|
Murakkab mulohaza va uning turlari. Murakkab mulohaza deb, mantiqiy bog’lovchi yordamida ikki va undan ortiq oddiy mulohazadan tashkil topgan mulohazalarga aytiladi.
Murakkab mulohazalar “yo”, “yoki”, “yoxud”, “. . . sa, . . . bo’ladi” kabi bog’lovchilari yordamida hosil qilinadi. Mantiqiy bog’lovchi grammatik bog’lovchidan farq qiladi. Grammatik bog’lovchi oddiy gaplardan murakkab gaplar hosil qilish uchun qo’llaniladi. Biror - bir grammatik bog’lovchini qo’llash oddiy gaplar orasida ma’no jihatidan bo’ladigan aloqadorlikka bog’liq. Grammatik bog’lovchilar – “va”, “ham” ketma-ket keluvchi narsa va hodisalar haqida, “esa”, “biroq” - bir-biriga qarama-qarshi turuvchi, bir-biridan farq qiluvchi hodisalar haqida, “chunki”, “shuning uchun” - sababiy-oqibatiy munosabatda bo’lgan narsa va hodisalar haqida berilgan ma’lumotlarni ifodalash uchun xizmat qiladi.
Shundan keyingina murakkab mulohazalarning turlarini o’rganishga kirishish mumkin.
Murakkab mulohaza uch turga bo’linadi:
1. Birlashtiruvchi (kon’yunktiv) mulohaza.
2. Ayiruvchi (diz’yunktiv) mulohaza.
3. Shartli (implikativ) mulohaza.
Birlashuiruvchi (kon’yunktiv) mulohaza. Birlashtiruvchi mulohaza “va”, “ham”, “hamda” bog’lovchilari yordamida hosil qilinadi. Mantiqiy bog’lovchi - "va" "/\" belgisi bilan ifodalanadi.
Misol, “Qor yog’di va bir zumda hamma yoq oppoq bo’ldi”;
Ayiruvchi (diz’yunktiv) mulohaza. Ayiruvchi mulohazalar “yo”, “yoki”, “yoxud” bog’lovchilari yordamida hosil qilinadi. Ayiruvchi (diz’yunktiv) mulohaza deb, “yoki” mantiqiy bog’lovchisi yordamida oddiy mulohazalardan hosil qilingan murakkab mulohazaga aytiladi.
Masalan. Bu dehqon yo qattiq mehnat kilgani uchun, yo eri unumdor bo’lgani uchun yo bir vaqtning o’zida ham qattiq mehnat qilganligi, ham eri unumdor bo’lganligi uchun mul hosil olgan.
Dostları ilə paylaş: | 
