­ O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti

Afzalliklari:
• shkalasi to‘g‘ri chiziqli;
• sezgirligi yuqori;
• o‘lchash xatoligi kichik.
Kamchiliklari:
• faqat o‘zgarmas tok zanjirlaridagina ishlay oladi;
• bevosita katta qiymatdagi toklarni o‘lchay olmaydi;
• tannarxi baland.

9
а)

б)
.2.2. Elektromagnit o‘lchash asboblari

9.4-rasm. Elektromagnit o‘lchash asbobi

Elektromagnit o‘lchash mexanizmi 1 - qo‘zg‘almas elektromagnit g‘altagi; 2- o‘zak; 3- spiralsimon prujina; 4-tinchlantirgichdan iborat.

Elektromagnit o‘lchash mexanizmlari yassi (9.4-a rasm) va dumaloq (9.4-b rasm) g‘altakli qilib tayyorlanadi. Bu g‘altaklar qo‘zg‘almas bo‘lib, ulardan o‘lchanuvchi tok o‘tadi. Bunda hosil bo‘lgan magnit maydoni qo‘zg‘aluvchan ikki o‘zakka ta’sir etishi oqibatida (9.4-b rasm) bu o‘zak g‘altak ichiga tortiladi. Natijada o‘q aylanib ko‘rsatkichni biror burchakka buradi. 9.4-b rasmda ko‘rsatilgan mexanizmda qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchan o‘zaklar bir xilda magnitlanadi. Natijada qo‘zg‘aluvchan o‘zak qo‘zg‘almas o‘zakdan itarilib o‘qni aylantiradi.
Umuman aylantiruvchi moment M magnit maydoni energiyasidan qo‘zg‘aluvchan qismning burilish burchagi bo‘yicha olingan hosilasiga teng:
M=dW_e/dα.
Ferromagnit o‘zakli g‘altak magnit maydonining energiyasi:
W_e= ,
bu yerda L g‘altak induktivligi, u o‘zakning holatiga va g‘altakning o‘lchamlariga bog‘liq.
I – g‘altakdan o‘tayotgan doimiy tok.
Qo‘zg‘aluvchan qism muvozanat holatida bo‘lganda:
M = M_ yoki =Wα, (9.9)
bundan
α = (9.10)
(9.10) ifoda elektromagnit o‘lchash mexanizmlarining shkala tenglamasi deb ataladi. Burilish burchagi α o‘lchanayotgan tokning kvadratiga to‘g‘ri proporsional. G‘altakdan o‘zgaruvchan tok o‘tganda ham α uchun bir xil (9.10) ifodaga ega bo‘lamiz. Bu holda (9.9) ifodadagi I – tokning effektiv qiymatidir, shu sababli elektromagnit o‘lchash asboblari o‘zgaruvchan va o‘zgarmas tok zanjirlarida qo‘llanilishi mumkin. Ularning shkalasi notekis bo‘lib, kvadratik xarakterga ega va bunday shkalaning boshlang‘ich qismidan foydalanish ancha noqulay.
Elektromagnit o‘lchash mexanizmlari ampermetr, voltmetr sifatida va logometrik mexanizmi prinsipida yasalganda esa fazometr, faradometr va chatotomerlar sifatida ishlatiladi.
Afzalliklari:

• 
  ham o‘zgaruvchan, ham o‘zgarmas tok zanjirlarida ishlatiladi;
  
• 
  bevosita katta qiymatdagi toklarni ham o‘lchashi mumkin;
  
• 
  konstruksiyasi nisbatan sodda.
  

Kamchiliklari:

• 
  shkalasi notekis (kvadratik) darajalanadi;
  
• 
  o‘lchash xatoligi biroz katta (magnitoelektrikka nisbatan);
  
• 
  sezgirligi yuqori emas.