­ O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti

9.2.3. Elektrodinamik o‘lchash asboblari

9.5-rasm. Elektrodinamik o‘lchash asbobi

Elektrodinamik o‘lchash asbobi 1, 1`-qo‘zg‘almas g‘altaklar; 2- qo‘zg‘aluvchan g‘altakdan iborat.

Ikkita bir xil 1 va 1¹ qo‘zg‘almas g‘altaklardan, qo‘zg‘aluvchan 2 g‘altakdan o‘zgarmas toklar I₁ , I₂ o‘tganda har bir o‘ram atrofida magnit maydoni hosil bo‘ladi (9.5-rasm). I₁, I₂ toklar hosil qilgan magnit maydonlarining o‘zaro ta’sirida aylantiruvchi moment M hosil bo‘ladi. Tokli qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchan g‘altaklarning elektromagnit maydon energiyasi quyidagiga teng
W_e= (9.11).
bu yerda
L₁- qo‘zg‘almas g‘altakning induktivligi;
L₂ - qo‘zg‘aluvchan g‘altak induktivligi bo‘lib, ular g‘altaklarning o‘zaro holatiga bog‘liq emas;
M­₁₂ – o‘zaro induktivlik koeffitsienti bo‘lib, uning qiymati qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchan g‘altak o‘qlari o‘rtasidagi burchakka bog‘liq.
W_e qiymatini (9.1) ifodaga qo‘yib aylantiruvchi moment ifodasini yozamiz.
(9.12)
Aylantiruvchi va teskari ta’sir etuvchi momentlar o‘zaro teng bo‘lganlarida asbob qo‘zg‘aluvchan qismi uchun turg‘un muvozanat holati vujudga keladi.
, (9.13)

bundan
(9.14)

(9.14) ifoda elektrodinamik o‘lchash mexanizmlarining shkala tenglamasi deb ataladi. Toklar o‘zgaruvchan bo‘lsa quyidagi ifodaga ega bo‘lamiz:

(9.15)
bu yerda φ – I₁ va I₂ toklar o‘rtasidagi faza siljish burchagi. I₁ va I₂ toklarning effektiv qiymati. Qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchan g‘altaklar ketma-ket ulanganda (9.15) ifoda quyidagicha yoziladi:
(9.16)
Bunday asboblarning shkalasi notekis (kvadratik) xarakterga ega bo‘ladi.Elektrodinamik o‘lchash mexanizmlari ampermetr va voltmetrlar sifatida kam ishlatiladi. Ular asosan quvvatni o‘lchash uchun vattmetr sifatida va logometrik mexanizmi prinsipida yasalganida esa fazometr va chastotomer sifatida ishlatiladi.
Afzalliklari:
• ham o‘zgaruvchan, ham o‘zgarmas tok zanjirlarida ishlatiladi;
• yuqori darajadagi aniqlikka ega;
• elektr quvvati sarfini hisoblashda qo‘llanilishi mumkin;
• bir vaqtning o‘zida ikkita kattalikni tekshirish mumkin.
Kamchiliklari:
• xususiy energiya sarfi katta;
• tashqi temperaturaga bog‘liqligi kuchli;
• katta qiymatlarni bevosita o‘lchay olmaydi.