― pul va banklar

3. Oltin deviz standarti
Oltin quyma standartga kirmagan mamlakatlarda banknotalarni bevosita 
oltinga almashtirish tiklanmadi. Bu mamlakatlar o‗z kredit pullarini oltin quyma 
standartga 
kiruvchi 
mamlakatlarning 
devizlariga 
(ya‘ni 
valyutalariga) 
almashtirishni mo‗ljallangan edilar. Bu bir mamlakat valyutasining ikkinchi davlat 
valyutasiga bog‗liqligini keltirib chiqarar edi. Pul tizimining bu ko‗rinishi oltin 
deviz standarti nomini oldi.
1929-33 yillardagi jahon inqirozidan keyin barcha mamlakatlarda oltin deviz 
standartining ba‘zi elementlarini oltin dollar standart o‗zida olib qoldi. Bu 
standartning o‗ziga xos xususiyati Shunda ediki, birinchidan, bu standartdan 
foydalanish huquqi faqatgina chet el emission banklari uchungina saqlab qolingan 
edi, ikkinchidan, bu standartda faqatgina AQSh dollarigina oltin bilan aloqasini 
saqlab qolgan edi xolos. 1971 yil dekabr oyidan boshlab dollarning oltin pariteti 
bekor qilinishi bilan oltin standartining barcha ko‗rinishlari o‗z kuchini yo‗qotdi. 
Oltin standarti barbod bo‗lishi va iqtisodiyotni davlat ishtirokida 
boshqarilishiga o‗tilishi bilan metall pul nazariyasi boshqa nazariya bilan 
almashtiriladi. Metalizimning asosiy kamchiligi shundaki, ular iqtisodiyotni davlat 
tomonidan boshqarilishi bilan oltinga almashtirilmaydigan kredit pullar orasida 
ichki bog‗liqlikni e‘tiborga olmadilar.
Jamiyatda ijtimoiy – iqtisodiy jarayonlarning taboro rivojlanib borishi, shu 
bilan birga kishilarning ehtiyoji ortib borishi natijasida ayirboshlash munosabatlari 
hajmining o‗sishi, ishlab chiqarish hajmining keskin sur‘atlar bilan ko‗payishi 
muomalada foydalanib kelingan metall tangalar bilan parallel ravishda qog‗oz 
pullar ham to‗lov vositasi sifatida amal qila boshladi, evolyusion tarzda ma‘lum 
ijtimoiy – iqtisodiy o‗zgarishlar oqibatida metall (kumush va oltin) pullar o‗z 
o‗rnini qog‗oz pullarga bo‗shatib berdi. Bu pulning nominalist nazariyasining 
vujudga kelishiga zamin yaratdi.