Organizmlar orasidagi munosabat tiplpri, turlararo munosabatlar
Jamoa (biotsenoz) komponentlari o'rtasida o'zaro munosabatlar turli xil shaklda bo'ladi. Ana shunday munosabatlaming bir necha xillari bo‘lib ular quyidagilardan iborat: neytraliim — (0:0), konkurensiya (raqobatlilik), amensalizjm (-.0), parazitizm va yiritqichlik (+,-), kommensaliztik (+,0), protokooperatsiya, kooperatsiya,mutualizm (+,+). Turlar o'rtasidagi munosabatlaming ikki va undan ko‘p tur uchun qulaylik tug'diradigan iilini o'zaro )vrdam deyiladi.
Bir xil o'lja bilan ovqatlanadigan yirtqich hayvonlaming liar xil turlari o'rtasida ham ana shunday raqobat qiladigan o'zaro munosabatlar mavjud. Mikroorganizmlardagi antibioz qarama-qarshi munosabatlaming o'ziga xos shaklidir, chunonchi, penitsill zamburug'i organik oziq moddalar uchun o'zi bilan raqobat qiladigan talaygina bakteriyalarning o'sishi va ko'payishini to'xtatib qo'yadi.
Ekosistemalar ta’limoti. Ekotizimlarning xilma-xilligi va ularning tuzilishi.
Bir-biri bilan va atrof-muhit bilan o‘zaro munosabatda bo'lgan or- ganizmlarning populatsiyalari ekologik sistemalar (ekosistemalar) yoki bio-geotsenozlar deb ataladi. Boshqacha qilib aytganda, biogeotsenoz — bir- biriga bog’liq biotik va abiotik tarkibiy qismlardan iborat kompleks joylash- gan yer yuzasining bir qismidir. Biogeotsenoz tabiatdagi eng murakkab sistemalardan biri. Avtotrof organizmlar (fotosintezlovchi yashil o‘simliklar va kimyosintezlovchi mikroorganizmlar) hamda geterotrof organizmlar (hay- vonlar, zamburug‘lar, ko'pgina bakteriyalar, viruslar) biogeotsenozning tirik komponentlariga, atmosferaning yerga yaqin qatlami, undagi gaz va issiqlik resurslari, quyosh energiyasi, tuproq va uning suv mineral resursiari esa jonsiz komponentlarga kiradi.
Ekosistemalar tabiiy va sun’iy bo'ladi. Tabiiy ekosistemalarga o'rmonlar, o'tloqlar, tundra mintaqasi, dasht, cho‘l, tog* mintaqalari, ko‘l, dengiz va okean suvlari, daryo, adir, to‘qay ekosistemalari misol bo‘la oladi.
Ekosistemaning mahsuldorligi u yoki bu ekosistema orqali o'tadigan energiya oqimiga bog'liqdir. Quyosh energiyasi ekosistemadagi dastlabki mahsulotlarni hosil qiluvchi biotik komponentlar tomonidan o'zlashtiriladi. Dastlabki hosil qiluvchilar tomonidan organik modda sifatida to'playdigan energiya tezligi biriamchi mahsulot deb ataladi. Bu eng muhim parametr bo'lib ekosistemadagi biomassa miqdori shunga bog'liq bo'ladi.
Ma’lumki, o'simliklarga tushadigan quyosh energiyasi har xil miqdorda bo'ladi.
Dostları ilə paylaş: |
