To'lqin oprikasi Yorag'likning to'lqin tabiati Yorug'lik interferensiyasi Yorug'lik dispersiyasi Yorug'lik difraksiyasi Yorug’likning qutblanishi

---

To'lqin oprikasi 

 

1. Yorag'likning to'lqin tabiati  

2. Yorug'lik interferensiyasi   

3. Yorug'lik dispersiyasi 

4. Yorug'lik difraksiyasi 

5. Yorug’likning qutblanishi 

---

• Yorug'likning tabiati haqida birinchi ilmiy gipoteza XVII 

asrda aytilgan. 1672 yilda I. Nyuton yorug'likning 

korpuskulyar (lotincha korpuskula–zarracha demakdir) 

nazariyasiga asos soldi. Bu nazariyaga ko'ra yorug'lik 

manbadan har tarafga tarqaluvchi zarrachalar oqimidan 

iborat. Shu davrda X. Oxugens tomonidan yorug'likning 

to’lqin nazariyasi ishlab chiqildi. X. Gyugensning 

tasavvurlariga ko'ra, yorug'lik alohida muhitda 

tarqaluvchi va barcha jismlar ichiga singuvchi to'lqindan 

iboratdir. 

• Ikkala nazariya ham alohida-alohida uzoq vaqt mavjud 

bo'lib keldi va yorug'lik tarqalishining o'sha vaqtda 

tajribalardan ma'lum bo'lgan qonunlarini ikkala 

nazariya ham ma'lum darajada izohlab berar edi. 

---

• XIX asrning boshida yorug'likning 

difraksiyasi(yorug'likning to'siqlarni aylanib o'tishi) 

va yorug'lik interferensiyasi (yorug'lik dastalari bir 

birini ustiga tushganda yoritilganlikning kuchayuvi 

yoki zayiflashuvi) hodisalarining kashf etilishi va bu 

hodisalar faqat to'qin harakatlari natijasida yuzaga 

kelishi mumkinligi sababli, yorug'likning to’lqin 

nazariyasi, yorug'lik to'g'risidagi korpuskulyar 

nazariya ustidan uzul-kesil g'alaba qildi. Bunday 

ishonch XIX asrning ikkinchi yarmida Maksvellning 

yorug'lik elektomagnit to'lqinlarning xususiy holi 

ekanligi to'g'risidagi gipotezadan keyin yuzaga 

keldi. Yorug'lik nuri to'lqin uzunligi 400 nm dan 780 

nm gacha bo'lgan elektomagnit tebranishlarning 

fazodagi tarqalishidir. 

 

---

• Maksvel nazarriyasiga asosan elektromagnit 

to'lqinlar chekli tezlik bilan tarqaladi. 

Elektromagnit to'lqinning tarqalish tezligi to'lqin 

tarqalayotgan muhitning elektr va magnit 

hossalari bilan aniqlanadi: 

 



















0

0

1

---

• Yorug'lik yo'lqin tabiatini tasdiqlovchi 

tajribalardan biri yorug'lik interferentsiyasidir. 

Yorug'lik interferentsiyasini tushuntirish uchun 

kogerent yorug'lik manbalari tushunchasini 

kiritish lozim. Kogerent yorug'lik manbalari deb 

bir xil chastotali va fazalar farqi o'zgarmas bo'lgan 

tebranishlarni yuzaga keltiruvchi to'lqin manbaiga 

aytiladi. Odatda, bitta yorug'lik manbaidan 

chiqayotgan to'lqinni biror usul bilan ikki kogerent 

to'lqinga ajratiladi. 

 

---

• Yorug'lik interferentsiyasini kuzatish uchun kogerent 

manbalardan foydalanish lozim. Odatda, kogerent 

manbalar. Frenel biprizmasi, Yung usuli, yupqa 

plastinkada, ponada, Nyuton halqalarida, va boshqa 

ko'pgina usullar yordamida hosil qilinadi. Yorug'lik 

interferentsiyasini kuzatishning ikkinchi asosiy sharti–

kogerent to'lqinlar qo’shilishidan oldin yo'llar farqini 

hosil qilishi kerak, ya'ni ikki kogerent to'lqin bosadigan 

optik yo'llar farqi butun yoki yarim to'lqin uzunligiga 

teng bo'lishi kerak. Yuqorida qayd qilingan ikki shart 

bajarilganda yorug'lik interferentsiyasi kuzatiladi. 

Yoruglik interferentsiyasi deb, ikki kogerent to'lqinning 

fazoda qo'shilib ular energiyasi (intivsivligi)ning qayta 

taqsimlanishiga, ya'ni o'zaro kuchayishiga yoki 

susayishiga aytiladi. 

 

---

• M

1 

va M

2

 manbalardan chiqayotgon kogerent 

to'lqinlar A nuqtada uchrashayotgan bo'lsin. M

1 

manbadan chiqayotgan to'lqin A nuqtaga 

yetguncha L

1 

yo'lni, M

2

 manbadan chiqayotgan 

to'lqin A nuqtaga yetguncha L

2

 yo'lni bosib 

o'tadi.  

• Bunda yo'llar farqi   ΔL= L

2

 –L

1

  ga teng bo'ladi. 

---

• Agar optik yo'llar farqi yorug'lik to'lqinining 

yarim uzunligiga juft karrali bo'lgan xolda, yani 

 















m

m

L

2

2

---