” fanlar kafedrasi fanidan Mustaqil ish Bajardi: Qabul qildi: Olmaliq-2022

Legirlangan po’latlarning klassifikasivalanishi. Legirlangan po'latlar xavoda sovitilgan (normallangan) holatdagi strukturasiga ko’ra, yumshatilgan holatdagi strukturasiga ko’ra, kimyoviy tarkibiga (legirlovchi elementlar soniga ko’ra), hamda vazifasiga ko’ra klassifikasiyalanadi.
Legirlangan po'latlarning xavoda sovitilgan holatdagi strukturasiga ko'ra klassifikasiyasi. Legirlangan po’latlar tinch xavoda sovitilgandan keyin ularda hosil bo’ladigan strukturasiga ko'ra uchta asosiy sinfga: perlit, martensit va austenit sinflariga bo’linadi. Perlit sinfldagi po’latlarda legirlovchi elementlar miqdori nisbatan kam, martensit sinfidagi po'latlarda ancha ko’p, austenit sinfidagi po'latlarda esa undan ham ko’p bo’ladi.
Legirlangan po'latlarning yumshatilgan holatdagi strukturasiga ko'ra klassifikasiyasi. Legirlangan po'latlar yumshatilgan holatdagi strukturasiga ko’ra, xuddi uglerodli po’latlar kabi, evtektoidgacha bo’lgan, evtektoid va evtektoiddan keyingi po’lat sinflariga bo linadi.
Legirlangan po'latlarning kimyoviy tarkibiga (legirlovchi elementlar soniga) ko'ra klassifikasiyasi. Po'latlarda qaysi legirlovchi element yoki elementlar borligiga qarab, ular xromli, molibdenli, kremniyli, xrom-nikelli va hakozo po'latlarga bo'linadi. Demak, legirlangan po'latlar o ’z tarkibidagi legirlovchi elementlar nomiga qarab sinflanadi. Legirlovchi elementlaming miqdoriga qarab esa po'latlar kam legirlangan, o ’rtacha legirlangan va ko’p legirlangan po'latlar deb ataladi. Kam legirlangan po'latlarda legirlovchi barcha elementlaming unuuniy miqdori 2,5% dan ortmaydi, o ’rtacha legirlangan po'latlarda bu miqdor 2,5 dan 10% gacha, ko’p legirlangan po'latlarda esa 10% dan ortiq bo’ladi.
Legirlangan po'latlarning vazifasiga ko’ra klassifikasiyasi. Legirlangan po'latlar qanday maqsadlarda ishlatilishiga qarab, quyidagi sinflarga bo'linadi: konstruksion po'latlar (mashinasozlik po'latlari), asbobsozlik po'latlari va alohida xossali po'latlar.
Konstruksion po'latlar mashina detallari tayyorlash uchun, asbobsozlik po'latlari, kesuvchi asboblar, ulchov asboblari, shtamp asboblari va boshqa asboblar tayyorlash uchun, alohida xossali po'latlar esa xilma -xil maqsadlarda ishlatiladi. Po'latdagi legirlovchi elementlaming soni va miqdorlari qancha ko'p bo’lsa, toblash chuqurligi shuncha katta bo’ladi. zagotovkaning o’lcham va massasi katta bo'lsa, uni tayyorlash uchun o’rta yoki yuqori legirlangan po'lat qo’llaniladi. Po'latning tarkibida nikeldan boshqa elementlar qancha ko’p bo’lsa, murtligi shuncha oshadi. Bunday po'latlaning mexanik xossalari toblangandan keyin beriladigan bushatish temperaturasiga bog'liqdir. Payvand buyumlar tayyorlashda ishlatiladigan uglerodli konstruksion po‘lat kam uglerodli, o‘rtacha uglerodli va ko‘p uglerodli po‘latlarga bo‘linadi. Kam uglerodli po‘latlar jumlasiga yoy yordamida va gaz alangasida payvandlaganda toblanmaydigan, tarkibidagi uglerod miqdori 0,22% dan ortmaydigan po‘latlar kiradi; o‘rtacha uglerodli po‘latlarda uglerod miqdori 0,2 - 0,45% ga va ko‘p uglerodli po‘latlarda 0,45 - 0,7% ga teng. Oddiy sifatli po'latlar 3 guruhga bo'linadi: A,В hamda V guruhga. Bunday bo'linishga asos qilib, garantiya xususiyatlari olingan. Guruh A po'latni mexanik xossalarini garantiyasi ta'minlangan. Bunday po'latlar, qanday holda ishlab chiqilgan bo'lsa, shundayligicha ishlatilishi kerak, ya’ni bosim ostida ishlatilishi, payvandlash hamda toblash mumkin emas. В guruh po'latlari kimyoviy xossalari garantiyalangan. V guruh po'latlari ham ximiyaviy ham mexanik xossalari garantiyalangan.


XULOSA
Payvandlangan konstruksiyalarni ishlab chiqarishda ishlatiladigan po'lat va legirlanganlarning xilma-xilligi payvandlash muhandisidan materialshunoslik, payvandlash jarayonlari nazariyasi, termoyadroviy va bosimli payvandlash texnologiyasi va jihozlarini chuqur bilishni talab qiladi.
Bu, ayniqsa, maxsus po'latlar va legirlanganlar uchun to'g'ri keladi, ular tarkibida payvandlangan konstruktsiyalarning maxsus xususiyatlarini ta'minlaydigan ko'p miqdordagi legirlangan elementlarning mavjudligi bilan tavsiФlanadi.
Bunday xususiyatlarga issiqlikka chidamlililik, korroziyaga chidamlililik, sovuqqa chidamlililik, radiatsiya qarshiligi va boshqalar kiradi. Bu xususiyatlar turli xil strukturaviy sinflar (austenit, ferritik va boshqalar) va murakkab legirlangan po'latlari bilan ta'minlanadi.
Bunday materiallarni payvandlash usullari va texnologiyasini ishlab chiqish payvandlangan bo'g'inlar uchun ish sharoitlari va talablarini hisobga olishni talab qiladi. Payvandlangan strukturaning ishlash shartlari payvandlash va issiqlik bilan ishlov berish texnologiyasini ishlab chiqishning barcha bosqichlarida hisobga olinishi kerak.
Bunday holda, ishlab chiqarish jarayonida ham, ish sharoitida ham payvandlangan bo'g'inlarni yo'q qilishga qarshi choralar ko'rish kerak (yorilish, korroziya shikastlanishi, mo'rtlashish va h.k. ehtimolini yo'q qilish).
Kerakli ishlash xususiyatlariga ega bo'lgan po'lat va legirlanganlarning yangi navlari ishlab chiqilmoqda va ishlab chiqish davom etadi. Bunday materiallarni payvandlashda yangi sof va o'ta toza asos va plomba materiallari, yuqori konsentratsiyali issiqlik manbalari (plazma, elektron nur) va maxsus jihozlardan foydalanish kerak bo'ladi.
Payvandlash muhandisi konstruksiyalarni tahlil qilishdan tortib, payvandlangan bo'g'inlar sifatini nazorat qilish usullarini tanlashgacha bo'lgan maxsus po'lat va legirlanganlardan tayyorlangan konstruksiyalarni yig'ish va payvandlash texnologiyasi va uskunalarini ishlab chiqishda kompleks yondashuvga ega bo'lishi kerak.
Bularning barchasi umumtexnikaviy va maxsus fanlarning keng ko‘lamli masalalarini o‘rganishni, zamonaviy axborot va kompyuter texnika vositalaridan foydalanishni taqozo etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Абралов М.А. Абралов М.М. Пайвандлаш иши асослари. -Т ., Талкин. 2004, 270 б. 13.
2.Abralov М.A., Dunyashin N.S., Abralov М.М., Ermatov Z.D. Eritib payvandlash texnologiyasi. Va jihozlari. -Т.: Voris, 2007, 416 b.
3.Mirboboyev V.A., “Konstruksion materiallar texnologiyasi” “O ’qituvchi” Toshkent 2004 yil. 16.
4.Nuriddinov X.,J. Qo’chqorov J., Jo'rayev A.A., “Materialshunoslik va konstruksion fanidan 1973.
WWW.library.tdtuof.uz
WWW.kitob.uz