to`griyoritilgan. Tasnifni, ularniko’llashuchunko’rsatmalarni, ta’sirmexanizminibilmaydi,nojo’yata’sirlaridaxatogayo’lko’yilgan.Vaziyatlimasalalar, interaktivuyinlar, grafikorganayzerlar, keyslarnoto`griechilgan. Resteptlarninoto’griyozilgan, ko’llanilishiko’rsatmayyozilganvadozalaridaxatogayo’lko’yilgan.
46-49%	Qoniqarsiz «“2»	Savollarning 1/4to`griyoritilgan. Tasnifni, ularniko’llashuchunko’rsatmalarni, asosiyxossalarini, ta’sirmexanizmininojo’yata’sirlaridaxatogayo’lko’yilgan. Vaziyatlimasalalarganoto`griechilgan. Interaktivuyinlarni, grafikorganayzerlar, keyslarniyoritgandako’pxatolaryo’lko’yilgan. Resteptlarninoto’griyozilgan, ko’llanilishiko’rsatilmaganvadozalaridaxatogayo’lko’yilgan, grammatikxatolarxambor.
41-45%	Qoniqarsiz «“2»	Savollarning 1/5 to`griyoritilganxatolarbilan. Talabategishliguruxpreparatlaritasnifinibilmaydi, guruxpreparatlarito’likko’rsatilmagan. Preparatlarfarmakodinamikavafarmakokinetikasibo’yicha savollargato’likbo’lmagan,kismannoto’grijavobberilgan.Vaziyatlimasalalarganoto`griechilgan, javobasoslanmagan. Interaktivuyinlarni, grafikorganayzerlar, keyslarniyoritgandako’pxatolaryo’lko’yilgan, javoblarnoto’grivaasoslanmagan. Resteptlarniyarminoto’griyozilgan, dozalar, chikarishshakllarivako’llashuchunko’rsatmalardaxatogayo’lko’yilgan.
31-40%	Qoniqarsiz «“2»	Savollarning 1/10 noto’griyoritilgan. Preparatlartasnifini, ko’llashuchunko’rsatmalarnibilmaydi, asosiyxossalariniaralashtiribyuborilgan. Preparatlarningta’sirmexanizmivanojo’yata’sirlaribo’yichatushinchayo’k. Vaziyatlimasalalarganoto`griechilgan, javobasoslanmagan. Interaktivuyinlarni, grafikorganayzerlar, keyslarniyoritgandajudapassivkatnashadi. Resteptlarning ҳammasiko’polxatogayo’lko’yilibyozilgan.
30 - 0%	Qoniqarsiz «“2»	Savollargajavobbermaydi. Preparatlarnita’sirmexanizmini, nojo’yata’sirlarinirivojlanishini,asosiyxossalarinibilmaydi. Vaziyatlimasalalarganoto`griechilgan, javobasoslanmagan. Interaktivuyinlarni, grafikorganayzerlar, keyslarniyoritishdakatnashmaydi. Farmakologiyategishlibo’limibo’icharesteptlaryozibberishinibilmaydi, chunkiundadorishaklivauniyuborishorasidaanglashlayokatiyo’k.

MashgulotdaTMIko’zdatutilmaganxolatda – nazariyvaamaliyqism (60:40);

%	96-100	91-95	86-90	81-85	76-80	71-75	66-70	61-65	55-60	50-54	46-49	41-45	31-40	0-30
Nazariyqism	58- 60	55-57	52-54	49-51	46-48	43-45	39-42	37-39	33-36	30-32	28-29	25-27	19-24	0-18
Amaliyqism	38- 40	36-38	34-36	32-34	30-32	28-30	27-28	24-26	22-24	20-22	18-20	16-18	12-16	0-12

8. Adabiyotlar.

Asosiy:

1. XarkevichD.A. Farmakologiya. Darslik.M.:Medistina, 2001, 2005.

2. XarkevichD.A. Obщayaresteptura.O`quvqo’llanma. M.: Medistina, 1982.

3. XarkevichD.A. Rukovodstvokprakticheskimzanyatiyampofarmakologii.O`quvqo’llanma. M.: Medistina, 1988.

4. AzizovaS.S. Farmakologiya.Darslik.Tashkent: Ibn-Sino, 2000, 2002, 2006.

Qo’shimcha:

1.MashkovskiyM.D. Lekarstvennыe sredstva. Spravochnik.M.: Medistina, 2001, 2005.

2.SpravochnikVidal. M., 2010, 2011.

3.FaxrutdinovS.F. Farmakologiya. Darslik.Tashkent: Ibn-Sino, 1995.

4. MaxsumovM.N., MalikovM.M. Farmakologiya. Darslik.Tashkent: Ibn-Sino, 1997.

5.KastungB.G. Bazisnayaiklinicheskayafarmakologiya. Monografiya.Sankt-Peterburg– Moskva, 1998.

6. XakimovZ.Z., AzimovM.M., ZaystevaO.A., RadjapovaSh.J. Umumiyresteptura. O`quv qo’llanma. Tashkent, 2005.

7.XolmatovX.X., XarlamovI.A. OsnovnыelekarstvennыerasteniyaSredneyAzii. Monografiya.Tashkent: Medistina, 1984.

8.Obщayavrachebnayapraktika. Klinicheskierekomendastiiifarmakologicheskiy spravochnik. Pod.Red.I.N. Denisova, Yu.L. Shevchenko, F.G. Nazыrova. – M.: GEOTAR-Media, 2005.

9. ://www.cibis.ru/catalogue/pharmacology_pharmacy_toxicology/a/sites/

52185.html; ://medvedev-ma.narod.ru/farmakologia/0.htm;

10.http://max.1gb.ru/farm/;

11. ://nmu-student.narod.ru/farmacology;

12. ://shop.medicinform.net/showtov.asp?FND=&Cat_id=298696;

13. ://www.ronl.ru/formakologiya/; ://www.evrocet.ru/cshop/book-18921;

14. ://www.vsma.ac.ru/~pharm/; ://WWW.JED

I.RU/book-189216-115.html.