1-Amaliy mashg’ulot. Fanning maqsad va vazifalari. Standartlashtirish va sifat

Genetik modifikatsiyalashgan organizmlar (GMO) - organizm genomiga 
tashqi genni kiritish orqali hosil qilingan oziq-ovqat mahsulotlari va tirik 
organizmlar.
Genetik jihatidan o'zgartirilgan organizmlarning o'sishi oson va iqtisodiy jihatdan 
ancha arzonga tushadi - bu ularning tarqalishining asosiy sabablaridan biridir. 
Transgenli organizmlar tashqi sharoitlarga chidamli, ularga kasallik va 
zararkunandalar xavf solmaydi, murakkab parvarishni talab qilmaydi. Ular 
o'zlarining genetik uskunalarida boshqa tirik organizmlardan DNK qismlarini o'z 
ichiga oladi. Qishloq xo'jaligida genetik muhandislik qurg'oqchilikka chidamli 
o'simliklarning yangi navlarini yaratish, eng yaxshi ta'mga va o'sish xususiyatlariga 
ega bo'lgan, zararkunandalarga chidamli, har qanday haroratga chidamli navlarni 
yaratishda qo’llaniladi. Hayvonlardan olingan yangi nasllar mahsuldorlikning 
oshishi va tez o'sishi bilan farq qiladi. Hozirgi vaqtda eng yuqori kaloriya miqdori 

---

va inson tanasi uchun kerakli mikroelement miqdori bilan tavsiflangan 
o'simliklarning 
yangi 
navlari 
yaratilgan. 
Genetik 
modifikatsiyalashgan 
daraxtlarning yangi navlarini o’rganib ko’rsangiz, unda sellyulozaning yuqori 
miqdori va tez o'sishi kuzatiladi. Hozirgi vaqtda biologik jihatdan toza yoqilg'i 
sifatida ishlatilishi mumkin bo'lgan O'simliklar ishlab chiqilgan.
1988-yil - genetik jihatdan modifikatsiyalangan o’simliklarning birinchi 
navi ekilgan yil sifatida tarixda qoldi. Savdo shahobchalarida genetik 
modifikatsiyalangan mahsulotlarning birinchi partiyasi 1993-yilga kelib paydo 
bo'lgan. O'shandan beri genetik modifikatsiyalashtirilgan mahsulotlar butun 
dunyoda mashhur bo'lib kelmoqda. AQSh, Kanada, Argentina, Portugaliya, Xitoy 
va Ispaniya singari davlatlarda ekin ekish mumkin bo’lgan yerlarning yarmidan 
ko’pini genetik modifikatsiyalashgan o’simliklar egallagan. Dastlabki yillarda 
biotexnologiyaning 
(genetik 
modifikatsiyalashtirilgan 
organizmlar) 
ushbu 
rivojlanishi ko'plab mamlakatlarda ijtimoiy va iqtisodiy muammolarni hal etishga 
qaratilgan 
edi. 
Hozirda 
biotexnologiya 
tirik 
organizmlarni 
genetik 
modifikatsiyalashtirish bilan bog'liq eng dolzarb muammolardan biriga aylandi.
Dastlab ushbu sohaga bee’tibor bo’lingan bo’lsa-da, hozirgi kunda bir qancha 
davlatlarda genetik modifikatsiyalshtirilgan mahsulotlarni tayyorlash, sotish va 
tarqatish taqiqlangan. Biroq, bugungi kunda genetik modifikatsiyalashgan 
organizmlar oziq-ovqat xavfsiligi sohasidagi yagona muammo emas. Qishloq 
xo'jaligida qo’llaniladigan kimyoviy vositalar (agroximikatlar - qishloq xo'jaligida 
begona o'tlar, zararkunandalar va turli o'simlik kasalliklarini nazorat qilish uchun 
ishlatiladigan kimyoviy moddalar) ham insoniyat oziq-ovqat xavfsizligiga tahdid 
solayotgan global muammolardan biridir.
O’zbekiston Respublikasi qonunchiligi tahlili va jahon hamjamiyati 
olimlarining fikrlarini o’rganish asnosida quyidagicha xulosalarga kelishimiz 
mumkin:
- sog'liq uchun zararli, saraton kasalligining rivojlanishiga sabab bo'ladi;
- Semirishga olib keladi;
- Aholining reproduktiv salomatligining buzilishiga olib keladi.
Yuqoridagilarni hisobga olib, mamlakatimizda quyidagi chora-tadbirlar 
amalga oshirilishi lozim:
- genetik modifikatsiyalashgan organizmlarning ilmiy asoslangan xavflarini 
hisobga olish;
- genetik modifikatsiyalash bilan bog’liq ilmiy tadqiqotlar, ulardan foydalanish va 
gen injeneriyasi tadqiqotlari natijalaridan foydalanishni kamaytirish;
- mamlakatimiz qishloq xo’jaligini rivojlantirishga yordam beradigan ekologik 
toza qishloq xo'jaligi amaliyotlarini o'rganish va rivojlantirishni qo'llab-quvvatlash;

---

- Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish bilan aloqador normativ hujjatlarga 
tarkibida modifitsiyalashtirilgan organizmlar bor bo‘lgan oziq-ovqat mahsulotlarini 
chetdan olib kelish va iste’mol qilishni cheklashga, shuningdek bolalar ovqatida 
genetik modifitsiyalashtirilgan organizmlarni qo‘llashga taqiq joriy etishga 
yo‘naltirilgan qo‘shimchalar kiritish.
O‘zbekiston Respublikasining “Oziq-ovqat mahsulotining sifati va xavfsizligi 
to‘g‘risida” qonuniga quyidagi o’zgarishlarni kiritish taklif qilinadi: 1. “oziq-ovqat 
mahsulotining xavfsizligi” tushunchasi “oziq-ovqat mahsuloti va homashyosining 
xavfsizligi” tarzida o’zgartirish;
2. Oziq-ovqat xomashyosi sifati uchun alohida talablarni belgilash;
3. Tarkibida modifitsiyalashtirilgan organizmlar bor bo‘lgan oziq-ovqat 
mahsulotlarini chetdan olib kelish va iste’mol qilishni cheklashga, shuningdek 
bolalar ovqatida genetik modifitsiyalashtirilgan organizmlarni qo‘llashga taqiq 
joriy etishga yo‘naltirilgan qo‘shimchalar kiritish.
Xulosa o’rnida shuni ta’kidlash o’rinliki, oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash 
bilan bog’liq normativ-hujjatlarda xalqaro standartlarga mos qoidalar o’rnatilgan 
bo’lsa-da, ularning ijrosini ta’minlashga yetarlicha xato va kamchiliklarimiz bor. 
Buni Britaniyaning "Economist" jurnali tomonidan har ikki yilda tuzilgan oziq-
ovqat xavfsizligi darajasi reytingidagi o’rnimiz ham buni ko’rsatib turibdi. 
O’zbekiston 2017-yil natijalariga ko’ra, mazkur reytingda 113 davlat orasidan 78-
o’rinni egallagan bo’lib, 2016-yilgi natijasidan 14 pog’onaga pastlagan. Umumiy 
to’plagan balimiz 100 ballik tizimda 47.5 deb baholangan 
Nazorat uchun savollar 
1. 
Oziq-ovqat xavfsizligi deganda nimani tushunasiz? 
2. 
Majburiy sertifikatlanadigan mahsulotlar ro’yxatiga nimalar kiradi? 
3. 
Oziq-ovqat qo’shimchalari yorliqlarida nimalar ko’rsatilishi kerak? 
4. Genetik jihatidan o'zgartirilgan organizmlarning inson organizmiga ta’siri 
nimalarda ko’rinadi? 
5. Nima uchun GMO mahsulotlari ishlab chiqarila boshlagan?