Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti Raqamli Iqtisodiyot fakulteti talabasi

Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti
Raqamli Iqtisodiyot fakulteti talabasi
Abdimannonov Kamronbekning Iqtisodiy ta’limotlar
tarixi fanidan
Neoliberalizm va Neoinstitutsionalizm iqtisodiy g'oyalari
mavzusida tayyorlagan refaerati


Neoliberalizm va Neoinstitutsionalizm iqtisodiy g'oyalari
REJA:
1.Kirish:
- Maqsad va o'z ma'nosi
-Nazariy qarashlar va muhimlik
2. Neoliberalizm va Neoinstitutsionalizmning Asosiy Mavzusi:
- Neoliberalizm va neoinstitutsionalizmning asosiy mohiyati va zamonaviy iqtisodiy g'oyalari
3. Neoliberalizmning Tushunchasi va O'rni:
- Neoliberal iqtisodiy modellar tarixi
- Neoliberal qarashlarning asosiy prinsiplari va ularning o'zgarishi
- Neoliberalizmning davlat va bozor o'rtasidagi ishtirokini ta'riflash
4. Neoinstitutsionalizmning Tushunchasi va O'rni:
- Neoinstitutsionalizmning asosiy prinsiplari va ularning o'zgarishi
- Institutsional zamonaviy iqtisodiy g'oyalarda necha uy xisoblanadi?
5 Neoliberalizm va Neoinstitutsionalizmning Mustaqil Ta'siri:
- Neoliberalizm va neoinstitutsionalizmning birlashgan masalalar va mavhumlar
- Neoliberal va neoinstitutsional iqtisodiy modellar o'rtasidagi farqlar va
o'xshashliklar
-Neoliberalizm va neoinstitutsionalizmning samaradorligi va noqonuniy
yo'naltirilishi
6.Xulosa:
- Natijalar va takliflar

G'oya va maqsadlarning amaliy ahamiyati bugungi kunda iqtisodiy falsafa va siyosiy nazariyatning sezilarli qismiga aylangan ahamiyatni ko'rsatib kelmoqda. Neoliberalizm va neoinstitutsionalizm, iqtisodiyot sohasidagi o'zgarishlarni shakllantirish, davlat va bozorning o'zaro hamkorligi, institutlar va maslahat qo'llanishlari muammosi va boshqa tushunchalarning jismoniy ko'rsatkichlari haqida ko'p yurgan munaqashalarda ko'proq o'z aksini topmoqdalar. Bu maqolada, bu iqtisodiy g'oyalarni ko'rsatish, ularning asosiy prinsiplari va ularning joriy Iqtisodiy konstruksiyasiga o'tkazib berish jarayonlarini ekonometrik usullarga asoslangan qisqa misollar bilan tasdiqlab o'tishmoqdamiz. Neoliberalizm va neoinstitutsionalizm bu rejalarning markaziy mavzulari bo'lib, ularning kelajakdagi iqtisodiyot va siyosiyot huquqiy tartibotlarga o'z doirasida inflyatsiyasi tasvir etmoqda. Ular kelajakdagi iqtisodiy politika shakllantirishda dastlabki jarayonlarga kirishi. Politikasini qanday shakllantirish. U har bir paytda iqtisodiy va siyosiy jihatdan kelajakdagi ishtirokda ahamiyati his etmoqda. O'ziga xos mantiqiy osilatsiya ya’ni bir obyekt yoki nazorat tizimi alohida yoki belgilangan doirada (diapazonda) dumalab chiqish-qiynash sodir etishi. to'grisida ilova qilish uchun insof ko'p qarashlar jalb qilyapti.

Neoliberalizm va neoinstitutsionalizm iqtisodiy falsafada va nazariyatlarida o'zaro farqlangan yakunlanishlardan kelib chiqqan iqtisodiy g'oyalarni o'z ichiga oladi. Neoliberalizm odatda bozor me'yorlariga, mavjud iqtisodiy tartibotlarni rivojlantirishga, davlat intervensiyasini kamaytirishga, siyosiy muammoni iqtisodiy tartib ahamiyatli bo'lmagan qatlamga keltiradi. Uning asosiy mohiyati, ommaviy egallarning iqtisodiy faoliyatiga azrok qolisher, maxsus aniq oyini (maxsus shartlar va holda) isloh qilishga ruxsat berish va bozor tartibotlaridagi o'zgarishlarning kamaytirilishi. Neoliberalizmning eng muhimi g'oyasi bozor tuzilmalarining adolatliligini ta'minlash, korporatlararo tashkilotlarni takomillashtirish va ommaviy sohani raqobatbardoshlashtirishdir. Boshqa yandan, neoinstitutsionalizm institutsionallikning ahamiyatiga doir maqbul qarorlarga asoslangan iqtisodiy g'oyalarni o'zida oladi. Neoinstitutsionalizm institutsionallikning (iqtisodiy madaniyat, qonun, qaror qabul qilish tizimi, bozorlar) o'ziga xos o'zgarishlarni rivojlantirish uchun va umumining hamkorligi muammonini o'z ichiga oladi. Uning asosiy mohiyati, institutsionallik uchun zarur bo'lgan "miqyaslar va tortish" uchun taqrizlar qilish, tartibga solishtiruvchi tizimlarni o'z ichiga oladi va institutsionallikning o'zgarishlar va rivojlanish uchun katta o'rin olishini ko'rsatadi.Bular ikkala iqtisodiy yo'nalish, neoliberalizm va neoinstitutsionalizm, o'zlarining mohiyatlariga va iste'mol qilinishlariga qarab, zamonaviy iqtisodiy g'oyalarni o'z ichiga olgan holda, ko'p tomondan qat'iy farqlanadi.
Neoliberal iqtisodiy modellar tarixi g'orlarini kuzatish bilan birga, 20-asr boshlarida eng mashhur britaniyalik iqtisodiy A. Smith va D. Ricardo orqali ifodalangan klassik iqtisodiy model bo'lgan “serbestci bozor” prinsiplari neolinear iqtisodchilar faoliyatining ilgari moddalarini oladi, deb o'ylayman. Har bir qutb birgalikda, XX asrning boshlarida global moliyaviy urush ma'naviy vozmuylarni natijalashgan daromadning pasayuv bo'lishi bilan xarakterga ega bo'ldi. bu universalizatsiyaduruyendekadida, har bir klassik iqtisodiy model pozitsiyalarining “eng yuqori” qarashlari axborototdekadalarida, deb o'ylayman. Har bir qutb birgalikda, XX asrning boshlarida global moliyaviy urush ma'naviy vozmuylarni natijalashgan daromadning pasayuv bo'lishi bilan xarakterga ega bo'ldi.Neoliberal qarashlar bir qator asosiy prinsiplarga asoslanadi, bu prinsiplar odatda iqtisodiyotning bozor tizimi, davlat intervensiyasi, korporatlararo murojaatlar, deregulyatsiya va export - importga oid.Asosiy prinsiplardan biri bozor tizimi va uning erkinligi masalasidir. Neoliberal qarashlar bo'yicha, bozor erkinligi taqviyotlangan holda iqtisodiy faoliyat olib borilishi kerakdir. Bu erkinlik sifatlari ortiqcha arzonlar va qimmatbaho narsalarga ko'chib boradigan efektiv iqtisodiy faoliyat ilovalaringa olib keladi.Juda muhim bir prinsip - davlatning iqtisodiy faoliyatlarga muxofazatli ta'siri va bekor qilinishi. Neoliberal prinsiplar bo'yicha, davlatning iqtisodiyotni ta'sir etgan yoki to'xtatuvchi iqtisodiy faoliyatini minimum darajada tashkil etishi kerakdir.Korporatlararo murojaatlar va deregulyatsiya - Neoliberal prinsiplar korporatlararo murojaat va restructuringga imkoniyat yaratadi. Bu tushuncha korxonalar va tadbirkorlar uchun biror qatlamli shartlar yaratishni yoki o'chirishni anglatadi.Export - importga oid prinsiplar o'zgaruvidir. Ular eksport va importga qat'iy va tartiblanganchilikka, yuqori darajada liberal holatni o'z ichiga oladi va har bir mamlakatning iqtisodiyotini tahrir etishda o'rol o'ynaydi. Neoliberal qarashlarning o'zgarishi davlat va bozor munosabatlaridagi o'zgarishlarni ta'minlash, korporatlararo iqtisodiyotni ajratib chiqish, davlatning iqtisodiy faoliyatga muxofazatli ta'siri, hamda eksport-import siyosatini yangilashda ko'rsatiladi. Ular iqtisodiyotning yangi bosqichi ochishida katta o'rin o'ynaydi va o'zgaruvchanlikning hamkorlikda normallashtirilishiga yordam beradi.
Neoliberalizmning davlat va bozor o'rtasidagi ishtirokini aniqlash uchun, boshqa iqtisodiy tartiblar bilan solishtirish muhimdir. Neoliberalizmning tushunchasi bozor erkinligi, bozor tiziminin ishtirokiga va davlat intervensiyasini minimalga tushuntiradi.Bozor erkinligi neoliberalizmning maydonchasi bo'lib, ushbu tartibcha faol qatlamchalar (bozor mehnati, sotish-olish va boshqalar)ning iqtisodiy jarayonlar ustida cheklanishsiz ta'sirini tushuntiradi. Bu esa, bozorning o'zgarishlarga oson va tez munosabatini bildiradi.Davlat intervensiyasining minimal olishining eng muhim belgilaridan biri - davlatning iqtisodiy sohada qatnashishning yo'g'inchali standartlarga mos kelishi. Neoliberalizmning taraqqiyoti har doim bozor tartibotiga yo'naltirilganligiga asoslanganida, davlatning bozor va iqtisodiyotdagi iqtisodiy muxofazatining cheklanishsiz jarayonini ta'minlash uchun o'zgarishlashingiz kerakdir.
Neoinstitutsionalizmning asosiy prinsiplari moliyaviy va iqtisodiy sistemalarda institutsional elementlarning ahamiyati va ulardagi o'zgarishlarga ta'sir ko'rsatish yoki moliyaviy amaliyotda ishtirok etishiga asoslangan.

Bu prinsiplar asosan quyidagi nuqtalarga e'tibor beradi:

1. Institutsionallikning Ahamiyati: Neoinstitutsionalizm, institutsionallik ko'rsatkichlarining iqtisodiy amaliyotga o'z ta'sirini, jiddiyligini va ahamiyatini samarali ta'kidlashga odatlanadi.
2. Adolatli Tartib: Institut, qonun va siyosiy tuzilmalarning adolatli va ishonchli bo'lishi mohiyatiga ega bo'lishi; bunga qarab, iqtisodiy faoliyatning sifati yaxshilangan.
3. Unifikatsiya: Neoinstitutsionalizmning prinsiplaridan biri ham unifikatsiyadir, yani o'zaro kelishilgan tartib tizimlarining qonuniylashtirilishi.
4. Institutsionallikning O'zgarishi: Neoinstitutsionalizm, institutsial o'zgarishlar o'rtasida ingliz tilida "evolving" (mug'o) deb ataladi, ya'ni institutsionallikning ijodiy rivojlanishi va o'zgarishi mohiyatini ta'minlash.
5. Tuzilishning Muxofazatliligi: Institutsional o'zgarishlari mohiyati va boshqa moliyaviy yoki iqtisodiy tizimlar bilan mos kelishini ko'rsatadi.
Neoinstitutsionalizmning o'zgarayotgan prinsiplari, institutsionallikning sistematik rivojlanishiga ko'rsatilgan e'tibor yorliqlariga muvofiq o'zgaradi. Institutlarda va tashkilotlarda o'zgarishlar iqtisodiyotning tartib qanchalik jadal rivojlanishiga olib keladi.
Institutsional zamonaviy iqtisodiy g'oyalar necha uyga xisoblanadi? Uning litaral ma'nosi bu masala hakida ko'proq tushunish uchun ahamiyat taşidi. Institutlading zamonaviy iqtisodiy boylikni tashkil qilishdagi muamolar, davlat va korporatsiyalar oralig'ida ishlab chiqarish, soliqsiz ijara hisoblari va boshqalar kabi muhim chogindagi bozor muamolarida muammolar o'rtasida davlat va odamning farqlarini kuzatib borishni ta'minlaydi.

Neoliberalizm va neoinstitutsionalizm ikkala tadqiqotchilar tomonidan jamiyat va siyosiy tizimlarning iste'moliga qarshi chiqgan modellar boʻlib hisoblanadi. Neoliberalizm aslida klassik liberalizmning qayta bahvolanishi sifatida paydo boʻlgan, va uning asosiy prinsiplari iqtisodiy erkinlik, raqobat va yagona iqtisodiy tizimning kuchini kuchaytirishga yoʻnaltiriladi. Neoinstitutsionalizm esa iqtisodiy va siyosiy jarayonlarni, shuningdek, korporativ tashkilotlarni va davlat institutlarini tahlil qilishda oʻz ahamiyatini koʻrsatadi.Bu ikkala modelni birlashtirishda koʻp ommalashgan masala - uning keng jihatlashgan topishlari mavjud. Neoliberal muhitlar xususida, xususan, shaxsiy erkinlik va korporativ tashkilotlarning iqtisodiy faoliyatiga öz tadbirlarini o‘tkazishi, qonunlashgan tartibni ta'qib qilish maydoni cheksiz baholanadi. Biroq, neoinstitutsionalizm, jarayonlarni davlat institutlari va ijro etuvchi organlarning o‘zaro munosabatlari, shuningdek, korporativ tashkilotlarning qarorlarini oid muammolarni o‘rganish yoki bartaraf etishga alohida e’tibor qaratadi. Bu masalalar va mavhumlar, iqtisodiyot va siyosatshunoslik sohasida umumiy munosabatlarning va nazariy adabiyotning asosiy mavzulari hisoblanadi va ularni tahlil qilish uchun ustuvor mezonlarni talab qiladi.

Neoliberalizm va neoinstitutsionalizm iqtisodiy modellar o'rtasidagi farqlar va o'xshashliklar mavzusida ma'lumotlarni taqdim etishdan mamnun bo'lar edim.

Neoliberalizm va neoinstitutsionalizm, iqtisodiyotning turli oblastlarini tahlil etishda o'ziga xos sirlashma va muammo-hal etuvchi ko'pliklarga ega bo'lgan iqtisodiy modellar bo'lib, ularda kelajakda rivojlanayotgan siyosat va iqtisodiyotning qanday shakllanishi to'g'risida o'ylashlarni to'g'ri kelganda, ularning farqlari va o'xshashliklari juda muhimdir.

Neoliberalizm, aslida, siyosiy erkinlikni cheklashni, iqtisodiy faollikni chuqur tartibga solishtirishni va korporativ tadbirlar orqali raqobatni rivojlantirishni maqsad qiladi. Neoinstitutsionalizm esa, institutlar, qonunlar va davlat tashkilotlari tizimini o'rganishga va jarayonlarni izchil qatlamda tahlil qilishga alohida e'tibor qaratadi.
Farqlar:
1. Kelajak obyektlari: Neoliberal modellari ko'proq siyosatga va hozirgi zamon jarayonlariga e'tibor qaratadi, neoinstitutsionalizm esa, odatda, joriy institutlarni xisobga oladi va ularning siyosiy tuzilishlari bilan shug'ullanadi.
2. Mavzular: Neoliberal modellari ma'muriy faoliyatga, raqobatga va iqtisodiy faoliyatga ega bo'lgan muammolarga ega bo'lib, neoinstitutsionalizm kabi institutsional muammolar bilan shug'ullanadi.
3. Yondashuv: Neoliberal modellari foydalanuvchilar, xususan kompaniyalar, tadbirkorlar va siyosatchilar oldidagi birinchi borada siyosatga tawakkal qilishni talab qilib, neoinstitutsionalizm esa, davlat institutlarini va muammolarni hal qilishda yordam berishni istagan.
O'xshashliklar:
1. Obraz: Ikki model ham, iqtisodiyot va siyosiyot sohasidagi shakllanishni o'rganishda institutsional jarayonlarni amalga oshirish va ularning rivojlanishi uchun ilmiy fikrlarni qo'llab-quvvatlashda alohida e'tibor qaratadi.
2. O'rgatuvchi qo'llab-quvvatlash: Neoliberalizm va neoinstitutsionalizm o'quvchilarni, talabalar va o'qituvchilarni tushunarli vaqtincha suhbatlarga, maqbul ko'nikmalar berish va rivojlanishlarini ta'minlashda katta ahamiyatga ega.
Bu yozuvda keltirilganlar faqat ikki iqtisodiy modelning kelajagi, mavzulari, yondashuvi va o'xshashliklari to'g'risida umumiy tasavvurlarni bildiradi va ularning tafsilotlarini tushunib olishga yordam beradi.

Neoliberalizm va neoinstitutsionalizmning samaradorligi va noqonuniy yo'naltirilishi mavzusini keng qamrovli ko'rib chiqamiz.

Neoliberalizm samaradorligi:
1. Bozorda erkinlik: Neoliberal vaqtning o'zida o'zini ko'proq egallab turishini, bozorda erkinlikni ta'minlashni va raqobatni rivojlantirishni muhim qiladi
2. Kreativlik va innovatsiyalar: Neoliberalizmning yomon tomoni bo'lgan muammolari ko'proq innovatsiyalar orqali hal qilishni rag'batlantiradi. Bu esa iste'molchilarning ko'proq mahsulot sotish orqali, daromadni oshirishga yordam berishi mumkin.
3. Foydalanuvchi bozor kuchlari: Neoliberalizm inobatga olgan holda foydalanuvchilar orasidagi bozor kuchlari va uning shakllanishi bosqichlarini rivojlantirishga yordam berishi mumkin.
Neoinstitutsionalizm samaradorligi:
1. Bozor usullari va qonunlar: Neoinstitutsionalizm, restoranlar, omonatlar, banklar va boshqa iqtisodiy sub'ektlar uchun muammolarni bartaraf etishda ozararali va aniq qonunlar tuzilishini rag'batlantiradi.
2. Davlat kuchlarini cheklash: Neoinstitutsionalizm davlat kuchlarini cheklash va o'zaro faoliyatni tartibga solishtirish yoki reglamentlash bo'yicha faoliyat ko'rsatadi.
Noqonuniy yo'naltirilishi:
1. Inflatsiya: Neoliberalizm va neoinstitutsionalizm o'rtasidagi bir necha muammolardan biri inflatsiyaga olib keladi.
2. Tashqi tirik bozor ravishda stabilkashlik muammolari: Neoliberal va neoinstitutsional iqtisodiy modellari arasidagi noqonuniyligi tashqi tirik bozor ravishidan kelib chiqadigan muammolarga ko'ra ta'kidlay olamiz.
Neoliberal va neoinstitutsional iqtisodiy modellari uzluksiz rivojlangan iqtisodiyotning tariqiy taraqqiyotini rag'batlantirish arqonida bir tomondan samaradorlikni takomillashtirishini yaxshi ko'rsatadigan modellar hisoblanadi. Ular o'rtasidagi noqonuniy muammolar, masalan, inflatsiya va tashqi tirik bozorlar ravishidagi stabilikashlik muammolariga zarar yetkazishi mumkin. Shuningdek, foydalanuvchilar va institutlarning muommalari bilan bog'liq muddatlarda chet el tashkilotlari va moliyaviy yordam, shuningdek, sotish, xizmatlar va tadbirkorlik sohasida chukur rag'batlantirib borishi iloji bor.

Neoliberalizm va neoinstitutsionalizmning samaradorligi va noqonuniy yo'naltirilishiga oid qarorlarni olish huquqiga ega bo'lgan sohalarda, yagona qarorlarni ortish, kengaytirish va rivojlantirish uchun o'zgartirilgan strategiyalarni amalga oshirish lozim bo'lgan hollarda, yuqoridagi ma'lumotlar, mustaqil iqtisodiy ekspertlar, sotsiologlar, siyosatchilar va boshqa sohalarning takliflari va mulohazalari ko'rsatilishi kerak. Ular katta e'tibor va tahlil talab etadi.

1. Iqtisodiy ilm-fanining rivojlanishi: Neoliberalizm va neoinstitutsionalizmning samaradorligi va noqonuniy yo'naltirilishiga oid karorlarni olish jarayonida, iqtisodiy ilm-fanining rivojlanishi va tanqidiy sinovlari kengaytirilishi kerak.
2. Davlat va boshqa tashkilotlar uchun strategik qarorlar: Neoliberal va neoinstitutsional iqtisodiy modellari uzluksiz rivojlangan iqtisodiyotning tariqiy taraqqiyotini rag'batlantirish arqonida samaradorlikni takomillashtirishini kutadigan muammolarga chelsiz qarorlarni qabul qilishga yordam berish lozim.
3. Ko'pgina strategiyalar: Modellar o'rtasidagi keyingi amalga oshirilishi lozim bo'lgan strategiyalar muddatlarining nazar ostida olinishi, samaradorlik va noqonuniy muammolarni bartaraf etish uchun guvohnoma strategiyalar o'rnating.
4. Sotiq va xizmat ko'rsatish tizimlari: Neoliberal va neoinstitutsionaliqtisodiy modellar muammolari taraqqiyoti, sotiq va xizmat ko'rsatish tizimlari bilan bog'liq funksional xususiyatlar va mavhumlarga oid ba'zi takliflarni o'z ichiga oladi.
5. Organlashuv: Keyinchalikda modellar qonuniy va institutsional imkoniyatlarning rivojlanishini, samaradorlikni takomillashtirishi va noqonuniy muammolarni hal qilish uchun alohida islohotlarni olib borishni xarakat qiladi.
So'zlar so'nggi holatda, neoliberalizm va neoinstitutsionalizmning samaradorligi va noqonuniy yo'naltirilishiga oid qarorlarni olish uchun oddiy me'yoriy mulohazalar yetarli emas. U yerga iqtisodiyot, sotsiologiya, siyosat va boshqa sohalarning ko'rsatilishi kerak. Bu masalada rivojlantirilgan o'zgarishlar va takliflar bilan amalga oshirilishi, keyinchalikda samaradorlik va noqonuniy yo'naltirilishni takomillashtirishga qaratilgan strategiyalarni ko'rsatish uchun juda muhim.

Manbalar:

1. "Neoliberalizm: Modern Hayot Tuzumining Tartibi va Iqtisodiyotning Kengayishi" - C. Harvey

2. "Avvalgi vaqtning tajribalari, bugungi ko'nikma va kelajakdagi iqtisodiy islohotlar" - D. Acemoglu va J. Robinson
3. "Institutsional iqtisod va iqtisodiy davlatshunoslik" - E. Furubotn va D. Nort
4. "Neoliberal iqtisodiyot: Mavzu va Tartibli" - D. Friedman
5. "Institutsionalizm va Iqtisodiyot" - G. Hodgson
6. "Iqtisodi Institutlar va O'zaro Hamkorlikning O'ziga Xosiyati" - E. Furubotn va R. Richter
7.Wikipedia.org internet sahifasi