1-§. Xo‘jalik jarayonlari to‘g‘risida tushuncha

3-§. Hujjatlar aylanishi, uning iqtisodiy ahamiyati

Korxona faoliyatida turli mazmundagi iqtisodiy ma’lumotlar turlicha hujjatlarda o‘z ifodasini topadi. Iqtisodiy ko‘rsatkichlarni belgilash, muddatlarda to‘g‘ri rasmiylashtirish, ularni yo‘nalishi bo‘yicha tegishli bo‘limlarga taqdim qilish buxgalteriya apparati ish faoliyatini to‘g‘ri tashkil qilishga yaqindan yordam beradi. Korxona bosh buxgalteri tomonidan hujjatlar aylanishi bo‘yicha maxsus jadval tuziladi va korxona rahbari tomonidan tasdiqlanadi.

Hujjatlar aylanishi bo‘yicha tuzilgan jadvalda har bir hujjatni tegishli bo‘limlarda, bo‘lim muddatlari, boshqa bo‘limga berish muddatlari ko‘rsatiladi.
Hujjatlar aylanishi to‘g‘risidagi jadvalda hujjatni rasmiylashtirish davridan boshlab arxivga topshirish holati ko‘rsatiladi. Hujjatlar aylanishi to‘g‘risidagi jadvalning to‘liq bajarilishini ta’minlash hisob-kitob ishlarining o‘z vaqtida sifatli bajarilishini nazorat qilib boradi.
Hujjatlar aylanishini to‘g‘ri tashkil qilish buxgalteriya hisobining sifatli va o‘z vaqtida topshirilishini ta’minlaydi.
Buxgalteriyada hujjatlar aylanishini to‘g‘ri tashkil qilish ularning to‘g‘riligini nazorat qilish imkonini beradi. Hujjat rasmiylashtirilgan davrdan boshlab o‘zida ifoda etilgan xo‘jalik operatsiyalari bo‘yicha tashkilotning bir necha bo‘limlaridan o‘tadi. Hujjatdan har bir bo‘lim o‘ziga taalluqli bo‘lgan ma’lumotlarni oladi va bu ma’lumotlar hisobot davrining oxirida umumlashtirilgan holda tegishli hisobotlarni tuzishga ishlatiladi.

Misol uchun, sex boshlig‘i ombordan tegishli arzon baholi buyumlarni olish uchun korxona rahbari nomiga talabnoma yozdi. Тalabnomaning aylanish davri boshlanishi korxona rahbarining imzosi bilan boshlanadi, talabnomaga asosan ombordan nakladnoy (schot-faktura) yoziladi, unda ombordan sexga beriladigan buyumlar nomi, miqdori, narxi ko‘rsatiladi. Belgilangan xo‘jalik operatsiyasi bajarilgandan keyin hujjatlar moddiy javobgar shaxsning hisoboti asosida buxgalteriyaga topshiriladi.
Demak, bir xo‘jalik operatsiyasini o‘zida ifoda etgan hujjat bir necha bo‘limlardan o‘tadi.
Korxona bosh buxgalteri hujjatlar aylanishining bevosita nazoratchisi hisoblanadi. Hujjatlar aylanishining oxirgi bosqichi bo‘lib, ularni arxivga topshirilishi hisoblanadi.
Hujjatlar aylanishiga rioya qilmaslik, birinchidan, buxgalteriya hisobotlarining o‘z vaqtida tuzilishiga salbiy ta’sir qilsa, ikkinchidan, mablag‘lar harakatini nazorat qilish imkoniyatlarini pasaytiradi.