Turkiy xalqlar Turkiy tillarda soʻzlashuvchi, shimoliy va markaziy Yevroosiyoda yashovchi xalqlar guruhidir. Bu xalqlar u yoki bu darajada umumiylashgan madaniyat va anʼanalarga EGA
Yüklə 215,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Davlat Aholisi ichida Turkiy xalqlar soni
- Turkiylar Dini
- Turk, turkiylar
|
Turkiy xalqlar Turkiy xalqlar Turkiy tillarda soʻzlashuvchi, shimoliy va markaziy Yevroosiyoda yashovchi xalqlar
guruhidir. Bu xalqlar u yoki bu darajada umumiylashgan madaniyat va anʼanalarga ega. Turkiy xalqlar tayinli bir irqqa tegishli emas, ularni bogʻlovchi unsur asosan etnogenezlarida joy olgan Turk uruqlari va tildir. Davlat Aholisi ichida Turkiy xalqlar soni Dunyo Boʻyicha 200+ million
Turkiya
70.000.000
Oʻzbekiston 29.200.000
Eron 20-30 million
Xitoy 15-30 million
Rossiya 15.000.000
Qozogʻiston 13.000.000
Ozarbayjon 10.000.000
Turkmaniston 6.800.000
Yevropa Ittifoqi 7.000.000
Qirgʻiziston 5.000.000
Afgʻoniston 3.500.000
Iroq 3.000.000
Tojikiston 1.500.000
AQSh 1.000.000+
Ukraina 400.000
Moldova 200.000
Moʻgʻuliston 150.000
Avstraliya 100.000
Birlashgan Qirollik 50.000
Kanada
100.000
Argentina 1.000 Turkiylar Dini Asosan
Islom Tangrichilik , xristian , buddist
, Shomonlik , lamaizm
va boshqa dinlarga eʼtiqod qiluvchilardir. Turk, turkiylar — jahondagi turkiy tillardada soʻzlashuvchi xalqlarga nisbatan ishlatiladigan nom. Turk soʻzi baquvvat, barkamol, odillik kabi maʼnolarni anglatadi, degan fikrlar mavjud. Qadimgi turklar genetik va fenotipik jihatdan Tarixi
Sharqiy osiyoliklar va sibirliklar bilan chambarchas bog'liq edi. Turkiy xalqlar mo'g'ullar va koreyslar bilan alohida yaqin munosabatda bo'lishi mumkin. [1][2][3][4][5][6] Bir necha ming yilliklar davomida turkiy qabilalar koʻp marta birlashgan va parchalanganligi tufayli ularning qabilaviy tarkibi oʻzgarib turgan. Mil. av 2-asrdan — mil. 3-asrgacha boʻlgan davrda turklar Hun xoqonligi tarkibida boʻlganligi sababli Xitoy manbalarida shyunnu, hunnu
deb ham atalgan. Mazkur xoqonlik yemirilgandan keyingi 300 yilga yaqin davr davomida xitoylar turklarni tiyekle ( zamonaviy tilda tele) deb atashgan. 6-asrda turklarda boʻlgan Ashina avlodi kuchayib, Turk xoqonligi barpo etgan. Xitoy manbalariga koʻra, 9-asrda tilga olinadigan turk qabilalari 58 ta nom bilan ajratilgan. Shulardan 22 tasi uygʻur (ittifoqchilar) deb nomlangan. Uygʻur xoqonligi tugatilganidan soʻng bularning katta bir qismi Turkiston hududida joylashgan (qarang Turk ).
Turkiya olimlari asarlarida turk qabilasi koʻkturk deb
xam ataladi. Tadqiqotlarga koʻra, koʻkturk soʻzi tangriga
, yaʼni osmonga
ishongan turklar, balandlik turklari, koʻk boʻri totemi boʻlgan turklar kabi maʼnolarni anglatgan. Markaziy Osiyoda turk
toponim , etnonim , gidronim
sifatida koʻplab uchraydi. Genetik, arxeologik va lingvistik dalillar ilk turkiy xalqlarni shimoli-Sharqiy Osiyo Tarik-agriculturalists bilan bog'laydi, keyinchalik ko'chmanchi turmush tarzini qabul qilgan va Sharqiy Mo'g'ulistondan g'arbga tomon kengaygan. [7]
Hozirgi davr Turkiy aholi soni taxminan 200-250 million nafarga yetgan. [8]
Shulardan 70 millioni Turkiya turklaridir. Hozirda oltita mustaqil turkiy davlat mavjud:
Ozarbayjon Qozogʻiston
Qirgʻiziston Turkiya
Turkmaniston
Oʻzbekiston Turk Xalqlar qurgan davlatlar Buyuk Turon davlati Qadimgi Xorazm
Qang‘ Dovon
Massaget Qadim va ilk O‘rta asr davri Kushon HUN (Umumiy Garbiy Atilla Sharqiy xoqonlik) Eftaliylar Turk xoqonligi VIII IX X XI XII XIII XIV XV XVI XVII XVIII XIX XX XXI ASRLAR Somoniylar Qoraxoniylar Qaznaviyalr Saljuqiylar O‘g‘uz Tohirliylar Chingiziylar Jo‘chi ulusi Oq O‘rda Oltin O‘rda Uyg‘ur Xonligi Mamluklar Xorashohlar(Anushtagenlar siyovishlar va boshqa xorazmshohlar sulola) Buxoroxudotlar Dii (Xitoylashgan turk sulola) Jo‘jinlar (Turk xoqonligi Bumi xoqonigacha shu davlat tarkibida bolagan Ekan Bular O‘rta Osiyda hukumronik qilga turk sulola) Temuriylar Usmoniylar Boburiylar Tuluniylar MAMLUKLAR(DASTLAB MISR keyinchalik iroqda (1506 yil Sulton Salim Yaxshi xon(Sulton Sulaymon Qonuniyni padari buzrukvori)ning misr va
mesopotamiyaga yurish qilgunga qadar) Zengi davlati, Yettishahar , Alash õrda, birinchi va ikkinchi Turkiston respublikalari, Kabardin qoraboģ xonligi, Karamanlilar, Donishmandiylar, Nõģay õrda, Sibir xonligi, ganja Xonligi, baku Xonligi, irevon xonligi Suriya turkmanlari, Iroq turkmanlari Va mustaqil bõlish uchun uyģonayotgan Turkmen sahro, Janubiy Ozarbayjon, Qashqaylar, Janubiy Turkiston Buxoro Shayboniylari (1500 1601) Xorazm shayboniyalr(1511 1770) Qirm xonligi Ivan Grozniy davlati Buxoro Ashtarxoniylar(1601 1756) Samarqand Xonligi (1722-1731) Xiva Qo‘ng‘irotlari(1770 1920) Fargona Minglari (1709 1863) Toshkent bekligi (1784 1807) Buxoro mangitlari (1756 1920 ) Turkiston general Gubernatoriligi Buyuk Tatariston Buxoro Xalq Sovet Respublikasi(1920 1924 Xorazm Xalq Sovet Respublikasi(1920 1924) Turkiston Avtanom Respublikasi(1920 1924) Sharqiy turkiston hududida 2 marotaba erkin davlatlar tashkil topgan. 👇👇👇👇👇 Sharqiy Turkiston Islom Respublikasi (1933). Sharqiy Turkiston Inqilobiy Respublikasi (1944-1949). Turkiya Respublikasi 1923 O‘zbekiston Respublikasi 1924 Qozog‘iston Respublikasi 1924 Qirg‘iziston Respublikasi 1926 Turkmaniston Respublikasi 1925 Uyg‘uriston Respublikasi(1944 1949) Qoraqalpag‘iston Respublikasi Vengriya Respublikasi Bolgariya Respublikasi Ozarbayjon Respublikasi Kipr Respublikasi Ukraina Respublikasi Tatariston Respublikasi Oltoy Respublikasi, Boshqirdiston Respublikasi , Yoqutiston Respublikasi, Chuvashiya Respublikasi, Xakasiya Respublikasi, Qorachoy-Cherkasiya Respublikasi, Dog‘iston Respublikasi, Tuva Respublikasi, Qrim Respublikasi GAGAVUZ RESPUBLIKASI Abxaziya (Mesxetiya) Qadri qadidan baland bo‘lgan Azizlar biz ajdodlarimiz tomonidan qurilgan davlat(sulola ham) hamda hozirgi kunda mustaqil va davlatlar tarkibida bo‘lgan turk davlari nomini Töliq yozishga harkat qildik Xato kamchiliklari bölsa uzur Turkiy tillar Shuningdek qarang Manbalar
1. Damgaard, P. B.; et al. (9-may 2018-yil). "137 ancient human genomes from across the Eurasian steppes". Nature. Nature Research. 557 (7705): 369–373. Bibcode:2018Natur.557..369D. doi:10.1038/s41586-018-0094-2. PMID 29743675 . S2CID 13670282. 2. Uchiyama, Junzo; Gillam, J. Christopher; Savelyev, Alexander; Ning, Chao (2020). "Populations dynamics in Northern Eurasian forests: a long-term perspective from Northeast Asia". Evolutionary Human Sciences. 2. doi:10.1017/ehs.2020.11. hdl:21.11116/0000-0007-7733-A. ISSN 2513-843X. S2CID 219470000. 3.
Mongols, Turks, and Others: Eurasian Nomads and the Sedentary World (https://books.goo gle.com/books?id=s9EmAQAAMAAJ&q=One+of+the+issues+that+most+occupied+the+tra velers+was+the+physiognomy+of+the+Turks.+Both+mentally+and+physically,+Turks+appe ared+to+the+Arab+authors+as+very+different+from+themselves) . Brill, 2005. — s. 222– 223. ISBN 978-90-04-14096-7 . : "One of the issues that most occupied the travelers was the physiognomy of the Turks.120 Both mentally and physically, Turks appeared to the Arab authors as very different from themselves.121 The shape of these “broad faced people with small eyes” and their physique impressed the travelers crossing the Eurasian lands." "According to this explanation: Because of the Turks’ distance from the course of the sun and from the sun’s rising and descending, the snow in their lands is abundant and coldness and humidity dominate it. This caused the bodies of this land’s inhabitants to become mellow and their epidermis thick.124 Their sleek hair is spare and its colour is pale with an inclination to red. Due to the cold weather of their surroundings, coldness dominates their temper. In effect, the cold climate breeds abundant flesh. The arctic temperature compresses the heat and makes it visible. This gives them their pink skin. It is noticeable among the people who have bulky bodies and pale colour. Whilst a chilly wind hits them, their faces, lips, fingers and legs became red. This is because while they were warm their blood expanded, and then the cold temperature caused it to amass." 4. Lee & Kuang (2017) "A Comparative Analysis of Chinese Historical Sources and Y-DNA Studies with Regard to the Early and Medieval Turkic Peoples", Inner Asia 19. p. 207-208 of 197-239 5. André Wink Al-Hind: The Slavic Kings and the Islamic conquest, 11th–13th centuries (http s://books.google.com/books?id=uQ7k2vQlYxEC&pg=PA69) . BRILL, 2002. — s. 69–. ISBN 978-0-391-04174-5 . . Babayar, Gaybulla „The Imperial Titles on the Coins of the Western Turkic Qaghanate“ (ht tps://www.academia.edu/8860030) . Tashkent: Yangi Nashr, 2013. — s. 331. 7. „Populations dynamics in Northern Eurasian forests: a long-term perspective from Northeast Asia“ (https://www.cambridge.org/core/journals/evolutionary-human-science s/article/populations-dynamics-in-northern-eurasian-forests-a-longterm-perspective-fro m-northeast-asia/1FF8B5513D3D2598BD8D7C13FA7B0FA6) (en), 2020.. DOI :
. .
Soʻnggi tahrir 3 kunlar avval Dimash Kenesbek tomonidan amalga oshirildi Orhun Yazmaları (http://gokturkanitlari.appspot.com/)
Arxivlandi (https://web.archive.or g/web/20120411140854/http://gokturkanitlari.appspot.com/) 2012-04-11 Wayback Machine
saytida. Orhun Bilge Tonyukuk Tashı (http://gokturkanitlari.appspot.com/gae-wiki-stati c/orhun_bilge_tonyukuk_tasi.jpg)
chaladir . Siz uni boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title =Turkiy_xalqlar&action=edit) Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin. Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. " https://uz.wikipedia.org/w/ind ex.php? title=Turkiy_xalqlar&oldid=2477 507 " dan olindi Havolalar Yüklə 215,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|