1 – amaliy mashg’ulot: Avtomatlashtirish vositalarini tanlash va avtomatika elementlarining statik tavsifnomalarini aniqlash

Sifat parametrlarini nazorat qilish usuli
1. Laboratoriyaviy nazoratning kimyoviy va fizik mexaniq usullari 0.2
2. Yarim avtomatik laboratoriya nazoratining instrumental usullari 0.5
3. Tahlil natijalariga ishlov berib, avtomatlashtirilgan qurilmada nazorat qilish 0.8
4. Potokdagi avtomatik analizatorlar yoki nazorat parametrlarini EXM, mini EXM va mikroprosessor texnikasi yordamida hisoblash 1.0

Texnologik parametrlar K3 ni kayd etishni avtomatlashtirish darajasi ko’rsatkichi quyidagicha hisoblanadi:

Bu erda n3j-j-usuli bo’yicha kayd etuvchi parametrlar soni ; n30 – kayd etiluvchi parametrlarning umumiy soni; K3j-texnologik parametrlarni kayd etishni amalga oshirishning aniq usuli koeffisienti, uning qiymatilari quyida keltirilgan;

Parametrlarni kayd etish usuli
1. Kulda kayd etish 0.2
2. Ikkilamchiasboblar diagrammalarida 0.6
3. Markazlashgan nazorat va boshqarish vositalari bilan 0.85
4. EXM, mini EXM va mikroprosessor texnikasini kullanib, parametrlar, rejimli listlar, xabarlar , grafik yoki jadval bosish 1.0
Qurilmaning holatini nazorat qilishni avtomatlashtirish darajasi ko’rsatkichi K quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:

Bu erdan4j-yuritmaga ega mashinali qurilma irliklari soni, shuningdek, j- usul bo’yicha nazoratkilinuvchi truboprovodlarda tusikli armatura birliklari soni ; n40- asosiy qurilmaning umumiy birliklari soni, K4j- qurilma holatini nazorat qilishning aniq usuli koeffisienti.
Hisob –kitob natijalarining ko’rsatishicha I variantdagishchitli boshqarish sistemasi ta’minlaydigan avtomatlashtirish darajasi 0.52ga teng ekan, bu esa normativ qiymatdan ancha past (0.75-0.9). faqat katta imkoniyatlarga ega bo’lgan hisoblash texnikasidan foydalanishgina berilgan qiymatlarga erishishga imkon beradi.
Avtomatlashtirsh istemalarining exnik–iqtisodiy samaradorligi
Texnologik ob’ektlarni avtomatlashtirish ularning texnik iqtisodiy ko’rsatkichlarini 3-5%ga orttirib, maqsadga karatilgan mahsulotni olishda ko’p mexnat talab qilishlik darajasini ancha kamaytirishga (30-40%ga) olib keladi.
Ikkinchi tomondan uni amalga oshirish uchun kushimcha kapital mablaglar talab kilinadi. Masalan, kimyoviy va unga yakin sanoat tarmoqlarida avtomatlashtirishga ketadigan xarajatlar TOB qurilmalari tannarxining 35%ini tashkil etadi.
Avtomatik sistemalar (AS)ni joriy qilish samaradorligining asosiy ko’rsatkichi ularning uzini koplay olish muddati hisoblanadi.
T=(K+A)/E
Bu erda T-uzini koplash muddati, yil; K-AS ni joriy qilish uchun sarflanadigan kapital mablaglar , sum; A-joriy qilingan avtomatlashtirish qurilmalari tannarxidan ajratilgan amortizasion tulovlar, sum; E- shartli- yillik iqtisodiy samara, sum/yil.
Iqtisodiy samara avtomatlashtirish bo’yicha aniqlanadi:
E=(S1-S2)/P
Bu erda S1,S2-maqsadga karatilgan mahsulot birligining avtomatlashtirishdan keyin yillik ishlab chiqarish.
Kimyo korxonalari mahsuloti tannarxining asosiy bandi(50-80%) xom ashyo tannarxi ekanini hisobga olib, asosiy e’tiborini maqsadga karatilgan mahsulot birligiga to’g’ri keladigan xomashyo solishtirma sarfini pasaytiruvchi avtomatlashtirish vositalarini joriy qilishga karatish zarur.
Uzini koplash muddatining teskari kattaligi iqtisodiy samaradorlik koeffisienti E hisoblanadi: