Vi bob. K onstitutsiya va q o n u n n in g u stu n lig I l-§. K o n stitu tsiya va qonunning ustu n ligi h a m d a uiar­ ning tan olinishi va bajarilishi s h a r tlig I

---

VI bob. K onstitutsiya va q o n u n n in g u stu n lig i
l-§. K o n stitu tsiya va qonunning ustu n ligi h a m d a uiar­
ning tan olinishi va bajarilishi s h a r tlig i
K onstitutsiya va q o n u n n in g u s tu n lig i d eg an d a n im a g a nis­
batan u stu n lik va nima u chun u stu n lik bo'lishini aniqlash lozim.
K onstitutsiya va q o n u n n in g u stu n lig i boshqa qabul qilinadi- 
g an barcha hujjatlarga nisbatan (qonunosti hujjatlariga) qaratiladi. 
B undan tashqari, K o n stitu tsiy an ing q o n u n g a nisbatan ham u s tu n ­
ligi mavjud.
K onstitutsiyaning qonunga nisbatan ustunligi deganda, boshqa 
birorta qonun, uia rn in g normalari konstitutsiyaga zid bo‘lmasligi, qo­
n u n n in g ustunligi deganda esa, boshqa birorta qonunosti hujjatlari- 
n in g qonunga zid kelmasligi tushuniladi. Qabul qilinadigan har qan­
day boshqa hujjatlar Konstitutsiya, qonun normalarini o'zgartirishni 
emas, u ia rn in g amal qilishini ta ’minlashi zarur. Konstitutsiya va 
Q o nu n n in g ustunligi uiarning huquqiy tabiatidan kelib chiqadi.
Konstitutsiya oliy yuridik ku ch ga ega alohida ta rtib d a qabul 
qilinadigan d av latn in g asosiy qonunidir. U xalq tom onidan (refe­
rendum orqali) yoki oliy vakillik organi - Oliy Majlis (parlament) 
tom onidan qabul qilinadi1. K onstitutsiya 0 ‘zbekiston hududida 
birdek k uch g a ega. 
0
‘zbekistonda qabul qilingan qonunlar va 
boshqa normativ-huquqiy hujjatlar Konstitutsiya asosida va uni ijro 
qilish u chun qabul qilinadi.
O 'zbekiston qonunlari e n g m u h im va barqaror ijtimoiy muno- 
sabatlarni ta rtib g a solish uchun qabul qilinadi.
Bu 
boradagi 
m u n o sab atlar O 'zbekiston 
Respublikasining 
“N ormativ-huquqiy hujjatlar to‘g ‘risida”gi Q onuni asosida tar­
tibga solingan bo'lib, “M am lak atim iz d a dem okratik islohotlar- 
ni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish 
k o n sep siy asi”da belgilangan u stu v or vazifalarning ijrosi sifatida 
2012-yil 24-dekabrda ushbu q o n u n n in g yangi tahriri qabul qilin­
di. Q o n u n d a normativ-huquqiy hu jjatlarnin g turlari, u ia rn in g kirn
1 Konstitutsiya qabul qilish tartibi darslikning I bobida berilgan. 
110
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tomonidan qabul qilinishi, bir-biri bilan munosabatlari, huquqiy 
ekspertizadan o'tkazish tartibi belgilab qo'yilgan'.
Konstitutsiya va q o n u n n in g ustunligi yana bu masala konsti­
tutsiyada rnaxsus belgilanganligida ham ko'rinadi. Konstitutsiya­
ning III bobi “K onstitutsiya va qonunning u stun ligi” deb nomlanib, 
bu konstitutsiyaviy tu z u m n in g asoslari, asosiy prinsipi sifatida bel- 
gilanganligini ko'rsatadi.
K onstitutsiyaning ustunligi — bu Konstitutsiyaning prinsipla- 
ridan biridir.
Konstitutsiya va q o n u n la r ijtimoiy m unosabatlarni tartibga 
soladi. U la rn in g barcha qoidalarining bajarilishi, bu qoidalarning 
bajarilishi shartligi davlatga, davlat organlariga, fuqarolarga, ja- 
moat birlashmalariga, barcha nodavlat tashkilotlariga taalluqlidir.
Konstitutsiya va q o n un n in g asosiy xususiyati ham ularning 
qoidalari bajarilishi shartligidir. Buning uchun jamiyatning barcha 
a’zolari, tuzilm alari Konstitutsiya va qonunlarni so'zsiz tan olishi 
kerak. Konstitutsiya va qonunlarni tan olish uchun ular-ni bilish 
zarur. Konstitutsiya va qonunlar jamiyat a’zolariga turli shakldagi 
bilimlar berish, tashviqot-targ'ibot olib borish natijasida yetkazila- 
di. Bunda, ta ’lim m u assasalari va ommaviy axborot vositalarining 
roli katta.
Qonunlarni tan olish ularni so'zsiz bajarish demakdir. Q o­
nunlarni bajarish majburiy, lekin ular ongli, ixtiyoriy bajarilganda 
samarasi ko‘proq bo'ladi.
Konstitutsiya va qonunlarning ustunligi va so'zsiz tan olini- 
shi konstitutsiyaning o'zida konstitutsiyaviy qoida sifatida belgilab 
qo'yilgan bo'lib, bu m a zku r qoidaning ahamiyatini yanada oshiradi 
(15-modda).
Konstitutsiya va q o n u n n in g ustunligi deganda, u larnin g nor­
ma va qoidalari boshqa har qanday huquqiy hujjatlardan yuqori 
turishi tushuniladi. Boshqa barcha huquqiy hujjatlar farmon, qa- 
ror, farmoyish, buyruq, yo'riqnoma, nizomlar ularga mos bo'lishi 
shart.
IQ a ra n g : 
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi faoliyatini tartibga soluvchi qonun 
hujjatlari to’plami. - Т.: 2007. - 96-102-betlar.
Ill
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

K onstitutsiya va q o n u n n in g ustunligi, boshqa qonunosti huj- 
jatlari bilan K onstitutsiya h am da qonun n o rm alari orasida ziddi- 
yatlar, kelishmovchiliklar kelib chiqqanda, K onstitutsiya va qonun- 
la rn in g am al qilishi bilan t a ’minlanadi.
K onstitutsiya va qonun ustuvorligini t a ’m inlash d a, birinchi- 
dan, qonunlarni bilish m u h im a h am iy at kasb etsa, ikkinchi muhim 
sharti, qonunlarni h u rm a t qilishdir. B u n g a juda k a tta va keng qam- 
rovli tu sh u n tirish , t a r g ‘ibot-tashviqot olib borish bilan birga, shax- 
siy o'rnak ko'rsatish orqali erishiladi. S haxsiy o 'rn ak ko'rsatish har 
qanday tashviqot va ta rg 'ib o td a n ham s am ara li bo'lishi mumkin.
H a r bir shaxs, u m a n sab d o r sh ax sm i, davlat xizmatchisimi, 
oddiy xizm atchim i yoki oddiy fuqaromi, q o nu n larn i h u rm a t qilib, л 
h ar qanday holda ham ularni bajarsa, bu b o sh q alarg a ibrat bo'lishi 
m um kin.
Ayniqsa, m a n sab d or s h a x s la r n in g q o n u n la rn in g ustunligini 
e’tirof etishi va bajarishi boshqa xo d im larn in g h am qonunlarga 
shunday m unosabatda bo'lishiga olib kelishi m u m kin .
Q on u n larn i bajarmaslik, u larga rioya qiimaslikni oqlovchi 
hech qanday bahona, sabablar bo'lm asligi qonun ustuvorligini 
ta ’minlaydi. H ech narsa, ya’ni davlat m anfaatim i, jam o at manfaati- 
mi, jam oat birlashmalari m anfaatim i qonun buzilishiga olib kelma- 
sligi kerak.
Konstitutsiya va qonun ustuvorligini so'zsiz tan olish huquqiy 
davlatning sharti hisoblanadi. Bu fuqarolar huquq va erkinliklarini 
ta ’minlash, ijtimoiy m unosabatlarni to'g'ri tashkil qilish, konstitu­
tsiyaviy tu z u m n in g barqarorligini t a ’minlash, bozor munosabatla- 
rini shakllantirish garovidir. “Huquqiy d avlatning asosiy belgisi -
barcha fuqarolarning qonun oldida tengligi, Konstitutsiya va qo­
n u n la rn in g ustunligi t a ’m inlanishidir” 1.
Konstitutsiya va q o n u n n in g ustunligini so'zsiz tan olish kons­
titutsiyaviy qoida sifatida o'rnatilgan bo'lsa-da, hayotda shu qoida- 
ga am al qilmaslik hollari uchrab turadi. Bu qonunlarni bilmaslik 
yoki bilib turib unga bepisandlik bilan qarash, shaxsiy ham da idora 
m an fa atlarin i u stu n qo'yish natijasida vujudga keladi.
] K arim ov I.A. 0 ‘zbekiston - kelajagi buyuk davlat. - Т.: O'zbekiston, 1992. _ 38-bet. 
112
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Idoraviy m anfaatlarni u stun qo‘yish natijasida ba’zi qonunosti 
hujjatlarini Konstitutsiya va qonunlarga zid tarzda qabul qilish hol- 
lari uchrab, bu u m u m iy m anfaatga zarar yetkazishi mumkin.
S h u n in g uchun Konstitutsiya va qonunlarning ustunligi 
prinsipini buzish huquqbuzarlik hisoblanib, javobgarlikni keltirib 
chiqaradi.
K onstitutsiya va qonunlarning ustunligini ta ’minlashda turli 
tuzilmalar ishtirok etib, bunda Konstitutsiyaviy sud alohida o'rin 
tutadi.