1. Buxgalteriya balansining mohiyati va tuziishi 2. Buxgalteriya balanslarining turkumlanishi 3. Xo’jalik muomalalarining ta’sirida balansda ro’y beradigan o’zgarishlar va ularning tavsifi. 4. Buxgalteriya balansi – korxonalarning moliyaviy ahvolini o’rganish uchun axborot manbai ekanligi. Mavzu: Buxgalteriya balansi Xo’jalik mablag’larining tarkibi,joylanishi,harakati va ularning manbalaridagi hamda maqsadli tayinlanishidagi o’zgarishlarni bir-biriga solishtirib, ma’lum bir sanaga qiymat ifodasiga umumlashtirilgan holda aks ettirish usuli buxgalteriya balansi deyiladi
«Balans» lot. bis – ikkita, lanx – tarozi pallasi
BALANS
Balans aktivi
(xo’jalik mablag’larining tarkibi,joylashishi va ishlatilishi bo’yicha)
Balans passivi
(xo’jalik mablag’larining manbalari va maqsadlari tayinlanishi bo’yicha)
Aktiv bo’limlari
Passiv bo’limlari
I. Uzoq muddatli aktivlar
II. Joriy aktivlar
I. O’z mablag’lari manbalari
II. Majburiyatlar
Balansdan tashqari scho’tlardagi qiymatliklar to’g’risida ma’lumotnoma
B A L A N S N I N G T U R L A R I
Buxgalteriya balansi T U R K U M L A S H M E Z O N L A R I Tuzish vaqti bo’yicha Dastlabki balans
Joriy balans
Sanasiyalovchi balans
Tugatish balansi
Bo’linish balansi
Birlashtirish balansi
Tuzish manbasi bo’yicha Inventar balans
Daftar balansi
Bosh balans
Axborotlar hajmi bo’yicha Yakka balans
Yig’ma balans
Umumlashtirilgan (konsolidatsiyalangan) balans
Faoliyat turi bo’yicha Asosiy faoliyat balansi
Asosiy bo’lmagan faoliyat balansi
Mulkchilik shakli bo’yicha Davlat (unitar) korxona balansi
Xususiy mulkchilik korxonasi balansi
Aralash mulkchilik korxonasi balansi
Jamoat tashkilotlari balansi
Tozalik darajasi bo’yicha Brutto balans
Netto balans
Xo’jalik muomalalari ta’sirida balansda ro’y beradigan o’zgarishlar va ularning tavsifi
Xodimlar bilan mehnat haqi bo’yicha hisoblashuvlar
39890
Asosiy ishlab chiqarish (+8600,0)
52450
Hisob-kitob schoti
134400
Mol yetkazib beruvchi
26200
Balans
1515050
Balans
1515050
Birinchi tip balans o’zgarishining ya’ni faqat aktivdagi moddalar orasida sodir bo’lgan o’zgarishning matematik modelini tuzamiz ΣА + а – а = ΣР 1-operatsiya. Qiymati 8600,0 ming so’mlik material ombordan asosiy ishlab chiqarishga berildi va sarflandi
2-operatsiya. Xodimlarga hisoblangan ish haqi summasidan 1450 ming so’m daromad solig’i ushlandi. Bu muomaladan so’ng hisoblandi.
Aktiv
Summa, m. so’m
Passiv
Summa, m. so’m
Asosiy vositalar
1312600
Ustav kapitali
1448960
Materiallar (-8600,0)
15600
Xodimlar bilan mehnat haqi bo’yicha hisoblashuvlar (-1450)
38440
Asosiy ishlab chiqarish (+8600,0)
52450
Budjet bilan hisob-kitoblar(+1450)
1450
Hisob-kitob scho’ti
134400
Mol etkazib beruvchilar
26200
Balans
1515050
Balans
1515050
Ikkinchi tip o’zgarish, ya’ni faqat passivdagi moddalarda sodir bo’ladigan,o’zgarishlar matematik modelini tuzamiz Σ А = Σ Р + р - р
3-operatsiya. Boshqa xo’jalikdan tekinga 39800,0ming so’mlik asosiy vosita qabul qilib olindi.Bu muomala natijasida
Aktiv
Summa, m. so’m
Passiv
Summa, m. so’m
Asosiy vositalar(+39800)
1352400
Ustav kapitali
1448960
Materiallar(-86000)
15600
Rezerv kapitali(+39800)
39800
Asosiy ishlab chiqarish (+86000)
52450
Xodimlar bilan mehnat haqi bo’yicha hisoblashuvlar
38440
Byudjet bilan hisob-kitoblar(+1450)
1450
Hisob-kitob schoti
134400
Mol yetkazib beruvchilar
26200
Balans
1554850
Balans
1554850
Uchinchi tip o’zgarish uchun ya’ni o’zgarish balansning aktividagi moddalarda ham, passividagi moddalarda ham ko’payish tomonga sodir bo’lganda quyidagicha matematik model tuziladi Σ А + а = Σ Р + р
Xodimlar bilan mehnat haqi bo’yicha hisoblashuvlar (-1450)
38440
Byudjet bilan hisob-kitoblar(-1450)
1450
Hisob-kitob schoti(-13900)
120500
Mol yetkazib beruvchilar (-13900)
12300
Balans
1540950
Balans
1540950
To’rtinchi tip o’zgarish uchun ya’ni o’zgarish aktivdagi moddalarda ham,passivdagi moddalarda ham kamayish tomonga sodir bo’lganda matematik model quyidagicha tuziladi Σ А – а = Σ Р – р
Xo’jalik yurituvchi sub’yekning mablag’lari
Xo’jalik yurituvchi sub’yekt mablag’larining manbalari
II tip.passiv modd
(passivdagi ko’pa
kamayish)-balans
+р
alaridagi o’zgarish
yish va passivdagi
jami o’zgarmaydi
III tip.
o’zga
III tip
Aktiv va passiv modda
rishlar (aktiv va passiv
larida ko’payishga olib
bir xil summaga ko’pa
keluvchi
yadi
+а
IV tip
IV tip. Aktiv va passiv
olib keluvchi o’zgarishlar
summaga
moddalarida kamayishiga
(aktiv va passiv bir xil
kamayadi
+р
-а
-р
Xo’jalik mablag’larining balans tuzulishi va valyutasiga ta’siri
Xo’jalik muomalalari Balans valyutasiga ta’sir ko’rsatadi
Balans valyutasiga ta’sir ko’rsatmaydi
Faqat aktiv scho’tlarda aks ettiriladi
(I tip)
Faqat passiv scho’tlarda aks ettiriladi
(II tip)
Aktiv scho’tlarda passiv scho’tlar bilan korrespondensiyada aks ettiriladi
Balans valyutasini kamaytiradi(IV tip)
Balans valyutasini ko’paytiradi (III tip)
Buxgateriya balansi- korxonalarning moliyaviy ahvolini o’rganish uchun axborot manbai ekanligi
1. Aktivdagi barcha bo’limlar summalari yig’indisi passivdagi barcha bo’limlar summalar yig’indisiga teng bo’lib, bu balansning mohiyati bilan izohlanadi. 2. Xususiy kapitalning hajmi uzoq muddatli aktivlar hajmidan ko’p bo’ladi.Bunday xulosa isbot talab qilmaydi.Chunki, xo’jalik yurituvchi sub’yektning asosiy faoliyati joriy aktivlarsiz mumkin emas deb qabul qilingan. 3.Uzoq muddatli aktivlar asosan o’z mablag’lari hisobidan shakllanishini e’tiborga olib, ularning miqdori xo’jalik yurituvchi sub’yekt normal faoliyat ko’rsatgan sharoitda, majburiyatlar (II bo’limi) summasidan ko’p bo’lishi mumkin. 4.Balansda barcha aktivlar va passivlar juda batafsil beriladi.Bu uning aktivi va passivi bo’yicha ayrim moddalari, natijada, ayrim mulklarni qoplash manbalari o’rtasida bog’liqlik o’rnatishiga imkon beradi.Masalan, uzoq muddatli va qisqa muddatli qo’yilmalarni qoplash manbalari bo’lib,maxsus mo’ljallangan har xil fondlar va rezerv kapitali hisoblanadi. http://fayllar.org