1. 1-jadval 14 3-jadval 22

O’zbekistonda sanoat maxsuloti, jumladan, mashinasozlik
maxsuloti xajmining usishi (% xisobida)¹

	1990	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2005
Jami sanoat	-	0,1	2,6	6,5	5,6	6,1	6,4	6,8	7,3
Shu jumladan: mashinasozli k va metall ishlash	15	9	8	8	13	12	10	11	29,7

Mashinasozlik sanoatini hududiy tashkil yetish va uning samaradorligini oshirish xalq xo’jaliginmg ushbu tarmoq mahsulotlariga bo’lgan talabini qondirishning yeng muhim yo’llaridan biridir. Shu munosabat bilan hozirgi vaqtda mashinasozlik sanoati oldidagi yeng muhim vazifalardan biri Samarqand, Qashqadaryo, Buxoro-Navoiy, Quyi Amudaryo, Surxondaryo iqtisodiy tumanlari yangi mashinasozlik tarmoqlarini shakllantirish va takomillashtirish hamda chorvachilik, vinochilik, bog’dorchilik, sabzavotchilik uchun mashinasozlik mahsulotlari ishlab chiqarishdan iborat. Bu ishlarni amalga oshirish sanab o’tilgan iqtisodiy rayonlarda mehnat resurslaridan oqilona foydalanish hamda maxalliy aholidan malakali mehnat resurslarini shakllantirish muammolarini hal qilar yedi.

1.5.-jadval
O’zbekistonda mashinasozlik sanoatining hududiy
tuzilishining o’zgarishi

Viloyatlar	1990	2007
Qoraqalpog’iston	0,06	0,04
Andijon	5,7	6,5
Buxoro	0,3	0,35
Jizzax	0,1	0,17
Qashqadaryo	0,07	0,1
Navoiy	0,2	0,23
Namangan	2,2	2,0
Samarqand	5,6	6,0
Surxondaryo	0,08	0,1
Toshkent	10,1	10
Sirdaryo	0,18	0,2
Farg’ona	3,6	3,1
Xorazm	0,23	0,3
Toshkent shahri	71,6	70,9
Respublika bo’yicha	100	100

3.Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida mashinasozlik sanoatini rivojlantirish
muammolari va istiqbollari.
O’zbekistonning mustaqilligi sharoitida qolaversa bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida xalq xo’jaligining barcha jabxalarida vujudga kelgani singari mashinasozlik sanoati soxasida ham ma’lum imkoniyatlar yuzaga kelishi bilan bir qatorda bir qancha muammolar ham vujudga kelmoqda. Sobiq Ittifoq davrida respublikamizda tashkil yetilgan qator mashinasozlik zavodlari sobiq “qardosh” respublikalardagi zavod va korxonalar bilan chambarchas bog’langan yedi. Zavodlarimiz uchun zarur bo’lgan xom ashyo resurslari asosan o’sha respublikalardagi zavodlardan yoki xom ashyo bazalaridan keltirilar yedi.
Sobiq Ittifoqning tarqab ketishi, respublikalararo iqtisodiy aloqalarning keskin ravishda uzilib qolishi natijasida respublikamizdagi ayrim mashinasozlik zavodlarida ahvol tang holatga kelib qoldi. Masalan, Andijon shahridagi “Nitron”, “Yelapparat”, “Kommunar”, Asaka shahridagi “Lampa” ishlab chiqarish zavodi, Marhamatdagi “Yelektroapparat” zavodi va hokazolar.
Bu korxonalarda ishlab chiqarish 50% atrofida qisqargan, ayrimlari deyarli yopilish arafasida turibdi.
Undan tashqari O’zbekiston mashinasozligida hozirgi davrda ham sobiq SSSR doirasidagi barcha qondiruvchi tarmoqlar salmoqli qismini tashkil yetadi. O’zbekiston hozirgi vaqtda paxtachilik uchun mashinalar ishlab chiqaradigan va shu tarmoqni mashina va asbob uskunalar bilan ta’minlaydilan respublika bo’lib qolmoqda. 90 yillarining boshlarida mashinasozlik kompleksida ishlab chiqarilgan tovar mahsulotlarining 1/5 qismi traktorsozlik va qishloq xo’jalik mashinasozligi hissasiga to’g’ri keldi, hamda barcha ishlovchilarning 18 % i shu sohada mehnat qildi.
Tarmoqda mahsulot ishlab chiqarish xajmi 1996 yilda 1980 yilga nisbatan 28 % ga o’sgan yedi. Bundan keyin ham bu o’sish davom yetdi. Bu borada AQShning “Keys” kompaniyasi bilan hamkorlik qilish yaxshi samara berdi.
Respublikamiz mashinasozlik korxonalarining ish faoliyatini, uning mashina, asbob uskunalar bilan ta’minlash darajasini tahlil qilish natijasida shunday ahvol ko’zga tashlanadiki, 1988-1998 yillar davomida asosiy ishlab chiqarish fondlari 2,1 barobar ko’paygan. Bu bir tomondan yomon yemas. Ammo asosiy fondlarning juda ko’p qismi jismoniy va ma’naviy jihatlardan yeskirgan, chidamliligi va ishonchliligi jihatidang fan-tehnika taraqqiyotining hozirgi zamon talablariga javob bera olmaydi. Tarmoq ixtiyoridagi ishlab chiqarish, moddiy va mehnat resurslarining xaddan tashqari oshiqligi, ulardan samarali foydalanishdagi kamchiliklar va hal qilinishi kerak bo’lgan muammolarning juda ko’pligi o’rtasida ziddiyatlar borligi ko’zga tashlanadi. Yetishtirayotgan mahsulotning xajmi va sifati xalq xo’jaligi talabini to’la qondirmayapti.
Jumxuriyatimizdagi mashinasozlik korxonalarining imkoniyatlarini hisobga olgan holda sanoati rivojlangan davlatlar tajribasidan foydalanish mumkin. Hozircha bizda to’laqonli ishlab chiqarish vositalari bozori vujudga kelgani yo’q. Shu sababli AQS’H, Yaponiya, Germaniya kabi davlatlarda qo’llaniladigan lizing to’rini bizda qo’llash mumkin. Buning uchun bizning korxonalarimizda bo’lgan, qayta ishlatilmayotgan asbob-uskunalar, dastgoxlar, mashinalar va mehanizmlar yetarli. Ular orasida chetdan keltirilganlari ham bor. Lizing ijaraning bir ko’rinishi bo’lib, mashina, asbob uskunalar, transport vositalarini foydalanishga topshirish bilan bog’langan munosabatlar shaklidir. Undan foydalanish mulkka yegalik qilish huquqidan mahrum qiladi. Lizing shartnoma tuzishda 3 taraf ishtirok yetadi: asbob ishlab chiqaruvchi korxona, ijaraga beruvchi (lizing kompaniyasi) va ijarachi (korxona, tashkil ot). Ijara muddati tugagandan so’ng ijarachi olgan moddiy boyligini yo lizing kompaniyasiga qaytib beradi yo shartnoma muddatini cho’zadi yoki qolgan qiymati bo’yicha asbobni, mashinani sotib oladi. Bu yesa ijarachini katta mablag’ sarflab qimmatbaho tehnika sotib olishdan saqlaydi. Shunday qilinganda respublikamiz mustaqilligining datlabki yillarida hozirgi moliyaviy jihatdan axvoli tang bo’lgan bir paytda o’zimizda bor bo’lgan ichki rezervlardan, resurslardan, imkoniyatlardan oqilona foydalanish bozor munosabatlariga o’tish jarayonida o’ziga xos madat bo’ldi. Yana shu narsani nazardan chetda qoldirmasligimiz kerakki, O’zbekiston mustaqillikka yerishgach, har qanday davlat bilan, har qanday chet yel korxonasi bilan bevosita iqtisodiy aloqalar qila olish huquqiga yega bo’ldi.
Toshkent shahrida Yaponiya bilan hamkorlikda qurilgan murakkab mashinasozlik mahsulotlari ishlab chiqaruvchi zavodning qurilishi, Asaka shahridagi avtomobil zavodining qurilishi va boshqalar hozirgi davrda O’zbekiston mashinasozlik sanoatida yangi davr boshlanganligini va uning taraqqiyoti uchun keng imkoniyatlar ochilganligidan dalolat beradi.
Respublikada bundan keyin ko’p mehnat talab qiluvchi mashinasozlik tarmoqlarini rivojlantirish maqsadga muvofiq. Buni malakali kadrlar tayyorlash bilan parallel holda olib borish kerak. Har bir iqtisodiy rayonda shu rayon xo’jalik majmuini yaxshilovchi, ixtisosligini chuqurlashtiruvchi mashinasozlik tarmoqlarini joylashtirish va rivojlantirishga alohida ye’tibor berish zarur.