Tarix və MƏDƏNİYYƏt abiDƏLƏRİNİN

Yüklə 16,96 Mb.

Pdf görüntüsü

tarix	07.09.2017
ölçüsü	16,96 Mb.
	#29249

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT

ABİDƏLƏRİNİN

MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ

TÖVSİYƏLƏR

MİRAS Mədəni İrsin Öyrənilməsinə Kömək İctimai Birliyinin

“Azərbaycanda tarix və mədəniyyət abidələrinin mühafizəsi

və təbliği: mövcud vəziyyətin monitorinqi və qarşıda duran

vəzifələr” layihəsi çərçivəsində

Prof. Dr. Qafar Cəbiyev, Dr. Fariz Xəlilli,

Arzu Soltan, Rəşad İbrahimov, Albina Rzayeva

BAKI 2013

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

Layihə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında

Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası

tərəfindən maliyyələşib

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

Müstəqillik dövründə Azərbaycan dövləti tərəfindən ölkəmizdə

mədəni irsin qorunmasına, öyrənilməsinə və təbliğinə qayğının və

dəstəyin durmadan artdığı hər kəsə yaxşı bəllidir.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevin bu

sahəyə olan diqqət və qayğısı xüsusi qeyd olunmalıdır. Məsələn, artıq

bir neçə ildir ki, ölkə prezidenti arxeoloji tədqiqatlar üçün büdcədə

nəzərdə tutulduğundan əlavə olaraq milyonlarla manat vəsait ayırır.

Göytəpə neolit dövr abidəsinin konservasiyası üçün də prezident

fərmanı ilə vəsait ayrılıb. Heydər Əliyev Fondunun, şəxsən ölkənin

birinci xanımı Mehriban Əliyevanın bir çox mədəni irs layihələrinin

təşəbbüsçüsü və himayəçisi olduğunu da minnətdarlıq hissi ilə qeyd

etmək lazımdır.

Bununla belə yerlərdə mədəni irs abidələrimizin əhəmiyyəti hələ

ki, yetərincə başa düşülmür, dövlət tərəfindən mühafizə olunmalarına

rəğmən dağıdılır, korlanır, zibillənir və s. Əlbəttə, bu cür xoşagəlməz

hallar hər şeydən öncə, əhalinin böyük bir qisminin məlumatsızlığı,

ictimai məsuliyyətin olmaması və yerlərdə lazımi maarifləndirmə

işlərinin aparılmaması ilə bağlıdır. Məsələn, XX əsrin 20-ci illərində

ermənilər şayiə yaymışdılar ki, Azərbaycan ərazisində geniş yayılmış

daş-qoç abidələrinin baş hissəsində qızıl var. Yerli sakinlər də bu cür

şaiyələrə uyaraq Lənkəran, Qarabağ, Borçalı, Şamaxı, Naxçıvan və

digər bölgələrdə qarşılarına çıxan əksər daş-qoç abidələrinin başlarını

qıraraq guya qızıl tapmaq ümidində olmuşlar.

Kütləvi qızıl axtarışı kurqanlar, türbələrin günbəzləri, qalalar və s.

yerlərdə də intensiv hal alıb. Müşahidələr göstərir ki, bu cür hallara

qarşı aidiyyatı orqanlar, o cümlədən hüquq-mühafizə orqanlarının

verdiyi sərt reaksiya da hər zaman effektiv olmur. Yerli sakinlər isə, belə

məlumatları əksər hallarda gizlədirlər. Əgər hələ də bir çox yerlərdə

arxeoloji qazıntı sahələri arxeoloqlar gedəndən sonra yerli əhalinin

zibil tulladığı yerə çevrilirsə, əgər xatirə abidələrimizdə mal-heyvan

kölgələnirsə, tarixi tikililərin divarları korlanırsa, əgər gələn turistə

orada “hər hansı bir unikal abidənin olmadığını” vurğulayıb istiqamət

dəyişdirilirsə, onda yerlərdə maarifləndirmə işinin aparılmasının

aktuallığı və əhəmiyyəti anlaşılar. Belə olan halda, nə etməli?

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

Təbiidir ki, mədəni irsi qorumaq məqsədilə ictimai fəallığı və

məsuliyyəti artırmaq üçün ictimai birliklərin də üzərinə böyük iş düşür.

Əgər mədəni irslə məşğul olan mütəxəssislər yerli sakinlərlə müvafiq

iş aparsalar, bölgələrdə abidələrin qorunmasına və onların təbliğinə

insanları inandırsalar və səfərbər etsələr, bu, gələcək nəsillərə nəinki

dövlətin, eləcə də hər birimizin layiqli töhfəsi olar.

Bunları nəzərə alaraq, MİRAS Mədəni İrsin Öyrənilməsinə

Kömək İctimai Birliyi olaraq biz “Azərbaycanda tarix və mədəniyyət

abidələrinin mühafizəsi və təbliği: mövcud vəziyyətin monitorinqi və

qarşıda duran vəzifələr” layihəsini hazırladıq. Layihəmiz Azərbaycan

Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına

Dövlət Dəstəyi Şurası tərəfindən bəyənildi və biz 2013-cü il may

ayının 1-dən etibarən həmin layihəni həyata keçirməyə başladıq.

Layihənin məqsədi mədəni irsimizə aidiyyatı qurumlar, o cümlədən

yerli təşkilatlar və geniş ictimaiyyətin münasibəti sahəsindəki

problemləri ilk dəfə bir ictimai birliyin səyləri nəticəsində üzə

çıxarmaq, mütəxəssis araşdırmaları, təklif və tövsiyələri, keçirilən

ictimai müzakirələr, çəkilən film vasitəsilə şəhər və kənd sakinləri,

abidələrə yaxınlıqda yaşayan insanları maarifləndirmək, bununla

da mədəni irsimizin mühafizəsi və təbliği sahəsində görülən işləri

stimullaşdırmaqdır.

Bu məqsədə çatmaq üçün layihə qarşısında aşağıdakı vəzifələr

qoyulmuşdur:

- Azərbaycanın 2 bölgəsində - Şirvan və Gəncə-Qazax bölgələrində

mədəni irsə ictimai münasibəti araşdırmaq;

- Bölgələrdə əhalini maarifləndirməyə xidmət edəcək ictimai

müzakirələr keçirmək.

Araşdırmalar mütəxəssislərin seçimi əsasında müəyyən edilmiş

hər bölgənin 3 mədəni irs abidəsində - toplam 6 abidədə aparıldı.

Həmin abidələr haqqında yerli əhalinin tarixi bilgilərindən başlayaraq,

qorunmasına, ictimai məsuliyyətin sorğulanmasına qədər araşdırıldı.

Bu məqsədlə sorğu-anketlərdən istifadə olunub. Yekunda hər bölgə

üçün ayrıca araşdırma sənədi (raport) hazırlanıb və ümumi vəziyyəti

göstərən, təklif və tövsiyyələri də əhatə edən 30 səhifəlik “Tarix və

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

mədəniyyət abidələrinin mühafizəsi və təbliği: araşdırma, təklif və

tövsiyyələr” kitabçası, yəni bu kitabça nəşrə təqdim olunub. “Mədəni

irsimizə ictimai münasibət” adlı videorolik hazırlanıb. Və, nəhayət,

araşdırmaların yekunları aidiyyatı bölgənin iri şəhərlərində keçirilən

müzakirələrdə ictimaiyyətin diqqətinə çatdırılıb.

Düşünürük ki, layihə çərçivəsində görülən işlər və əldə olunan

nəticələr Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin müvafiq şöbələri,

regional bölmələri, AMEA-nın müvafiq institutları, bütövlükdəalimlər,

doktorantlar, magistrlər, tələbələr, yerli sakinlər, KİV-lər, yerli və

beynəlxalq mədəni irs tədqiqatçıları və mədəniyyətşünaslar üçün

faydalı olacaqdır. Deyilənlərə onu da əlavə edək ki, layihə çərçivəsində

araşdırmalar Ağsu, Gəncə, Qazax, Şamaxı, İsmayıllı və Şəmkir

rayonlarında aparılıb. Seminarlar isə, Gəncə və Şamaxı şəhərlərində

təşkil olunub.

Layihə çərçivəsində araşdırılan 6 abidədən biri Sarıtəpə qədim

yaşayış məskənidir.

Məlumat üçün bildirək ki, Sarıtəpə qədim yaşayış məskəni Qazax

şəhərinin qərb qurtaracağında yerləşir. Tədqiqatlar nəticəsində

müəyyən olunmuşdur ki, yaşayış yeri hələ tunc dövrünün sonu,

dəmir dövrünün əvvəllərində meydana gəlmiş və e.ə. I minilliyin son

rübünədək orada yaşayış davam etmişdir.

Sarıtəpə abidəsi 100 metr diametri və 10 metr hündürlüyü olan

möhtəşəm təpədən ibarətdir. 1956-1958 illərdə orada Azərbaycan

SSR Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunun əməkdaşları tərəfindən

tədqiqat işləri aparılmışdır.

Görkəmli arxeoloq İdeal Nərimanovun rəhbərliyi ilə aparılmış

arxeoloji qazıntılar zamanı Sarıtəpədə təsərrüfat və dini xarakterli

binalar aşkara çıxarılmışdır. Müəyyən olunmuşdur ki, bu abidələr öz

xarakteri baxımından hansısa bir ailə və ya kiçik bir kollektivə deyil,

geniş ictimaiyyətə məxsus olmuşdur. Alimlərin əksəriyyəti Sarıtəpəni

böyük tayfa ittifaqlarından birinin mərkəzi hesab edirlər. Orada

tapılan iki ədəd sütun altlıqları bütün Qafqaz üçün unikal tapıntı sayıla

bilər. Onlar bir çox əlamətlərinə görə qədim İranın Suz və Persopol

şəhərlərindəki memarlıq abidələrinə oxşardır. Bu isə sübut edir ki,

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

QAZAX

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

QAZAX

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

Sarıtəpədə üzə çıxarılan sütun altlıqları Yaxın Şərq analoqlarına uyğun

olaraq e.ə. V-IV yüzilliklərə aiddir.

Lakin apardığımız monitorinq və sorğular zamanı məlum oldu

ki, hazırda abidə qorunmur, abidənin qorunması haqqında heç bir

göstərici yoxdur və bu səbəbdən də acınacaqlı vəziyyətdədir. Məlumat

üçün bildirək ki, layihə çərçivəsində apardığımız sorğularda əsasən

yerli mədəniyyət və turizm şöbələrinin əməkdaşları, bələdiyyə üzvləri,

muzey işçiləri, müəllimlər, məktəblilər, taksi sürücüləri və abidəyə

yaxın ərazidə yaşayan yerli sakinlər iştirak ediblər.

Sorğunun nəticələri göstərdi ki, abidənin adı ilə bağlı fikir

müxtəlifliyi yoxdur. Belə ki, sorğuda iştirak edən 10 nəfərdən 9-u Qazax

rayonunda yerləşən abidəni Sarıtpə kimi tanıdığını bildirib. 1 nəfər

isə bilmədiyini qeyd edib. Sorğuda iştirak edənlərdən 6 nəfəri orada

hündür sarı rəngli təpə olduğuna görə abidənin belə adlandırdığını qeyd

edib. 3 nəfər təpənin adıyla bağlı heç nə bilmədiyini, 1 nəfər isə onun

içərisindən sarı rəngli əşyalar tapıldığına görə belə adlandırıldığını

bildirib.

Sorğuda iştirak edənlərin 7 nəfəri abidənin turistlər tərəfindən

ziyarət olunmadığını, 2 nəfəri turistlərin abidəni ziyarət etdiyini

görmədiyini, 1 nəfər isə heç nədən xəbərinin olmadığını bildirib.

Rəyi soruşulanlardan 6 nəfəri abidənin qorunmadığını, 1 nəfər

qorunduğunu, 1 nəfər qorunması ilə bağlı məlumatlı olmadığını, 2

nəfər isə onun özəlləşdirildiyini qeyd edib.

Sorğuya cəlb olunanlardan 8 nəfəri abidənin tanınması üçün onun

təbliğ olunmasına ehtiyac olduğunu deyib. Bildiriblər ki, Sarıtəpə

abidəsinin öyrənilməsi Azərbaycan tarixini öyrənmək baxımından çox

əhəmiyyətli ola bilər. 1 nəfər bu bölgədə yaşayan insanlardan məlumat

toplamağın əhəmiyyətli olduğunu, 1 nəfər isə abidə dağıdıldığı üçün onu

öyrənməyin heç bir əhəmiyyətinin olmadığını qeyd edib.

Abidə haqqında məlumat o qədər azdır ki, rəyi soruşulanlardan

7 nəfəri orada qorunmalı heç nə olmadığını deyib, 2 nəfər fikir

bildirməyib, 2 nəfər isə təpənin özəlləşdirildiyini qeyd edib.

Monitorinq qrupunun üz tutduğu növbəti abidə Orta əsr Şəmkir

şəhəri olub.

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

ŞƏMKİR

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

Orta əsr müəllifləri Azərbaycanın abad və nemətlərlə zəngin

şəhərləri sırasında Şəmkirin də adını çəkirlər.

Məlumat üçün bildirək ki, orta əsr Şəmkir şəhərinin xarabalıqları

Şəmkirçayın sol sahilində, Azərbaycan Respublikasının Şəmkir

rayonunun Muxtariyyə kəndinin şimalında yerləşir. Abidənin təsviri

onun orta əsr düzən şəhərləri üçün səciyyəvi olan bütün əlamətlərə

malik olduğunu göstərir. Şəmkirin 2007-ci ildə çəkilmiş topoplanı

şəhərin dördbucaqlıya yaxın plan quruluşunu müəyyənləşdirməyə

imkan verir. Orta əsr Şəmkir şəhər yerinin öyrənilmə tarixi XIX əsrin

ilk rübündən başlansa da, orada geniş miqyaslı arxeoloji qazıntılar

yalnız XXI əsrin ilk onilliyinə təsadüf edib.

Regionların İnkişafı İctimai Birliyinin dəstəyilə 2006-2013-

cü illərdə Şəmkir şəhər yerində altı sahədə genişmiqyaslı arxeoloji

qazıntılar aparılmışdır.

Xatırladaq ki, hazırda da orada arxeoloji tədqiqatlar davam

etdirilməkdədir.

Bütün bunlara baxmayaraq layihə çərçivəsində apardığımız sorğu

zamanı əhalinin abidə haqqında müxtəlif və həm də ziddiyyətli

məlumatlara malik olduğu aşkarlandı. Belə ki, sorğuların nəticələri

göstərir ki, əhali arasında “Şəmkir” toponiminin izahı ilə bağlı fikir

müxtəlifliyi var. Belə ki, sorğuda iştirak edən 12 nəfərdən 6 nəfəri onu

Şəmkir qalası, 5 nəfəri Orta əsr Şəmkir şəhər yeri, 1 nəfər isə Nadirşah

qalası kimi tanıdığını bildirib. Onlardan 8-i bu adı heç nə ilə əsaslandıra

bilməyib, 3 nəfər Şəmkirdə yerləşdiyi üçün belə adlandırıldığını, 1

nəfər isə “Şam” və “Kür” sözlərindən əmələ gəldiyini düşündüyünü

qeyd edib.

Rəyi soruşulanlardan 4 nəfəri abidənin xronoloji cəhətdən orta

əsrlərə, 1 nəfər VII əsrə, 3 nəfər IV-VI əsrlərə, 1 nəfər IX-XII əsrlərə,

1 nəfər isə XV-XVI əsrlərə aid edildiyini deyib. 2 nəfər isə Şəmkir

abidəsinin tarixi haqqında dəqiq məlumatının olmadığını qeyd edib.

Sorğuda iştirak edənlərdən 7 nəfəri abidədə mütəmadi olduğunu, 3

nəfəri 1 il əvvəl olduğunu, 2 nəfəri heç olmadığını deyib.

Sorğuda iştirak edənlərin hamısı turistlərin abidəni tez-tez ziyarət

etdiyini bildiriblər və abidənin qədimliyi, memarlıq xüsusiyyətləri,

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

orada aparılan qazıntılar və aşkar olunan tapıntıların turistlər üçün

cəlbedici olduğunu deyiblər.

Rəyi soruşulanlardan 11 nəfəri abidənin yaxşı qorunduğunu və

dövlət tərəfindən ora diqqət ayrıldığını qeyd edib. Sorğuda iştirak

edənlərdən yalnız 1 nəfəri abidənin yaxşı qorunmadığını düşünür.

Abidəyə gedən yola gəlincə, sorğuya qatılanlardan 7-si onu bərbad, 5-i

isə normal hesab edir.

12 nəfərin hamısı abidənin tanınması üçün onun təbliğ olunmasına

ehtiyac olduğunu deyib və bildiriblər ki, bu abidənin öyrənilməsi

yalnız Azərbaycan tarixini deyil, ümumiyyətlə, müsəlman tarixini və

Şərq tarixini öyrənməkdə də əhəmiyyətli ola bilər.

Rəyi soruşulanlardan 10 nəfəri abidənin bərpa olunması ilə bağlı

heç bir problem olmadığını deyib. 1 nəfər məlumatsız olduğunu

bildirib. 1 nəfər isə abidənin bərpası üçün vəsaitin azlığını vurğulayıb.

Rəyi soruşulanlardan 11 nəfəri məktəblilərin və gənclərin abidəyə

yüksək maraq göstərdiyini, onu tez-tez ziyarət etdiyini deyib. 1 nəfər

isə, bunun əksini düşündüyünü bildirib.

Sorğuda iştirak edənlərin hamısı hesab edir ki, abidənin turizm

marşrutlarına daxil edilməsi həm bölgənin inkişafına, həm də yerli

sakinlərin yaşayış səviyyəsinə müsbət təsir göstərər.

Layihə çərçivəsində Orta əsr Gəncə şəhərində də monitorinq

aparılıb. Kiçik Qafqaz dağlarının şimal ətəklərində, Kür çayının sağ

qolu olan Gəncə çayının hər iki sahilində yerləşən Gəncə Azərbaycanın

ən qədim şəhərlərindəndir. Bəzi alimlər şəhərin yaranmasını e.ə.VII

əsr, əksəriyyəti isə orta əsrlərin başlanğıcına aid edirlər.

Son vaxtlar isə, Gəncənin 4 min illik tarixi olduğu barədə

müzakirələr getməkdədir. Əvvəllər Gəncə şəhər icra hakimiyyəti

bir neçə dəfə şəhərin 2000 illiyi ilə bağlı yubiley tədbirləri keçirib.

Hazırda isə, şəhərin 4000 illiyini qeyd etməyə hazırlıq gedir. Əlbəttə,

Gəncənin yaşı mübahisəli olsa da, onun əsrlər boyu bütövlükdə

ölkənin çox mühüm sosial-iqtisadi və mədəniyyət mərkəzi olduğu

şübhəsizdir. 730-cu ildə ərəb-xəzər döyüşlərində xəzərlərin keçdiyi

şəhərlər içərisində Gəncənin də adı çəkilir.

Orta əsr Gəncə şəhərində kompleks arxeoloji tədqiqatlar Nizami

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

GƏNCƏ

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

GƏNCƏ

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

Gəncəvinin anadan olmasının 800 illiyi ilə əlaqədar olaraq 1938-

1940-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Tarix Muzeyi və Tarix İnstitutunun

birgə ekspedisiyası tərəfindən aparılmışdır. İshaq Cəfərzadə və

Vadim Leviatovun rəhbərliyi ilə Qədim Gəncə ekspedisiyası adı ilə

aparılan genişmiqyaslı tədqiqatların nəticəsində minlərlə maddi-

mədəniyyət nümunəsi aşkar olunmuş, hal-hazırda Milli Azərbaycan

Tarixi Muzeyi, Nizami adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi

və Gəncə Tarix və Diyarşünaslıq Muzeyində qorunur və nümayiş

olunur. Qazıntılar sonralar fasilələrlə davam etdirilsə də, hal-

hazırda tədqiqat aparılan sahələr baxımsız və tonlarla zibil yığınının

altındadır.

Tədqiqat qrupunun şəhər yerində rastlaşdığı kimi qədim tarixə

malik Gəncə şəhəri abidə olaraq ona layiq səviyyədə qorunmur. Gəncə

sakinlərinin də doğma şəhərləri haqqında məlumatı azdır. Onların arasında

apardığımız sorğuda yerli mədəniyyət və turizm şöbələrinin əməkdaşları,

bələdiyyə üzvləri, muzey işçiləri, müəllimlər, məktəblilər, tələbələr, taksi

sürücüləri, abidə ətrafında yaşayan yerli sakinlər iştirak ediblər.

Sorğunun nəticələri göstərdi ki, hətta abidənin adı ilə bağlı da

sakinlər arasında fikir müxtəlifliyi var. Belə ki, sorğuda iştirak edən 10

nəfərdən 5 nəfəri onu Gəncə qalası, 4 nəfəri Qədim Gəncə şəhər yeri,

1 nəfər isə, Orta əsr Gəncə şəhəri kimi tanıdığını bildirib. Onlardan 3-ü

ad haqqında heç bir rəy bildirməyib, 1-i orta əsrə aid olduğunu, 1 nəfər

Gəncə şəhərinin adı ilə bağlı olduğunu, 1 nəfər Gəncəni yadellilərdən

qoruduğu üçün, 3 nəfər Qədim Gəncə orada yerləşdiyi üçün belə

adlandığını qeyd edib.

Rəyi soruşulanlardan 6 nəfəri abidənin XI-XII əsrlərə, 1 nəfər

X-XII əsrlərə aid olduğunu, 1 nəfər ən azı 2500 yaşı olduğunu, 2 nəfər

isə, abidənin tarixi haqqında dəqiq məlumatı olmadığını qeyd edib.

Onlardan 1 nəfəri abidədə mütəmadi olduğunu, 3 nəfəri 2013-cu

ilin mart ayında olduğunu, 1 nəfər 6 ay əvvəl olduğunu, 2 nəfər nə vaxt

olduğunu xatırlamadığını, 1 nəfəri 1981-ci ildə olduğunu, 2 nəfəri isə

heç olmadığını deyib.

Sorğuda iştirak edənlərin bir qismi əksər suallara “bilmirəm” deyə

cavab verib.

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

İSMAYILLI

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

3 nəfər hesab edir ki, abidənin öyrənilməsi dövlət səviyyəsinə

çıxarılmalıdır, 2 nəfər vəsait problemi olduğunu, 1 nəfər bu işlə məşğul

olunmadığını, 1 nəfər maraqlanmadığını, 1 nəfər yaşayış məntəqələri

olduğuna görə tədqiqat aparılmadığını, 1 nəfər informasiyanın az

olduğunu, 1 nəfər isə, məlumatlı olmadığını qeyd edib.

Rəyi soruşulanlardan 7 nəfəri məktəbli-gənclərin abidəni

tanımadıqlarını, 1 nəfər dərsliklərə salınsa marağın ola biləcəyini, 2

nəfər isə marağın az olduğunu qeyd edib.

“Siz özünüz bu abidənin tanınması və qorunması üçün nə edə

bilərsiniz”, sualına isə, 8 nəfər təbliğat apara bilərəm, məlumat verə

bilərəm deyə, cavab verib. 1 nəfər abidənin qorunması və tanınması

üçün hesab açılarsa kömək edə biləcəyini bildirib, 1 nəfər isə heç nə

edə bilməyəcəyini qeyd edib.

Layihə qrupunun üz tutduğu növbəti abidə Cavanşir qalası

olub. Cavanşir qalası - İsmayıllı rayonu ərazisində Talıstan kəndi

yaxınlığında yerləşir. Qafqaz Albaniyasında Mehranilər sülaləsinin

hakimiyyəti dövründə inşa edilmiş bu qala hökmdar Cavanşirin

adını daşıyır. Məlumdur ki, Albaniya tarixinin son dövrləri, onun

əsas vilayətlərindən olan Girdiman vilayəti və tanınmış sərkərdəsi

Cavanşirin adı ilə bağlıdır. 642-681-ci illərdə Albaniya hökmdarı

olmuş tədbirli dövlət xadimi Cavanşir diplomatik və sərkərdəlik

bacarığı ilə dövlətin müstəqilliyini qoruyub saxlamışdır. Ərəb,

Sasani, Xəzər, Bizans kimi güclü dövlətlərin hücum təhlükəsi

qarşısında duran Cavanşir diplomatik bacarığı sayəsində siyasi

gedişlər etməklə yanaşı, müdafiə tədbirləri görməklə də Albaniyanın

müstəqilliyini qoruyub saxlamışdır. Qalanın inzibati mərkəz kimi

də istifadə olunduğu güman edilir.

Qala İsmayıllı rayonunun Talıstan kəndindən 4 km şimalda, Ağ

çayın sağ sahilində yerləşir. Qala əsas hissə və “içqala”dan ibarətdir.

İç qala qalanın şimal hissəsindədir. İç qalanın divarları daha çox

dağıntıya məruz qalmışdır. Bir çox yerlərdə onun yalnız bünövrəsi

qalmışdır. Qalaya getmək üçün Talıstan kəndinə qədər avtomobillə,

kənddən qalaya qədər olan 4 km məsafəni isə piyada və ya atla qət

etmək lazımdır. Yaz-yay mövsümündə isə qalanın ətəyinədək maşınla

getmək mümkündür.

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

Mütəxəssislərin fikrincə, Cavanşir qalası respublika səviyyəsində

diqqət mərkəzində saxlanılan tarixi abidələrimizdən olmağa layiqdir.

Amma təəssüf ki, monitorinq zamani məlum oldu ki, burada da

vəziyyət ürəkaçan deyil. Abidə elmi baxımdan öyrənilməyib, burada

arxeoloji tədqiqatlar aparılmayıb, turizm marşrutlarına daxil edilməyib.

İctimaiyyətin nümayəndələri onun haqqında kifayət qədər məlumatlı

deyillər. Heç zaman bərpa olunmaması son illərdə leysan yağışların

yağması nəticəsində qala divarlarının uçmasına şərait yaratmışdır.

Sorğunun nəticələri göstərib ki, abidənin adı ilə bağlı fikir

müxtəlifliyi yoxdur. Belə ki, sorğuda iştirak edən 11 nəfərin hamısı

Talıstan kəndi ərazisində yerləşən abidəni Cavanşir qalası kimi

tanıdığını bildirib. Sorğuda iştirak edənlərin hamısı abidənin Girdiman

(Albaniya) dövlətinin hökmdarı Cavanşirin adı ilə əlaqələndiriblər.

Rəyi soruşulanlardan 7 nəfəri abidənin VI-VII əsrlərə, 4 nəfəri VII əsrə

aid edildiyini deyib.

Onlardan 4 nəfəri abidədə iki il əvvəl olduğunu, 2 nəfəri 1 il əvvəl

olduğunu, 3 nəfəri 1 ay əvvəl olduğunu, 1 nəfəri 2 ay əvvəl olduğunu,

1 nəfəri isə orada mütamadi olduğunu deyib. Sorğuda iştirak

edənlərin 6 nəfəri abidəninin turistlər tərəfindən ziyarət olunduğunu,

2 nəfəri turistlərin abidəni tez-tez ziyarət etdiyini, 1 nəfəri hərdənbir

ziyarətçilərin gəldiyini, 1 nəfəri bəzən yerli turistlərin gəldiyini, 1

nəfəri isə son illərdə abidəyə gedən yolun və onun ətrafındakı şəraitin

əlverişsiz olmasını səbəb göstərərək turistlərin günü-gündən sayının

azaldığını qeyd edib.

Sorğuda iştirak edənlərin hamısı abidənin qədimliyinin,

memarlıq xüsusiyyətlərinin, tikinti texnologiyası və üslubunun,

strateji mövqeyinin və ətrafındakı təbii mənzərənin turistlər üçün

cəlbedici olduğunu deyiblər. Rəyi soruşulanlardan 3 nəfəri abidənin

dövlət tərəfindən qorunduğunu, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin

nəzarətində olduğunu, xüsusi mühafizəçisinin olduğunu, 4 nəfəri orta

səviyyədə qorunduğunu, ancaq bunun da yetərli olmadığıını, 1 nəfəri

abidənin qorunmasının qənaətbəxş olmadığını qeyd edib. 3 nəfər

abidənin qorunması məsələsinə münasibət bildirməmişdir.

Sorğu iştirakçıları abidənin daha da yaxşı tanınması üçün buranın

dövlət səviyyəsində diqqət mərkəzinə alınmasını, tədqiqat işlərinin

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

aparılmasını, reklam roliklərinin, xüsusi televizya verilişlərinin

çəkilməsini, xüsusi bukletlərin hazırlanmasını və s. təbliğat işlərinin,

bərpa işləri və konservasiyasının aparılmasını məqsədəuyğun hesab

etmişlər. Abidəyə gedən yola gəlincə, sorğuya qatılanlardan 4-i onu

bərbad, 3-i orta səviyyədə olduğunu, 4-i normal hesab edir. Eyni

zamanda iştirakçılardan 3 nəfəri abidəyə gedən yolun tezliklə təmir

olunmasını arzu edir.

Sorğuda iştirak edən 11 nəfərin hamısı abidənin tanınması üçün

onun təbliğ olunmasına ehtiyac olduğunu deyiblər və bildiriblər ki,

bu abidənin öyrənilməsi Azərbaycan tarixini, xüsusən də albanların,

Albaniya dövlətinin tarixini, onun ən qüdrətli dövlət başçısı olan

Cavanşirin şəxsiyyətini və siyasətini öyrənməkdə əhəmiyyətli ola bilər.

Layihə çərçivəsində Xınıslı yaşayış yerində (Qədim Şamaxı şəhəri)

də monitorinq aparılmışdır.

Xınıslı – Azərbaycan Respublikasının Şamaxı rayonu ərazisində

antik və ilk orta əsrlər dövrünə aid arxeoloji abidədir. II əsrdə Klavdi

Ptolemey şəhərin adını Kamaxeya kimi yad etmiş, onun həmin dövrdə

mövcudluğunu tarixə keçirmişdir. Qədim Şamaxı hesab olunan

Xınıslıda ötən əsrin 60-70-ci illərində arxeoloq Cabbar Xəlilovun

rəhbərliyi ilə aparılan tədqiqatlar nəticəsində oradan qəbirlər, yerli

ustaların əməyinin məhsulu sayılan çoxsaylı maddi-mədəniyyət

nümunələri, o cümlədən yerli istehsal olan nəfis şüşə məmulatı, qab

və bəzək şeyləri də aşkar olunmuşdur. Oradan tapılan ən qiymətli

nümunələr içərisində Xınıslı dəfinəsi xüsusi yer tutur.

Sorğunun nəticələri göstərib ki, abidənin adı ilə bağlı fikir

müxtəlifliyi var. Belə ki, sorğuda iştirak edən 10 nəfərdən 6 nəfəri

onu Qədim Şamaxı, 1 nəfər Gülüstan-Pirdirəki qalası, 1 nəfər

Xannəsli, 1 nəfər kiçik Xınıslı kimi, 1 nəfər isə bilmədiyini qeyd

edib. Onlardan 2 nəfəri bu adın Şirvanşahlarla bağlı olduğunu, 1

nəfər qədim tarixi olduğu üçün belə adlandığını, 1 nəfər zəlzələdən

sonra qoyulan ad olduğunu, 1 nəfər şirlər və şüədalar ölkəsindən

gələn ad olduğunu, 1 nəfər köçəri şam tayfaları ilə bağlı olduğunu,

1 nəfər qədim eksponatlar tapıldığına görə belə adlandığını, 1

nəfər orada xanlar yaşadığından belə adlandığını, 1 nəfər ərazisi

və əhalisi az olduğuna görə, 1 nəfər isə bilmədiyini qeyd edib.

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

Rəyi soruşulanlardan 3 nəfəri abidənin hansı dövrə aid olduğunu

bilmədiyini, 1 nəfər XX əsrə, 2 nəfər XIV – XVI əsrə, 1 nəfər

IV-V əsrə, 1 nəfər qədim dövrə, 1 nəfər VIII-IX əsrə, 1 nəfər isə

Şamaxının əvvəl burada yerləşdiyini, sonra Cabanı kəndinə, sonra

Ağsuya, daha sonra isə Fit dağı deyilən yerə köçürüldüyünü yazıb.

Onlardan 3 nəfəri abidədə mütəmadi olduğunu, 1 nəfəri 2006-cı ildə

olduğunu, 1 nəfəri heç olmadığını, 1 nəfəri 2010-cu ildə olduğunu,

1 nəfəri 9 ay öncə olduğunu, 1 nəfəri 2 ay öncə olduğunu, 2 nəfəri

isə sorğu keçrilən günü olduğunu deyib.

Rəyi soruşulanlardan 6 nəfəri abidənin qorunmadığını, 1 nəfər

yaxşı qorunmadığını, 2 nəfər sadəcə insanların nəzarət etdiyini, 1 nəfər

bələdiyyə tərəfindən nəzarət edildiyini, amma qoruqçusunun olmadığını

qeyd edib. Abidəyə gedən yola gəlincə, sorğuya qatılanlardan 8-i onu

bərbad vəziyyətdə olduğunu, 2 nəfər isə normal, rahat olduğunu hesab

edir.

Sorğuda iştirak edənlərin hamısı hesab edir ki, abidənin turizm

marşrutlarına daxil edilməsi həm bölgənin inkişafına, həm də yerli

sakinlərin yaşayış səviyyəsinə müsbət təsir göstərər.

Rəyi soruşulanlardan 3 nəfəri məktəblilərin, gənclərin abidəyə

laqeyid yanaşdıqlarını, 2 nəfər maraq göstərilmədiyini, 1 nəfər

məlumatlı olmadığını, 1 nəfər normal maraq göstərildiyini, 2 nəfər

məktəblilərin abidə haqqında bilmədiklərini, 1 nəfər isə heç kimin

gəlmədiyini bildirib.

Siz özünüz bu abidənin tanınması və qorunması üçün nə edə

bilərsiniz, sualına isə, 1 nəfər bilmirəm, 2 nəfər təbliğat apara bilərəm

deyə, cavab verib. 4 nəfər əlimdən gələni edərəm deyə qeyd edib. 1

nəfər musiqi həsr edə biləcəyini, 1 nəfər bərpa olunarsa materiallar

toplayaraq kömək edə biləcəyini, 1 nəfər isə 2004-cü ildə həyətdə quyu

qazarkən saxsı küplər tapdığını və məktəbə hədiyyə etdiyini qeyd edib.

Layihə çərçivəsində görülən işlər üzə çıxardı ki, bu abidə haqqında

da məlumat azdır. Yerli əhali, ümumiyyətlə abidəni tanımır. Abidənin

yerləşdiyi ərazi ev tikmək üçün sakinlər arasında bölünüb. Bəzi yerlər

məişət tullantıları ilə zibillənib və s. Qorunması haqqında heç bir

göstərici nişan yoxdur.

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

ŞAMAXI

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

ŞAMAXI

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

Monitorinqin növbəti məntəqəsi Orta əsr Ağsu şəhəri oldu.

Ağsu şəhəri XVIII əsrdə əhalisinin sayına görə Azərbaycanın ən

böyük şəhəri idi. 1735-ci ilin mayında Nadir şah tərəfindən Ağsu kəndi

yaxınlığında tikdirilən qala uzun müddət bu bölgədə ən əhəmiyyətli

iqamətgah olmuşdur. Nadir şahın bölgəyə təyin etdiyi hakimlər-Şirvan

xanları bu qalada otururdular. Ağsu qalası Nadir şaha qarşı Şirvan

zadəganlarının üsyanlarının mərkəzi də olmuşdur. Bu qalaya Şəkili Hacı

Çələbi xan və Məhəmmədhəsən xan, Qubalı Hüseynəli xan, Fətəli xan

və Şeyxəli xan, Ağa Məhəmməd şahın sərdarları Mustafa xan Dəvəli

və Əliqulu xan, rus sərkərdəsi qraf Valeryan Zubov, Naibüssəltənə

Abbas Mirzə hücum etmiş, mühasirədə saxlamış, bəziləri almış,

bəziləri isə uğur əldə edə bilməyərək kor-peşman geri qayıtmışlar.

XVIII əsrin məşhur səyyahları Samuel Qmelin, Biberşteyn, Bronevski

və başqaları bu qala haqqında yazmışlar. Ağsuda iki dəfə taun xəstəliyi

yayılmış, xeyli insan bundan vəfat etmişdir. Şirvan xanları dövründə

Ağsuda sənətkarlıq, ticarət, mədəniyyət xeyli inkişaf etmişdir.

2010-cu ilin mart ayından etibarən MİRAS Mədəni İrsin

Öyrənilməsinə Kömək İctimai Birliyinin təşəbbüsü və ağsulu

ziyalıların yaxından dəstəyi ilə “Orta əsr Ağsu şəhəri” Arxeoloji

Turizm Kompleksi layihəsinin həyata keçirilməsinə başlanmışdır.

Məqsəd Azərbaycanın turizm marşurutlarından kənarda qalmış

Ağsu rayonunun tarixi abidələrini tədqiq etmək və nümayişə hazır

vəziyyətə gətirməklə turistlərin diqqətini bu bölgəyə çəkmək idi. “Orta

əsr Ağsu şəhəri” Arxeoloji Turizm Kompleksi layihəsi çərçivəsində

AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu və Milli Azərbaycan Tarixi

Muzeyinin birgə Ağsu arxeoloji ekspedisiyası orta əsr Ağsu şəhərində

tədqiqat aparmış və burada müasir turizm kompleksi yaradılmışdır.

Aparılan sorğuda da bu abidənin kifayət qədər tanındığının və

əhalinin məlumatlı olduğunun şahidi olduq. Sorğuda iştirak edənlər

abidənin tarixinin, yerləşdiyi yerin, şəhərdə yaşayanların həyat

tərzininin və məişətinin öyrənilməsinin, şəhərin ümumi planının,

istifadə olunan tikinti materiallarının, memarlıq nümunələrinin,

arxeoloji qazıntılarla yerindəcə tanış olmaq imkanlarının, aşkar olunan

tapıntıların, muzeydə əks olunan eksponatların turistlər üçün cəlbedici

olduğunu deyiblər.

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

Rəyi soruşulanlardan 9 nəfəri abidənin yüksək səviyyədə

qorunduğunu, xüsusi mühafizəçisinin olduğunu, xüsusi müşahidə

kameralarının quraşdırıldığını qeyd edib. 1 nəfər abidənin qorunması

üçün əlavə olaraq abidə ətrafının metal torlarla əhatə olumasını təklif

edib.

Sorğu iştirakçıları abidənin daha da yaxşı tanınması üçün arxeoloji

tədqiqatların, təbliğat işlərinin davam etdirilməsini, dünya televiziya

kanalları vasitəsilə tanıdılmasını, bukletlərin hazırlanmasını, dərslik və

dərs vəsaitlərində geniş məlumatların yerləşdirilməsini məqsədəuyğun

hesab etmişlər.

Abidəyə gedən yola gəlincə, sorğuya qatılanların hamısı onu yaxşı

vəziyyətdə olduğunu hesab edir. Bir nəfər abidə ətrafında və onun yolu

boyunca ağacların əkilməsini təklif edir.

10 nəfərin hamısı bu abidənin öyrənilməsi Azərbaycan tarixinin,

xüsusən də orta əsrlər dövrünün, Nadir şah dövrünün, Şirvan

xanlığınının tarixinin yazılmasında, bu dövrün memarlığının

araşdırılmasında əhəmiyyətli ola bilər.

Ümid edirik ki, layihə mədəni irsimizə ictimai münasibət

sahəsindəki problemləri ilk dəfə bir ictimai birliyin səyləri nəticəsində

üzə çıxaracaq, mütəxəssis araşdırmaları, təklif və tövsiyyələri, keçirilən

seminarlar, çəkilən film vasitəsilə şəhər və kənd sakinləri, abidələrə

yaxın ərazilərdə yaşayan insanlar maarifləndiriləcək, beləliklə də,

mədəni irsimizin mühafizəsi və təbliği sahəsində görülən işlərə əlavə

stimul olacaqdır.

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

AĞSU

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

AĞSU

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

Monitorinqin nəticələri ilə

bağlı təklif və tövsiyələr:

1. Layihə çərçivəsində respublikanın bir neçə şəhər və rayonunda

keçirilən görüşlər, aparılan sorğu və araşdırmalar göstərdi ki,

analoji tədbirlərin ən azı yerlərdə vəziyyəti öyrənmək naminə digər

şəhər və rayonlarda da keçrilməsi olduqca vacibdir.

2. Monitorinqlərin nəticələri göstərir ki, əfsuslar olsun ki, əksər

yerlərdə tarix və mədəniyyət abidələrinin mühafizəsi arzu olunan

səviyyədə deyil. Bu səbəbdən də bir çox abidələr təbiət təsirləri

və antropogen təsirlər nəticəsində davamlı olaraq aşınma, dağılma

və beləliklə də, nəticə etibarı ilə məhv olma taleyi yaşamaqdadır.

Demək olar ki, əksər yerlərdə “Tarix və mədəniyyət abidələrinin

qorunması haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunundan

irəli gələn vəzifələrə biganə münasibət var. Bunun üçün

aidiyyatı yerli qurumlar, qeyri-hökümət təşkilatları, mədəni-

maarif müəsissələri və məktəblər səviyyəsində ardıcıl olaraq

zəruri maarifləndirici tədbirlər görülməlidir. Yaxşı olar ki, orta

məktəblərdə həmin qanundan irəli gələn məsələlər hanısa formada

şagirdlərə öyrədilsin.

3. Mədəni irs nümunələri olan tarix və mədəniyyət abidələrinin

təbliği də arzu olunan vəziyyətdə deyil. Bunun üçün hər şeydən

öncə abidələrə gedən yollar qaydaya salınmalı, zəruri yerlərdə

göstərici nişanlar qoyulmalı, ən azı bir-iki yerdə abidənin pasportu

və dövlət tərəfindən mühafizə olunduğunu bildirən lövhələr

vurulmalıdır. Mətbuat, televizya və elektron resusrlardan istifadə

etməklə davamlı sürətdə maarifçilik işi aparılmalıdır. Ayrı-ayrı

abidələrlə bağlı bukletlərin və ya açıqcaların nəşri də ümumi işin

xeyrinə olardı.

4. Tarix və mədəniyyət abidələrinin tədqiqi bu gün hər zaman

olduğundan daha aktualdır. Əfsuslar olsun ki, bir çox abidələr

hələ də tədqiqatçıların yolunu gözləyir. Məqsədəuyğun olardı ki,

Akademiyada elmi-tədqiqat planları tərtib olunarkən bu amil də

nəzərə alınsın. Məsələn, elə abidələr var ki, artıq neçə onillərdir ki,

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

tədqiq olunur. Lakin elə abidə də vardır ki, oraya arxeoloq ayağı

dəyməyib. Fikrimizcə, bu və ya digər tarix və mədəniyyət abidəsi

tədqiqata cəlb olunarkən onun tariximiz üçün əhəmiyyət dərəcəsi

də nəzərə alınmalıdır. Bundan əlavə, torpaq altında elə abidələrimiz

vardır ki, onlar bundan sonra hələ yüz illər boyu tədqiqata cəlb

olunmasa belə, onların dağılmaq və ya aşınmaq təhlükəsi yoxdur.

Lakin dağların yamacında, çay kənarlarında, intensiv məskunlaşma

rayonlarında, tikinti zonalarında olan abidələr isə hər an yox ola

bilər. Ona görə də birinci növbədə məhz bu cür təhlükə gözləyən

abidələrin elmi cəhətdən öyrənilməsi olduqca mühüm şərtdir.

5. Bütün abidələrin konservasiyaya ehtiyacı var. Əfsuslar olsun ki,

bu sahədə də vəziyyət ürəkaçan deyil. Monitorinqlər nəticəsində

bir daha müəyyən olundu ki, bu sahəyə xüsusi diqqət ayırmaq

gərəkdir.

6. Könüllülük institutu bu sahədə də inkişaf etdirilməli, ictimai

birliklər, dərnəklər, klublarla müvafiq dövlət müəssisələri arasında

əlaqələr genişlənməlidir. Könüllülərin cəlb olunması ilə abidələrin,

ora gedən yolların otdan təmizlənməsi, zibillənmiş sahələrin

zibilinin daşınması, şumlanmış sahələrdə maddi-mədəniyyət

nümunələrinin toplanması, sakinlər arasında maraqlı təlim üsulları

ilə mədəni irsimizin sevdirilməsi və maarifləndirmə işlərinin

aparılması mümkündür.

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

GƏNCƏ

TƏDBİRİ

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

GƏNCƏ

TƏDBİRİ

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

ŞAMAXI

TƏDBİRİ

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

ŞAMAXI

TƏDBİRİ

TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN

MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏBLİĞİ:

ARAŞDIRMA, TƏKLİF VƏ TÖVSİYƏLƏR

MİRAS Mədəni İrsin Öyrənilməsinə Kömək İctimai Birliyinin “Azərbaycanda

tarix və mədəniyyət abidələrinin mühafizəsi və təbliği: mövcud vəziyyətin

monitorinqi və qarşıda duran vəzifələr” layihəsi çərçivəsində

Fotoqraf: Məmməd Rəhimov

Dizayner: İntiqam Məhəmmədli

Tiraj: 500 ədəd

Yüklə 16,96 Mb.

Dostları ilə paylaş: