Azərbaycan-Türkiyə enerji münasibətləri: çağırışlar və perspektivlər olunmasındakı fərqli vəziyyətdə görmək olar. Bütün bunlar onu deməyə
əsəs verir ki, Türkiyənin qaz satış mərkəzinə çevrilməsi onun öz əlindədir.
Bu məqsədin əldə olunması üçün Türkiyə ilk növbədə ölkə daxilində
bazarın liberallaşdırılması yolunu seçməli və bu istiqamətdə müəyyən işlər
görməlidir.
Aydın məsələdir ki, Türkiyə fiziki və coğrafi olaraq artıq enerji
mərkəzidir. Ölkə ərazisindən keçən nəhəng və ildə 50 milyon ton neft nəql
edən BTC neft boru kəməri, həmçinin, qaz boru xətləri bunu deməyə əsas
verir. Mövcud qaz xətləri vasitəsilə Türkiyə ölkəsinə külli miqdarda qaz
idxal edir: Tükiyə-İran boru xətti ilə Ankaraya ildə 10 milyard m
3
qaz,
Bakı-Ərzrum xətti ilə 6,6 milyard m
3
, “Mavi axın” vasitəsilə Rusiyadan
ildə 16 milyard m
3,
həmçinin, Ceyhan limanına Əlcəzair və Nigeriyadan 5,2
milyard m
3
maye qaz
12
idxal olunur. Bundan əlavə, Türkiyə planlaşdırılan
və qısa müddət ərzində reallaşması gözlənilən Transxəzər boru xətti ilə 16
milyard m
3
türkmən qazı, Türkiyə-İraq boru xətti ilə ildə 10 milyard m
3
və Ərəb qaz boru xətti vasitəsilə ildə 10 milyard m
3
Suriya qazını idxal
edib, sonradan Avropa bazarlarına nəql etməyi planlaşdırır. Həmçinin,
Türkiyə üzərindən Azərbaycan qazının Suriyaya nəqli haqda 2010-cu ildə
memorandum imzalanıb və gələcəkdə 1 milyard m
3
həcmində qazın ixracı
nəzərdə tutulur. Bu qaz kəmərinin son qolunun cəkilməsinin 2012-ci ildə
bitməsi planlaşdırılırdı, lakin “ərəb baharı”ndan sonra, çox güman ki, boru
kəmərin istismara verilməsi bir qədər uzanacaq. Rəsmi Ankara ölkənin
cənub və şimal limanlarında maye qazı qəbul etmək məqsədilə yenidən
qazlaşdırma zavodları tikir və gələcəkdə bunlardan maye qaz hesabına
daxili təlabatı ödəmək və qazın tranzitini artırmaq üçün istifadə edəcək.
Bundan əlavə, Türkiyə İraqın qaz yataqlarına böyük ümid bəsləyir
və Ərəb qaz xətti vasitəsilə gələcəkdə İraqın şərqində yerləşən nəhəng
“Akkas” yatağından qaz nəql etməyi planlaşdırır. Həmçinin, İraqda yerləşən
ümidverici neft və qaz yataqlarının hasilatı və onları nəqletmə layihələri
türk şirkətləri tərəfindən işlənilir. Yeni Çamçamal və Xor-Mor yataqlarının
Türkiyənin cənub hissəsi ilə birləşdirilməsi haqqında təkliflər artıq ölkənin
müvafiq hakimiyyət orqanına təqdim olunub və plana görə, Şimali İraqdan
Türkiyə qaz xəttinə birləşəcək 180 kilometrlik boru kəmərinin tikintisi
2014-cü ildə sona çatacaq.
Şübhəsiz, bütün bunlar Türkiyəni regionda fenomenal boru xətlər
qovşağına çevirir. Lakin bu qovşaq ölkəni “hub” adlandırmaq hüququ
12 http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=dogalgaz&bn=221&hn=&nm=384&
id=40694 (October 28, 2011)