T. C. MĠLLÎ EĞĠTĠm bakanliğI
Yüklə 274,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI
Ankara, 2012
Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel öğrenme materyalidir.
Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiĢtir.
PARA ĠLE SATILMAZ.
i
AÇIKLAMALAR ................................................................................................................ii GĠRĠġ .................................................................................................................................. 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 ................................................................................................ 3 1. MERKEZĠ SĠNĠR SĠSTEMĠ ............................................................................................ 3 1.1. Sinir Sistemi ............................................................................................................. 3
1.2. Merkezi Sinir Sistemi (MSS) .................................................................................... 5 1.2.1. Tüm Beyin (Encephalon) ve Bölümleri .............................................................. 6
1.2.2. Beyin BoĢlukları (Ventriküller) ........................................................................ 15 1.2.3. Omurilik (Medulla spinalis) ............................................................................. 15
1.2.4. Beyin Omurilik Zarları..................................................................................... 18 1.2.5. Beyin Omurilik Sıvısı (BOS / Liquor Cerebrospinalis) ..................................... 19 UYGULAMA FAALĠYETĠ ............................................................................................... 20 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ..................................................................................... 21 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2 .............................................................................................. 22 2. PERĠFERĠK SĠNĠR SĠSTEMĠ ........................................................................................ 22 2.1. Kafa Sinirleri (Cranial Nevrus )............................................................................... 22
2.2. Omurilik Sinirleri (Spinal Sinirler- Nervus Spinalis) ............................................... 24 2.3. Otonom Sinir Sistemi (Visseral – Vegetatif Sinir Sistemi) ....................................... 27
2.3.1. Sempatik Sinir Sistemi (SSS) ........................................................................... 27 2.3.2. Parasempatik Sinir Sistemi (PSS) ..................................................................... 28
UYGULAMA FAALĠYETĠ ............................................................................................... 29 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ..................................................................................... 30 MODÜL DEĞERLENDĠRME........................................................................................... 31 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................. 33
KAYNAKÇA .................................................................................................................... 34 ĠÇĠNDEKĠLER
ii AÇIKLAMALAR KOD 720S00030 ALAN Alanlar Ortak DAL/MESLEK Alanlar Ortak MODÜLÜN ADI Sinir Sistemi MODÜLÜN TANIMI Sinir sistemi ile ilgili temel bilgileri içeren öğrenme materyalidir.
40/16
ÖNKOġUL
Sinir sisteminin yapı ve iĢlevlerini ayırt etmek
Genel Amaç Teknik sınıf ve laboratuvarlarda gerekli araç ve gereç sağlandığında sinir sisteminin yapı ve iĢlevlerini ayırt edebileceksiniz.
Merkezi sinir sisteminin yapı ve iĢlevlerini ayırt edebileceksiniz
Periferik sinir sisteminin yapı ve iĢlevlerini ayırt edebileceksiniz.
tepegöz, projeksiyon cihazı, vb. Ortam: Teknik sınıf ve laboratuvar ortamı ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME Modülün içinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen ölçme araçları ile kazandığınız bilgileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz.
Öğretmen, modülün sonunda, ölçme aracı ( test, çoktan seçmeli, doğru-yanlıĢ, vb. ) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.
1 GĠRĠġ
Sinir sistemi ve endokrin sistem, vücudun haberleĢme sistemi olarak çalıĢır. Bu iki sistemin temel amacı, vücudun bir bütün olarak hareket etmesini sağlamak için bedenden veya dıĢ ortamdan gelen uyarılara uygun yanıtları vermek ve vücut iç ortamının dengesini korumaktır.
Ġnsan vücudunun sağlığını koruma, hastalıklı vücudu iyileĢtirme ve hastalıkların teĢhis, tedavi zincirinde görev alacaksınız. Sinir sistemi ile ilgili patolojik durumlarda ortaya çıkan belirti ve bulguları anlayabilmeniz için bu sistemin normal yapı ve fonksiyonlarını tanımanız gerekmektedir.
Bu modüldeki bilgi ve becerileri kazandığınızda, insan hayatında büyük önem taĢıyan sinir sisteminin iĢlevlerini ve fonksiyonlarını öğrenmiĢ olacaksınız. Edindiğiniz bilgilerle üst sınıflarda alacağınız meslek derslerini daha kolay anlayarak baĢarılı olacaksınız. GĠRĠġ
2
3 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1
Merkezi sinir sisteminin yapı ve iĢlevlerini ayırt edebileceksiniz.
Sinir sisteminin yapısını poster üzerinde inceleyiniz.
ArkadaĢınıza ani sesli uyarı yaptığınızda (el çırpma) arkadaĢınızın gösterdiği refleks tepkiyi gözlemleyip değerlendiriniz.
Sinir sistemi, (systema nervosum) vücudun sinir hücreleri ve sinir liflerinden oluĢan en karmaĢık sistemdir. DeğiĢik duyu organlarından gelen binlerce bilgi, bu sistem sayesinde taĢınır, iĢlenir ve bunlara uygun cevaplar oluĢturulur. Hücrelerin yaĢamlarını sürdürebilmeleri, iç ortamın sıcaklık ve kimyasal içerik yönünden sürekli olarak değiĢmez tutulmasına bağlıdır. Ġç ortamın değiĢmez tutulmasına yani iç dengeye, homeostazis denir.
Organizmada homeostazisi sağlamak için dolaĢım, solunum, boĢaltım ve sindirim gibi sistemlerin organları sürekli olarak çalıĢır. Organların bu amaç doğrultusundaki çalıĢmaları sırasında karĢılıklı iĢ birliği ve uyum Ģarttır. Ayrıca organların aktiviteleri, organizmanın gereksinmesi doğrultusunda değiĢkenlik de göstermelidir. Örneğin; egzersiz sırasında solunum ve dolaĢım hızının artması, yemeklerden sonra mide ve bağırsak etkinliğinin artması gibi. Sinir sistemi ve endokrin sistem, (hormonal sistem) organizmanın iç ve dıĢ ortamında oluĢan değiĢikliklere karĢı çok sayıda düzenleyici yanıtları oluĢturan sistemlerdir. Organların karĢılıklı iĢ birliği içinde ve gereksinim duyulan değiĢkenlikte çalıĢmasını sağlar. Sinir sistemi, iç ve dıĢ ortamda oluĢan değiĢikliklere karĢı ani yanıt oluĢturur. Bu sistem, iskelet kaslarına gönderdiği emirlerle organizmanın dıĢ ortamdaki değiĢikliklerini; düz kas, kalp kası ve salgı bezlerine gönderdiği emirlerle de iç ortamda oluĢan değiĢikliklerini düzenleyip kontrol etmektedir. Örneğin: üzerimize gelen bir köpekten kaçmak, elimizi acı veren bir etkenden hızla çekmek dıĢ ortamdaki değiĢikliklere yanıt iken, kan basıncı düĢtüğü zaman, damar çaplarının daralıp kalp atım hızının artması, dokularda oksijen azaldığı zaman solunumun hızlanması, kan Ģekerimiz düĢtüğü zaman, açlık hissedilmesi iç ortamdaki değiĢikliklerle oluĢan düzenleyici yanıtlardır. Endokrin sistem ise iç ortamın kimyasal yapısındaki değiĢimlere karĢı geç baĢlayan uzun süren yanıtları oluĢturur. AMAÇ ARAġTIRMA ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1
4 Resim 1.1: Sinir sisteminin anatomisi
Sinir sistemi, vücudun elektrokimyasal iletiĢim ağıdır. Basit ya da karmaĢık her türlü davranıĢ, beynin değiĢik bölgelerinde yer alan nöron denilen sinir hücrelerinin etkinliği ile gerçekleĢir. Beynin çalıĢabilmesi için nöronlar arasında iletiĢim zorunludur. Bu iletiĢim, aksiyon potansiyelleri denilen elektriksel sinyallerle sağlanır. Sinir sistemi iç ve dıĢ (çevre koĢulları ) ortamdaki değiĢiklikleri reseptörler ile algılar. Reseptörler sinir hücreleri ile bağlantıları sayesinde ısı, ıĢık, mekanik gibi enerji tiplerini sinir hücresinde aksiyon potansiyeline dönüĢtürür.
Sinir Sisteminin Görevleri
Vücut iç koĢullarının kontrolünü sağlar. Örneğin; troid bezinin uyarılarak hormon salgılanması gibi.
Hareketlerin istemli kontrolünü sağlar ve istemli hareketleri baĢlatır. Örneğin; isteğimizle yürümek gibi.
dokunduğumuzda, elimizi hızla çekmek gibi.
Hafıza ve öğrenme için gerekli deneyimlerin özümsenmesini sağlar.
5
Uyarılabilme: (Ġrritabilite) Ġç ve dıĢ ortamda oluĢan değiĢiklikler, duyu sinirlerinin uçlarında bulunan reseptörler tarafından alınır.
afferent sinirler ile beyin omuriliğe taĢınır.
Duyuları algılama: (Correlation) Merkeze gelen bilgiler değerlendirilir ve yorumlanır.
sinirlerle tepki verecek olan kas veya salgı bezine iletilir. Örneğin: araç kullanırken kırmızı ıĢıkta ayak gaz pedalından çekilir, frene basılır.
Sinir sistemi; merkezi sinir sistemi (MSS) ve çevresel (periferik) sinir sistemi olarak iki bölümde incelenir. ġema 1.1: Sinir sisteminin sınıflandırılması 1.2. Merkezi Sinir Sistemi (MSS)
Merkezi sinir sistemi, santral sinir sistemi olarak da adlandırılır. Tüm beyin ve medulla spinalisten (omurilik) oluĢmaktadır. MSS’nin yapısında beyaz cevher (substantia alba ), gri cevher, (substantia grisea) bulunur. Gri katmanda, sinir hücrelerinin gövdeleri; ak katmanda ise uzantıları bulunur. Beyinde gri cevher (boz) dıĢta, beyaz cevher içtedir. Omurilikte gri cevher içte, beyaz cevher dıĢtadır.
Tüm beyin, genelde beyin olarak da ifade edilir. Beyin, kafatası kemik sistemi içerisinde, medulla spinalis ise columna vertebralisin (omurga) içinde bulunur ve boyundan baĢlayarak kuyruk sokumuna kadar uzanır.
6 Resim 1.2: Merkezi sinir sistemi
Bir eriĢkinin beyni ortalama 1300-1400 gramdır. Kafatası boĢluğunda yer alan beyin, 100 milyar nöron ve trilyonlarca “glia” denilen destek hücrelerinden oluĢur. Beyin, kafatası kemik sistemi içerisinde iyi korunur. Beyni koruyan yapılar, kalın saçlı deri (skalp) ile altındaki kas, faysa tabakası ve kafatasını oluĢturan kemiklerdir. Kafatası bir kask gibi tüm beyni travma ve darbelerden korur. Tüm beyin; beyin sapı, beyin, ara beyin ve beyincikten oluĢur.
Ü M B E Y ĠN ( E N C E PHA L O N ) BEYĠN SAPI (Truncus encephali) Mesencephalon (Orta beyin) Pons (Köprü) Medulla oblangata (Soğanilik& bulbus ) ARA BEYĠN (DĠENCEPHALON) Thalamus Hipothalamus Epithalamus Subthalamus LĠMBĠK SĠSTEM Hipokampüs Amigdala Singulat girus Foniks BEYĠN (CEREBRUM) (CEREBRAL KORTEKS) Gri cevher: (Yüksek iĢlevler kabuk kısımda yapılır.) Beyaz cevher: (Ġçinde bazal ganglionlar vardır.) BEYĠNCĠK(CEREBELLUM) Tablo 1.1: Tüm beynin sınıflandırılması
7 Resim 1.3: Tüm beyin
Tüm beyin sapı, anatomik olarak omuriliği beyne bağlayan bir köprü gibidir. Üst merkezlerle, medulla sipinalis arasındaki bilgi taĢıyan sinir liflerinin geçtiği bölgedir. I., II. cranial sinirler dıĢında diğer cranial sinirler buradan çıkar. Tüm beyin sapı, soğanilik, köprü ve orta beyin olmak üzere üç kısımdan oluĢur.
Soğanilik (Bulbus, medulla oblangata )
Beyin sapının en alt bölümünde bulunan medulla oblangata, medulla spinalisin devamı olup birinci boyun omuru atlasın ön kemeri hizasından baĢlar ve art kafa kemiğinde bulunan foramen magnum denilen delik düzeyinde devam eder. Yukarı kısmı ise pons ile birleĢir. Omuriliğin üst kısmı ile pons arasında beyinciğin altındadır.
8 Resim 1.4: Beyin sapı
Ortalama 2,5-3 cm uzunluğunda, 2-2,5 cm geniĢliğinde ve 6-8 gram ağırlığındadır. Medulla oblangata üzerinde omuriliğe giden ve omurilikten gelen motor (çalıĢtırıcı) ve duyurucu (sensitif) yollar vardır. Burada IX. (N. Glossopharyngeus - Dil yutak siniri), X. (N. Vagus), XI. (N. Accessorius -kafa spinal siniri) ve XII. (N. Hypoglossus- dilaltı siniri) kranial sinirlerin çekirdekleri bulunur. DolaĢım ve solunum merkezleri burada olduğu için bu bölgenin hasarı ölümle sonuçlanır. Ayrıca yutma, çiğneme, öksürme, hıçkırma, hapĢırma, kan damarlarının büzülmesi ve kusma gibi refleksleri kontrol eden merkez buradadır.
Düzenleme merkezlerine, vücudun ilgili bölümlerinden beyin sinirleri içinde seyreden afferent sinir lifleri gelir ve buralardan çıkan efferent sinir lifleri, yine beyin sinirleri yoluyla ilgili organlara uyarıları iletir. Motor sinirler burada çaprazlaĢır.
Köprü (Pons)
Beyin sapının ortasında köprü gibidir. Medulla oblangata ile mesencephalonu birleĢtirdiği için bu adı almıĢtır. Pons; 2,5 – 3 cm uzunluğunda, 3,5 -4 cm geniĢliğindedir. V. (N. Trigeminus -üçüz sinir), VI. (N. Abducens- gözü dıĢa döndüren sinir), VII. (N.Facialis - yüz siniri) ve VIII. (N. Vestibulo cochlearis, N . Acusticus- iĢitme ve denge siniri) kranial sinirlerin çekirdekleri burada bulunur. Solunum kontrolüne katkıda bulunur. Afferent ve efferent sinir yolları ponstan geçer. Santral sinir sisteminin parçalarını birbirine bağlar.
Orta Beyin (Mesencephalon)
Pons ve ara beynin arasında yer alan orta beyin, beyin sapının en kısa bölümüdür. III. (N. Oculomotorius -göz oynatıcı sinir) ve IV. (N. Trochlearis -Göz kaslarına giden sinir) kranial sinir çekirdekleri burada bulunur. Beyin sapından cerebral hemisferlere (beyin yarımkürelerine) bilgi taĢır. Pupilla refleksi ile yürüme ve yer değiĢtirme merkezi buradadır. Dopamin salgılayan merkezleri taĢır. Dopamin eksikliğinde parkinson hastalığı, fazlalığında ise Ģizofreni görülür.
9 Beyin sapının büyük bölümü, beyaz madde arasında dağılmıĢ az miktarda gri maddeden oluĢmuĢtur. Orta beyinde retiküler formasyon alanı bulunur. Retiküler formasyon alanı aynı zamanda omurilik ve diencephalon içinde de yayılmıĢtır. Retiküler formasyonun hem duyusal hem de motor fonksiyonları vardır. Ġskelet kasının kasılma tonusunu ayarlayan yüksek beyin bölgelerinden uyarılar alır.
Retiküler formasyon ayrıca korteksi, gelen duyusal sinyallere karĢı uyarır. Retiküler formasyonun bu kısmına, retiküler aktive edici sistem (RAS) denir. Bu kısım; uykudan uyanmayı, uyanık kalmayı, bilincin açılmasını ve devamını sağlar. Kulak göz ve deriden gelen impulslar RAS’ın etkili uyaranlarıdır. Örneğin zil sesi, kuvvetli bir ıĢık ya da çimdik atılması ile RAS’ın beyin korteksini uyarmasıyla uykudan uyanılır. Resim 1.5: Retiküler formasyon
Beyin, tüm beynin en büyük ve en kompleks parçasıdır. Üzeri girintili çıkıntılıdır. Önden arkaya doğru uzunlamasına derin bir yarıkla sağ ve sol yarım küreye (hemisfer) ayrılır. Bu iki yarım kürenin arasındaki yarığa, fissura longitidunalis cerebri denir. Her iki hemisfer tabanda corpus callosum ile birbirine bağlanır. Cerebrumun sağ yarımküresi vücudun sol, sol yarımküresi de vücudun sağ tarafını yönetir. Örneğin; sağ el sol yarımküre, sol el sağ yarımküre tarafından kontrol edilir.
10 Cerebrumun gri cevherden oluĢan en dıĢ tabakasına, serebral korteks denir. Korteks kelimesi latince “kabuk” kelimesinden gelmektedir. Kalınlığı 2-6 mm arasındadır. Ġnsanlarda, serebral korteksin yüzeyi pek çok girinti ve çıkıntıyla kaplıdır. Korteksdeki çıkıntılara gyrus, girintilere ise sulcus denir. En yüksek sinir iĢlevlerinin yapıldığı alandır. Kortekste motor merkez ve duyu merkezi bulunur. Korteks afferent sinir yolunun sonu ve efferent sinir yollarının baĢlangıç kısmını oluĢturur. Hemisferlerin iç kısmı beyaz cevherden meydana gelmiĢtir. Beyaz cevher içinde miyelinli liflerden baĢka bazal ganglionlar denilen gri katman kitleleri bulunur. Bazal ganglionların iĢlevleri kesin olarak bilinmemekle birlikte, beyincik ve beyin korteksi ile birlikte çalıĢarak iskelet kaslarının motor etkinliklerini düzenlediği sanılmaktadır. Ġstekle baĢlatılan bir hareketin otomatik olarak devam etmesinde rol oynadığı tahmin edilmektedir.
Beyin yarım kürelerinin dıĢ yüzeyinde sulcus centralis (rolando oluğu ), sulcus lateralis cerebri (sylvıus yarığı), sulcus parieto – occipitalis, sulcus calcarinus ve sulcus cinguli gibi önemli oluklar bulunur. Her yarım küre dört ana loba ayrılmıĢtır. Frontal, parietal, temporal ve oksipital olmak üzere her lobun farklı iĢlevleri vardır. Bu loblar, adlarını komĢu oldukları kafa kemiklerinden alır.
11 Yüklə 274,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|