6.Inson va hayvon psixikasini ontogenizda rivojlanishi?
|
Ontogenez (yunon tilidan. Ontos - mavjudlik va genezez - tug'ilish, asl rivojlanish jarayoni); Bolaligi va yashash joylari davomida shaxsning ruhiyatining asosiy tuzilmalarini shakllantirish Uning tirikligi jarayonida inson psixikasini rivojlantirish (ontogenezda) bir nechta rivojlanish liniyalarini o'z ichiga oladi: psixosomatik (asab tizimining rivojlanishi); jinsiy rivojlanish; Yosh o'zgarishi; Kognitiv aqliy jarayonlarning kognitiv rivojlanishi (idrok, xotira, fikrlash, nutq, aql); Hissiy-irodali rivojlanish; shaxsiy rivojlanish; axloqiy rivojlanish; Faoliyat va ko'nikmalarni ishlab chiqish. Ilmiy maqsadlar uchun insonning ruhiyatining har bir yo'nalishlari tahlil qilinadi, ammo haqiqiy hayotda ushbu turdagi barcha turdagi rivojlanish, ikkalasi ham meroslangan, ham o'zaro meroslangan (genetik) omillar va tashqi ijtimoiy muhitning ta'siri. Shunday qilib, ingliz psixologining Xans Jurgen Aizenning fikricha, aqliy va 80% ga irsiyat ta'siri bilan 80% ni tashkil qiladi. Xuddi shunday jinslarning egilishi deyarli bir xil irodaga ega va ularning aqliy koeffitsienti 0,9. Turli xil egizaklar, aka-uka va opa-singillar genetik o'xshash, ammo ularning irodalarida bir xil emas. Ularning aqliy koeffitsienti 0,5 ni tashkil qiladi. Bir xil turli sharoitlarda tarbiyalangan bir xil jinslarning egizaklari boshqacha bo'ladi. Masalan, egizaklardan biri jinoyatchi va yana bir mukammal advokat bo'lishi mumkin. nson psixikasi bilan eng yuksak darajada taraqqiy etgan hayvon psixikasi o`rtasida juda katta farq borligiga hech qanday shubxa yo`q.
Hayvonlar "tili" bilan inson tilini hech bir jihatdan taqqoslab bo`lmaydi. Hayvon o`z to`dasidagi boshqa hayvonlarga ayni choqdagi vaziyat va hodisalar haqida signal bera oladi xalos. Inson til yordamida boshqa odamlarga o`tgan, hozirgi, va kelgusi zamondagi narsalar haqida ma`lumot bera oladi, ijtimoiy tajribani uzata oladi.
Hayvonlar va odam tafakkuri o`rtasidagi farq ham ular tili o`rtasidagi farqqa bog`liqdir. YUksak taraqqiy etgan hayvonlarga faqat amaliy ("qo`l") tafakkuri xos, ularda abstrakt tafakkur yo`q. Shu sababli hayvon bevosita idrok qilinayotgan vaziyatning quli. Odamning hatti-harakatlari biron-bir konkret vaziyatdan abstraktlashishi va shu vaziyatning natijalarini oldindan ko`ra olish qobiliyatiga ega. Odamning abstrakt tafakkur qila olish qobiliyati uni muayan biron vaziyatga bevosita qaramlikdan qutqaradi.
- Qurol yasash va uni asrash qobiliyatiga egalik odamni hayvondan ajratuvchi farqlardan biridir. Konkret vaziyatdan tashqarida hayvon hech vaqt qurolni boshqa narsalardan farqlab, qurol sifatida ajratmaydi va uni keyinchalik qurol sifatida foydalanish uchun saqlab qo`ymaydi. Hayvondan odamning farqi shundaki, u ilgaridan o`ylab qo`ygan reja asosida qurol yasaydi, qurolni tegishli maqsadlarda foydalanadi, va uni saqlab qo`yadi. Odam nisbiy doimiy buyumlar olamida yashaydi.
- Odam psixik faoliyatining yana bir farqi shundaki, inson o`zidan keyingi avlodlarga ijtimoiy tajriba qoldiradi.
- Odam va hayvonlar o`rtasidagi g`oyat muhim farqlardan biri ular hissiyoti o`rtasidagi farqdir. Albatta yuksak darajada taraqqiy etgan hayvonlar ham atrofida bo`layotgan voqealarga befarq munosabatda bo`lmaydi. Lekin faqat odamdagina boshqa odamning qayg`u va shodligiga qo`shilish, hamdard bo`lish hissi rivojlangan. Faqat odamgina tabiat manzaralaridan lazzatlana oladi, faqat odamdagina intellektual hissiyot mavjud.
- YAna bir farq odam va hayvonlarning rivojlanish sharoitlaridagi farqdir. Hayvonlarning rivojlanishi biologik qonuniyatlarga asosida boradi. Odamning rivojlanishi, uning ongining taraqqiyotida ijtimoiy-tarixiy taraqqiyot qonunlari ustunlik qiladi.
|
