Toirbekov ilyosbek

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti mavzu: moddiy nuqtaning aylanma harakati

TAQDIMOT
PHY-010 guruhi talabasi
TOIRBEKOV ILYOSBEK

Mavzu: KINEMATIKANING BOSHLANG’ICH TUSHUNCHALARI

Tayanch so’z va iboralar:
Sanoq sistemasi, Moddiy nuqta, Fazo, Vaqt, Moddiy nuqta, Moddiy nuqtaning aylana bo’ylab harakati, Moddiy nuqtaning to‘g‘ri chiziqli harakati. Moddiy nuqtaning egri chiziqli harakat, Tezlik, Tezlanish, Narmal tezlanish, Tangensial tezlanish.
Reja.

• Moddiy nuqtaning aylanma harakati.
• Moddiy nuqtaning egri chiziqli harakatidagi tangensial ,normal va to`la tezlanishlar
• Aylana bo`ylab harakatida burilish burchagi,burchak tezlik va burchak tezlanish.
• Aylanma va ilgarilanma harakatining kinematik xarakteristikalari orasidagi bog`lanishlar.

Sanoq sistemasi deb-
soat bilan ta’minlangan, absolyut qattiq jismga qattiq bog‘langan va unga nisbatan vaqtning har xil momentlarida boshqa jismlarning holatlari aniqlanadigan koordinatalar sistemasiga aytiladi.
Sanoq sistemasi
Merkuriy
Quyosh
Moddiy nuqta deganda, shakli, o’lchami va tuzilishi ko’rilayotgan masala uchun axamiyatga ega bo’lmagan,
lekin ma’lum massaga ega bo’lgan jism tushuniladi.
Yerning va boshqa planetalarning Quyosh atrofida harakatlarini o‘rganayotganimizda Yer, planetalar va Quyoshni moddiy nuqtalar deb hisoblash mumkin.
Moddiy nuqta
Mars
Neptun
Yer
Venera
Saturn

Yupiter
Pluton
Uran
Aylanma va ilgarilanma harakatlar
Agar burchak tezlik  o’zgarmas bo’lsa, aylana bo’ylab harakat tekis aylanma harakat deb ataladi. Moddiy nuqta bir marta to’liq aylanishda  = 2 burchakka buriladi. 2 burchakka burilishga ketgan vaqt T aylanish davri deb ataladi.
Moddiy nuqtaning tezligi vektor kattalik bo‘lib, u radius vektoridan vaqt bo‘yicha olingan birinchi tartibli hosila tarzida, moduli esa yo‘ldan vaqt bo‘yicha olingan birinchi tartibli hosila tarzida ham aniqlanishi mumkin. Moddiy nuqtaning harakat tezligi vaqt o‘tishi bilan o‘zgarmasa, uning harakati tekis harakat deyiladi; aks holda harakat o‘zgaruvchan harakat deyiladi.
Tezlik grafigi
Egri chiziqli harakat
Nuqtaning traektoriyasi
deb, tanlangan sanoq sistemasiga nisbatan nuqta harakatida chiziladigan chiziqqa aytiladi.
Trayektoriyasi egri chiziqdan iborat bo‘lgan harakat egri chiziqli harakat deyiladi. Kuzatish boshlanganda egri chiziqli harakat qilayotgan moddiy nuqta trayektoriyaning A nuqtasidan o‘tayotgan bo‘lsin (1.6-rasm). Biror kichik t vaqt ichida kichik S yoyni bosib V nuqtaga keladi.
1.6-rasm
Normal tezlanish
Bu ifodadagi yig‘indining birinchi limitini markazga intilma tezlanish yoki normal tezlanish deb ataladi. Geometrik mulohazalar asosida normal tezlanishning moduli tezlik kvadratining trayektoriya ayni sohasining egrilik radiusiga (R) bo‘lgan nisbatiga tengligini aniqlash mumkin:
Tangensial tezlanish
Bu ifodadagi yig‘indining ikkinchi limitini urinma tezlanish yoki tangensial tezlanish deb ataladi.
Shunday qilib, egri chiziqli harakat qilayotgan moddiy nuqtaning to‘liq tezlanishi normal va urinma tezlanishlarning vektor yig‘indisidan iborat.

Normal tezlanish tezlikning yo‘nalish bo‘yicha o‘zgarishini, urinma tezlanish esa tezlikning miqdoriy jihatdan o‘zgarish jadalligini ifodalaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar

• N.A. Sultono’v. Fizika kursi FARG’ONA

TEXNIKA-2002.

• O.Axmadjono’v. Fizika kursi TOSHKENT - 1985.
• A.A. Detlaf, B.M. Yavorskiy. Fizika kursi

2008.

• K.P.Abduraxmono’v. Fizika darslik

TOSHKENT – 2010.

• N.M. Shaxmayev. D.SH. Shodiyev. Fizika

TOSHKENT-2002.

• P.Xabibullayev . A. Baxromo’v. Fizika

TOSHKENT-2009.

• WwW.Google.Ru
• WWW.Texnika.Uz
• WWW.Doc.Uz

ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT