1-Amaliy mashg‘ulot: Iqtisodiy masalaning matematik modelini tuzish

Iqtisodiy-matematik modelni qurish usuli masalaning iqtisodiy mohiyatini turli belgilar yordamida matematik tarzda ifodalashdan iborat:

• 
  o'zgaruvchilar va konstantalar;
  
• 
  indekslar va boshqa belgilar.
  

Avvalo, o'zgaruvchilar tizimi aniqlanadi (bu korxonada mahsulot ishlab chiqarish hajmi, yetkazib beruvchilardan iste'molchilarga tashilgan yuk miqdori va boshqalar bo'lishi mumkin). xisj j-texnologik usulda s-uskunalarda i-tipli mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini anglatishi mumkin.
Shunday qilib, belgilaymiz:

• 
  o‘zgaruvchilar – x, y, z, x, x, x, x₁, x_ij , x_ijk , ...;
  
• 
  indekslar – i, j, s, l, …;
  
• 
  o'zgaruvchilar soni – n, k, m, …;
  
• 
  konstantalar – a, b, c, d, …;
  
• 
  maqsad funktsiyasi – f, F, Z, …;
  

Matematik jihatdan optimallashtirish masalasining umumiy modelini quyidagicha ifodalash mumkin: cheklovlar tizimini qanoatlantiradigan n o‘zgaruvchining x1, x2, ..., xn qiymatlarini toping:

va maqsad funktsiyasini maksimallashtirish (yoki minimallashtirish):

Bundan tashqari, iqtisodiy ma'noga ko'ra, o'zgaruvchilarning manfiy emasligi sharti belgilanishi kerak:

Agar kerak bo'lsa, butun o'zgaruvchilar sharti o'rnatiladi:
X_j = 0, 1, 2, …
Iqtisodiy-matematik masalalarni modellashtirish va yechish uchun resurslar, ishlab chiqarish jarayonlari, taqsimot, iste’mol va hokazolar haqida ma’lum hajmdagi ma’lumotlar talab qilinadi.
Bunday ma'lumotlarni tashuvchilarning turli shakllari (iqtisodiy ma'lumotlar):

• 
  rejalar, normalar, standartlar;
  
• 
  hisobotlar, buyruqlar, ma'lumotlar va boshqalar.
  

Iqtisodiy axborot tashuvchilari texnologik, me’yoriy va boshqa birlamchi hujjatlar bo‘lgan birlamchi va tashuvchilari birlamchi hujjatlarni qayta ishlash natijalari bo‘lgan ikkilamchi ma’lumotlarga bo‘linadi.
Barcha mumkin bo'lgan ma'lumotlardan foydalaniladi. Shuning uchun qaror qabul qilish uchun ma'lumotlarni yig'ish va qayta ishlash muhim ahamiyatga ega.
Qo‘yilgan talablari:

1. 
   Ishonchli, haqiqiy vaziyatni to'g'ri aks ettiradi. Qayta ishlash zamonaviy asboblar yordamida ilmiy usullar bilan amalga oshiriladi. Shaklda o'zgarishi mumkin, lekin mazmunan emas.
   
2. 
   Haddan tashqari. Faqat kerakli ma'lumotlarni o'z ichiga olishi kerak.
   
3. 
   Tez va o'z vaqtida.
   
4. 
   Iloji boricha to'liq. Barcha havolalarni qamrab olmaydigan qisman ma'lumot juda samarali emas.
   

Axborotni tayyorlashda ekspert usullari va baholashlari keng qo'llaniladi.