1§ Boshlang’ich funksya va uning tasviri


II BOB Laplas almashtirishini tadbiqlari



Yüklə 1,62 Mb.
səhifə6/10
tarix02.01.2022
ölçüsü1,62 Mb.
#43312
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
laplas almashtirishi va uni tatbiqlari (1)

II BOB Laplas almashtirishini tadbiqlari


    1. § O’zgarmas koeffisiyentli chiziqli differensial tenglamalarni yechish

O‟zgarmas koeffisiyentli chiziqli differensial tenglamalarning berilgan boshlang‟ich shartni qanoatlantiruvchi hususiy yechimini Laplas almashtirishini qo‟llash yo‟li bilan topamiz:



      1. Avval ikkinchi tartibli chiziqli differensial tenglamani yechamiz:

y ( t )  a y ( t )  a 2 y ( t ) 
f ( t )

(2.1.1)


tenglama berilgan bo‟lsin;
a1 va a 2

o‟zgarmas sonlar. Bu tenglamaning



y ( 0 )  y 0

y ( 0 ) 

y 0

boshlang‟ich shartlarni qanoatlantruvchi y(t)-xususiy



yechimini topish kerak. Tenglamani yechimi

y ( t ) , uning hosilalari

y ( t ) , y ( t ) va


o‟ng tomoni

f t - originallar bo‟lsin. Agar

y ( t ) 

y ( p ) va

f ( t ) 

F ( p )

desak,



u holda originalni differensiallab


larni topamiz.



y ( t ) 

p y ( p ) 

y 0 ,

y (t ) 

p 2 y ( p ) 

py 0 y

Tasvirni chiziqlik xossasiga va (2.1.1) tenglamaga asosan:



p 2 y ( p )  py

y a ( py ( p )  y )  a y ( p ) 



F ( p )

0 0 0 2


( p 2a p a



) y ( p ) 

F ( p )  py

y

a y

(2.1.2)


1 2 0 0 1 0
(2.1.2)- tenglama (2.1.1) differensial tenglamaning yordamchi tenglamasi yoki tasvirlovchi tenglamasi deyiladi.

Natijada original

y t - uchun (2.1.1) differensial tenglama o‟rniga uning


tasviri



y ( p )

- uchun (2.1.2) algebraik tenglamani hosil qildik.




(2.1.2) tenglikdan





y ( p ) 
F ( p )  p y 0 y 0 a1 y 0

(2.1.3)



2
p a1 p a 2
(2.1.3) formula (2.1.2) tenglamaning operator yechimidir. y ( p ) - tasvirga asosan


y ( t )

-originalni ya‟ni (2.1.1) tenglamani yechimini topamiz.




Misol. 1)

y   3 y  2 y

 2 e 3t

differensial tenglamaning

y ( 0 )  1,

y ( 0 )  3

boshlang‟ich shartlarni qanoatlantiradigan hususiy yechimi topilsin.

Yechish.






F ( p ) 

2  2 e 3 t ,

a   3 , a  2 , y  1, y  3

p  3

1 2 0 0

Bo‟lgani uchun (2.1.3) formulaga asosan:


2



p  3



p  1  3  (  3 )  1
2  p 2

 3 p 1



jadvaldan

y ( p )   

p 2  3 p  2 ( p  3 ) ( p 2  3 p  2 )
y (t )  e 3t - izlangan yechim bo‟ladi.


p  3


2) y   4 y

 s in t



tenglamaning

y ( 0 )  1,

y ( 0 )  1 shartlarni qanoatlantiruvchi


yechimi topilsin.
Yechish. s in t

p

, y  1,

y ( 0 )  1

p 2 1 0 0


1



p 2  1



p  1
1  ( p  1)( p 2
 1)
p 3
p 2
p  2

y ( p )   

p 2  4 ( p 2  4 )( p 2  1) ( p 2

 4 )( p 2

 1)

oxirgi kasrni elementar kasrlarga ajratamiz:



p 2 1



bundan jadvalga ko‟ra

y ( p )    ;

p 2  4 3 ( p 2  4 ) 3 ( p 2  1)



y ( t )  co s 2 t

1 1


s in 2 t

3 3


s in t .

      1. Endi n- tartibli chiziqli differensial tenglama olamiz:





0 1 2 n 1 n
a y ( n ) (t )  a y ( n 1) (t )  a y n 2 (t )  .....  a y ( t )  a y ( t ) 
f ( t )

(2.1.5)



bunda

a 0 , a1 , a 2 , , a n

o‟zgarmas koeffitsentlar. Bu tenglamaning




y ( 0 ) 

y 0 , y ( 0 ) 

y , ..., y ( n 1) ( 0 ) 

( n  1 )


y
0

boshlang‟ich shartlarni qanoatlantiruvchi


0
xususiy yechimini topamiz.


(1) tenglamani hadlab

e pt

ga ko‟paytramiz, (bunda p a b i ) va 0 dan


gacha oraliqda t bo‟yicha integrallaymiz:




n
   


0 1
a e p t y ( n ) ( t ) d t a

e p t y ( n 1) d t  ...  a
n 1

e p t y (t ) d t a

e p t y (t ) d t

0 0 0 0

e pt f ( t ) d t



0

Bu tenglamani chap tomonida
y ( t )

funksiya va uning hosilalarining tasvirlari, o‟ng




tomonida

f t

funksiyaning tasviri turibdi:







0 1 n 1 n
yoki

a L y ( n ) ( t ) a L y ( n  1 ) ( t ) .... a L y ( t ) a L y ( t )

L f ( t )


0 0
a p n y ( t )  ( p n 1 y


1 0
a p n 1 y ( p )  ( p n 2 y
p n 2 y  ... 

0

0
p n 3 y  ... 

y ( n  1 ) )


0

0
y n 2 )  ... 


an 1 py ( p )

y 0 an y ( p ) F ( p )

(2.1.6)

(2.1.6)- tenglamani quyidagicha yozish mumkin:




y ( p )( a p n

a1 p  ....  a n 1 p a n ) 



F ( p ) 


  • 0

    0 0
    a ( p n 1 y

p n 2 y  

y ( n  1 ) )



0

0

1 0
a ( p n 2 y

p n 3 y  



y ( n 2 ) )  a ( p y




y )  a y
0 n  1 0

(2.1.7)



0

0 n 2 0

0 1 n 1 n
(2.1.6) va (2.1.7) tenglama (2.1.5) differensial tenglamaning yordamchi tenglamasi yoki tasvirlovchi tenglamasi deyiladi.

Agar

a p n a p n 1  ...  a p a

  ( p ) va





0 0
a ( p n 1 y

p n 2 y  

y ( n 1 ) ) a ( p n  2 y

p n 3 y  ... 

y ( n 2 ) )  ...




deb belgilasak, u holda

a n 2 ( p y 0




0

0 1 0

0

0

y )  a y
0 n 1 0

  n 1 ( p )





bo‟ladi

y ( p ) n ( p ) 

F ( p )  n 1 ( p )



y ( p ) 

F ( p )

n ( p )

n 1 ( p )

n ( p )

(2.1.8)


Bu esa
y ( t )

funksiyani tasviridir, yani





y ( p ) 

y ( t ) . Agar


y ( 0 ) 

y ( 0 )  

y ( n 1) ( 0 )  0

bo‟lsa, u holda (2.1.8) dan





kelib chiqadi.

y ( p ) 

F ( p )

n ( p )

(2.1.9)


Yüklə 1,62 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin