1. Fermentlarning klassifikatsiyasi

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika
universiteti biologiya o’qitish metodikasi sirtqi ta’lim 21/3 guruh talabasi Saidova Sug’diyonaning biologik kimyo fanidan Mustaqil ishi
Fermentlar
Reja:
1. Fermentlar
2. Fermentlarning klassifikatsiyasi.
3. Ligazalar.
4. Transferazalar
Hozirgi vaqtda 850 ortiq turli xildagi fermentlar aniqlangan. Ularning klasifikatsiyasi asosan ularning ta’siriga qarab belgilanadi.
Butun jaxon bioximiklar uyushmasi tavsiyasiga ko’ra quyidagi 6-ta sinfga bo’linadi:
Degidrogenezaning ta’siri
pH
1. Oksidoreduktozalar (oksidlovchi kaytariluvchi fermentlar). Bu sinfga vodorod atomlari va elektronlarni tashuvchi (degidrogenaza, oksidoza, peroksidaza, katalaza) fermentlar kiradi. Bu sinfga mansub bo’lgan fermentlar nafas olish va bijg’ish jarayonlarida oksidlovchi kaytariluvchi reaktsiyalarni boshqaradi.
Fermentlar
R -
ular birta birikmadan boshqa bir birikmaga to’liq bir atom gruppalarini tashiydi masalan: fosfor kislotasi qoldiqlari, monosaxaridlar va aminokislotalar qoldiqlari, amin yoki metil guruhlarini tashiydi. Bu sinfga atom va atomlar guruppasining molekulalar ichida va molekulalararo ko’chishini katalizlovchi fermentlar kiradi:
Transferazalar fermentlarning eng katta sinfi bo’lib, 500 dan ortiq individual fermentlarni o’z ichiga oladi. Bu fermentlar eng muhim metabolitik protsesslar – turli shakarlar, nukleotidlar, makromolekulalarni fosforlash reaktsiyalarini katalizlashi tufayli ularni aktivlaydi, monosaxaridlar qoldig’ining tashilish reaktsiyalari orkali di- oligo- va polisaxaridlar sintezini amalga oshiradi va xakozo.
+ R1
R + R1 -
Transferazalar
Fermentlarning aktivligiga nihoyatda kuchli ta`sir qiluvchi ma`lum fizik va kimyoviy omillar bo’lib, ular fermentlarning aktivligini oshirsa – aktivatorlar. Оrganizmda boradigan ko’pchillik fermentativ reaktsiyalarda metallarning ionlari (K+, Na+, Mg+2, Zn+2, Cu+2) va boshqalar aktivator vazifasini bajaradi. Ular, ferment-substrat yoki koferment-apoferment komplekslari hosil bo’lishini osonlashtiradi, natijada reaktsiya tez sodir bo’ladi.
Kofermentlar:- ko’pchillik fermentlarni aktivlashishi uchun zarur bo’lgan quyi molekulyar spetsifik birikmalar kiradi. Hozirgi vaqtda kimyoviy tarkibi va tuzilishi har хil 20 tadan ortiq modda topilgan bo’lib, ular fermentlarning prostetik gruppalari yoki kofermentlar deb ataladi. Kofermentlar nisbatan kichik molekulyar massali organik moddalar. Keyingi tekshirishlar natijasidan kelib chiqib, bir qancha kofermentlar tarkibiga vitaminlar kirishi aniqlandi. V1, V2, V6, RR, S, biotin, pantotenat kislota, folat kislota, V12, lipoat kislota va boshqalar kiradi. Lekin yog’da eruvchi vitaminlarni kofermentlik hususiyati aniqlanmagan. YUqorida keltirilgan biologik aktiv moddalar fermentlarni aktivligini oshiruvchi kofermentlardir.
bu sinfga turli xil reaktsiyalarni tezlashtiradigan bir qator fermentlar kiradi. Bu fermentlarning ba’zilari suvni parchalashda, ba’zilari esa SO2 va amiakni parchalashda katalizator sifatida ishtirok etadi. Masalan: al’dolaza fermenti fruktozofosfatni 2 molekula fosfotriozga parchalanishini tezlashtiradi.
Liazalar
Uglerod - uglerod liazalar uglerod-uglerod bog’larini uzish reaktsiyalarini katalizlab, ko’pincha dekarboksillanish reaktsiyalarini amalga oshiradi.
Misol: oksalatdekarboksilaza (4.1.1.2 - oksalatkarboksiliaza); al’dolaza (4.1.2.7 – ketozo – 1 – 1 - fosfat aldegidliaza).
Uglerod - kislorod liazalar. Bu kichik sinf fermentlari S – O bog’larni uzishga aloqador reaktsiyalarni katalizlaydi.
Misol: fumaratgidrataza (4.2.1.2 - malatgidroliaza).
Uglerod – azot liazalar C – H bog’larni uzadi. Ular malekulardagi dezaminlanish reaktsiyalarini katalizlaydi.
Misol: aspartatammiakliaza (4.3.1.1 - aspartatammiakliaza).
Uglerod – oltingugurt liazalar organizmda desul’furlanish reaktsiyalarini amalga oshiradi.
Misol: tsisteindesul’fgidraza (4.4.1.1 – tsisteinvodorodsul’fidliaza, dezaminlaydigan).
Uglerod – galogen liazalar. Bu kichik sinfga kiruvchi fermentlar uglerod – galogen bog’larini uzadi.
Misol: DDT – dixlorgidraza (4.3.1.1, 1.1.1 – trixlor – 2 – 2 – bis, n – xlorfenil, etangidroxloridliaza).
CH
R-C
C-OH
C-OH
CH
HC
H
O
H
O
+
CH
R-C
C=O
C=O
CH
HC
+
2H2O
Peroksidaza perekis vodorod yordamida polifenolim oksidlanishi natijasida Xinon va suv hosil bo’ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar

1. M. N. Valixonov. Biokimyo. Toshkent: 2010.
2. E. O. Oripov, A. O. Nasrullayev. Bioorganik kimyo. Toshkent 2012
3. A. A. Зияев, А. О. Сoдиқoв. Биooрганик кимё ўқув қўлланма Тoшкент 2004.
4. Тўрақулoв Ё.Х. Умумий биoхимия. -Тoшкент: Ўзбекистoн, 1996.- 478 б.
5. Қoсимoв. А, Қўчқoрoв. Қ. Биoхимия. -Тoшкент: Ўқитувчи, 1988.- 420 б.