­ O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti

11.2. O‘lchash texnikasining hozirgi kundagi holati va rivojlanish istiqbollari

O‘lchash texnikasi fundamental ilmiy izlanishlarga bevosita bog‘langan bo‘lib, tabiiy fanlarning eng yaxshi yutuqlarini o‘zida mujassamlashtirgan. Bu esa unga ulkan imkoniyatlar va rivojlanish istiqbollarini yaratish bilan bir qator muammolarni keltirib chiqardi. Birinchi navbatda quyidagilarni aytib o‘tish lozim:

• 
  o‘lchashlar birliligini ta’minlash muammosi;
  
• 
  umumiy o‘lchashlar nazariyasining rivojlanishi;
  
• 
  yangi fizikaviy usullar va har xil hisoblash qurilmalariga asoslangan o‘lchash amallarini soddalashtirib, bir vaqtning o‘zida ularning samaradorligini oshirish;
  
• 
  yangi analiz va sintez usullariga asoslangan, tavsiflari oldindan aytiladigan o‘lchash vositalarini ishlab chiqarishni tezlashtirish;
  
• 
  loyihalashni avtomatlashtirish;
  
• 
  ishlab chiqarishni texnologik tayyorlashga asoslangan yangi o‘lchash vositalarini yaratish va tadbiq qilish.
  

Yuqorida qayd etilgan jarayonlar garchand muhim va keng bo‘lsa ham, alohida olingan aspektlarini, shu bilan birga behisob izlanishlar, tekshirishlarni, xususiy usullarni hamda o‘lchash tartiblarini ko‘rib chiquvchi bir qator o‘lchash nazariyalari mavjud. Ular bu jarayonning alohida bo‘lsa ham, yetarli darajada farqli va har xil aspektlarini qaraydi. Xususiy usul va o‘lchash prinsiplarini ichida quyidagilarni eslatamiz:

• 
  o‘lchash qurilmalarining aniqlilik nazariyasi;
  
• 
  statistik o‘lchashlar nazariyasi;
  
• 
  o‘lchash o‘zgartkichlarining umumiy energetik nazariyasi;
  
• 
  o‘lchashning informatsion nazariyasi;
  
• 
  dinamik o‘lchashlar nazariyasi;
  
• 
  o‘lchash qurilmalarining invariantlik nazariyasi;
  
• 
  o‘lchashlarning algoritmik nazariyasi;
  
• 
  o‘lchash vositalarining moslashuv nazariyasi.
  

O‘lchashlar aniqligi nazariyasi asosida o‘lchash natijalarining xatoliklarini baholash va tekshirish usuli yotadi.
Esingizda bo‘lsa kerak, “xatolik” deganda o‘lchash amalida olingan natija qiymatining o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatidan tafovuti tushuniladi. Aniqlik nazariyasining tub ma’nosini xatolik va uning tashkil etuvchilarini baholash, xatoliklar hosil bo‘lishining manba va sabablarini aniqlash hamda xatoliklarni kamaytirish usullari tashkil etadi.
Zamonaviy o‘lchash texnikasi xalk xo‘jaligining hamma sohasi bilan yagona bog‘lamda rivojlanib bormoqda. Ilmiy-texnik taraqqiyotni ta’minlashda uning roli juda kattadir. Shu sababdan olimlar va muxandis-asbobsozlar oldida turgan muhim vazifalardan biri ilmiy texnik taraqqiyot yo‘lida ortda qolmaslik, bu taraqqiyot yo‘lidagi to‘siq bo‘lmasdan, aksincha, uni olg‘a siljituvchi qudratli omil bo‘lishdir! Albatta bu oson emas.
Bizning oldimizda juda ko‘p, o‘ta murakkab, hal qilinishi lozim bo‘lgan muammolar turibdi. Bulardan birinchisi - yangi, progressiv yutuqlarni tez va keng ko‘lamda ishlab chiqishga tadbiq etish va xalq xo‘jaligida qo‘llash. Bu muammoni yechish uchun asbobsozlikdagi rejalash va boshqarish prinsiplarini tubdan qayta qurish kerak. Ikkinchi muammo-o‘lchash asboblarining sifatini keskin oshirish. Bu masalani yechish uchun faqat asbobsozlarning harakatlarini o‘zi kamlik qiladi. Statik asbob uskunalarning aniqligi va ishonchliligini oshirish, yuqori sifatli materiallar ishlab chiqarishni kengaytirish, elektron texnikasi mahsulotlarining tavsiflarini yaxshilash va ishonchliligini oshirish lozim.
Ko‘rinib turibdiki, bu masalalarni yechish uchun o‘z navbatida o‘lchash-nazorat texnikasini mukammallashtirish zarurdir. Bu jarayonning dialektik birligi ilmiy-texnik taraqqiyot muammolariga hamma talablarni chuqur tahlil qilish asosida atroflicha yondoshish lozimligini ta’kidlaydi. Shubha yo‘qki, bu muammolar yechilib, ular ortidan yangilari, yanada murakkabliroqlari kun tartibiga qo‘yiladi. Ilmiy-texnik tafakkurning oldingi qatorlarida doimo olg‘a qarab harakat qilish - o‘lchashlar texnikasi va fanining asosiy shioridir