1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar

40
Regional hadisələrin Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinə təsiri
zamanı və ondan sonra adada siyasi təşkilatlanmalarını artırıblar. 1950-ci 
illərdə “Enosis” tələblərinin adada yaşayan türklərə qarşı etnik təmizləmə 
siyasətinə  çevrilməsi  Türkiyədə  ciddi  narahatlıq  yaradıb  və  İngiltərənin 
vasitəçiliyi ilə problemin həlli ilə əlaqədar London və Sürixdə Yunanıstan, 
Türkiyə,  Kipr  və  İngiltərə  arasında  müzakirələr  aparılıb.  Müzakirələr 
nəticəsində  dörd  tərəf  arasında  Kipr  Respublikasının  qurulmasına  aid 
Əsas Müqavilə; İngiltərə, Türkiyə, Yunanıstan və Kipr arasında Zəmanət 
Müqaviləsi;  Kipr  Respublikası,  Türkiyə  və  Yunanıstan  arasında  İttifaq 
Müqaviləsi imzalanıb. Lakin bu müqavilələr problemi həll etməyib və 1964-
cü ildə adaya müdaxilə etmək istəyən Türkiyə ABŞ Prezidenti Consonun 
məktubu ilə durdurulub. 
Kiprdəki  yunanların  lideri  Makarios  ilə  Yunanıstan  arasında 
problemlərin  yaşanması  1974-cü  ildə  Kipr  adasına  Yunanıstanın  hərbi 
müdaxiləsi ilə nəticələnib. Türkiyə tərəfi bu müdaxiləni 1960-cı il Sürix və 
London müqavilələrinin pozulması kimi qiymətləndirib və 20 iyul 1974-cü 
ildə adadakı türkləri qorumaq üçün hərbi müdaxilə edib. Türkiyənin birinci 
müdaxiləsi beynəlxalq aləm tərəfindən etirazla qarşılanmayıb. Türk ordusu 
birinci müdaxilədə çox dar bir sahədə qalmışdı və adada yaşayan türklərin 
65%-i hələ də yunanların idarəsi altında idi. Bunun üçün ikinci əməliyyat 
həyata  keçirildi.  Türkiyənin  bu  ikinci  əməliyyatı  beynəlxalq  aləmin  sərt 
tənqidinə məruz qaldı və BMT Təhlükəsizlik Şurası 1 noyabr 1974-cü ildə 
3212 nömrəli qətnaməni qəbul edərək türk əsgərlərinin adadan çəkilməsini 
istədi.
54
 
1985-ci  il  noyabrın  15-də  isə  Kipr  Türk  Federal  Dövləti  Məclisi 
müqəddəratını  təyin  etmə  hüququndan  yararlanaraq  Şimali  Kipr  Türk 
Respublikasını  (ŞKTR)  elan  edib.  ŞKTR  elan  olunduğu  gündən  sonra 
yalnız Türkiyə tərəfindən tanınıb. Pakistan və Banqladeş ŞKTR-i tanımaq 
istəsə  də,  xarici  təzyiqlər  nəticəsində  geri  addım  atmaq  məcburiyyətində 
qalıblar. Avropa İttifaqı tərəfindən ŞKTR-ə iqtisadi blokada tətbiq olunub 
və bu blokada günümüzə qədər davam edir. 
Türkiyədə seçkilərdən sonra prezident və hökumət başçıları bir qayda 
olaraq ilk səfərlərini ya ŞKTR-ə, ya da Azərbaycana edirlər. Bu üç dövlət 
arasında  bir  çox  regional  məsələlər  haqqında  fikir  birliyi  mövcuddur. 
Türkiyədə  olduğu  kimi  Azərbaycan  cəmiyyəti  də  ŞKTR  məsələsinə 
həssaslıqla yanaşır. 
54   Kipr problemi haqqında ətraflı məlumat üçün baxın: Melek Fırat, “Yunanıstanla İlişkiler”, der. Baskın 
Oran, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne: Olgular, Belgeler, Yorumlar. I Cild. İletişim, 1-ci 
Basım 2011, İstanbul, ss.  718-767

---