1. Ilmiy boshqaruv maktabi yoki mehnatni ilmiy tashkil etish maktabi namoyondalaridan kimlarni bilasiz?

6. Inson resursi haqida konsepsiyalar
Insonlarni boshqarish muammolari juda katta tarixiy davrni o’z ichiga oladi va u «Odam ato va Momo xavo» davridan boshlab o’zining dastlabki kurtaklarini yoza boshlagan. Islomning mukaddas kitobi «Kur’oni Karim»da odamlarni boshqarish uchun hurlik, ozodlik, tenglik, yaxshilik, qardoshlikka da’vat etuvchi goyalar ilgari surilar ekan, bu bilan insonning jamiyatdagi o’rni va uni boshqarish tamoyillari diniy nuqtai nazardan o’rganiladi.
Odamlarni boshqarish soxasidagi muayyan vazifalarni bajarish bilan shug’ullanuvchi xizmatlarning rivojlanish tarixi ham qadim zamonlarga borib taqalib, Yuliy Sezar, Aleksandr Makedonskiy, Turkistonda esa o’rta asr davrida Amir Temur hukmronligi davri­dan boshlab shakllana boshlaganligi haqida tarixiy ma’lumotlar mavjud. Dastlabki paytlarda odamlarni boshqarish juda oddiy tamoyillar asosida bo’lib, u asosan, harbiy tavsifga ega edi. O’sha davrlarda harbiy intizomni o’rnatish maqsadida odamlarni boshqarish uchun ularni jazo bilan ko’rqitish, har qanday buyruq va farmonlarga so’zsiz itoat etish kabi usullardan foydalanilgan. Amir Temur dav­rida markazlashgan, intizomli davlatning barpo etilganligiga ham Sohibqironning o’z qo’l ostidagilarni «Qo’rquv bilan umid o’rtasida ushlash» bo’yicha boshqargani sabab bo’lgan. Shu bilan bir qatorda, bobomiz Amir Temur har qanday kuchli davlatni barpo etishda undagi intellektual potensialning o’rniga qattiq ishongan. Xususan, u o’z «Tuzuklarida» mamlakatning rivojlanishi o’n ikki ijtimoiy toifa kishilarga bog’liqligi va ularni imkoni boricha xurmat-e’tibor bilan tinglash zarurligini va shu bilan birga jamiyatda ishbilarmon tadbirkor odamlarga ham keng sharoitlar yaratib berish zarurligini ko’rsatadi. «Tajribamda ko’rilgankim, ishbilarmon, mardlik va inshoot sohibi, azmi qat’iy, tadbirkor va xushyor bir kishi, ming-minglab tadbirsiz, loqayd kishilardan yaxshidir», deb uqtiradi u.
Inson resurslarini boshqarish tarixiga Angliyada asos solingan degan fikr keng tarqalgan, bu yerda hunarmandlar gildiyalarga (birlashmalarga) uyushib, ulardan mexnat sharoitini yaxshilashda foydalanganlar. Bu gildiyalar kasaba uyushmalarining darakchilari bo’lishgan. Ularda boshqa masalalar bilan bir qatorda jamoalarda insoniy munosabatlarni yaxshilash masalalari ham hal etilgan. Garchi, bu xildagi vazifalarni personalni boshqarish zamonaviy xizmatlarining hal etadigan vazifalari bilan qiyoslash mumkin bo’lsa ham, bunday muvofiqlik asosida rivojlanishning boshlang’ich nuqtasi xaqidagina xulosa chiqarish kerak emas. Personalni boshqarishning boshlang’ich nuqtalarini aniqlashga yondashuvda uzoq, o’tmishda mavjud bo’lgan odamlarni boshqarish shakllari va mehnat potensialini samarali harakatga keltirish maqsadlarining mushtarakligiga asoslangan holda yondashish kerak bo’ladi.
4. Guruhlardagi o`zaro munosabatlar yuqoridan pastga yoki aksincha bo`lib,

guruh a’zolarining konkret mavqelari, boshliq bilan bo`ysunuvchilar o`rtasidagi

munosabatlarni o`z

ichiga oladi. Bu borada ''lider" va ''boshliq" tushunchalari

o`rtasidagi farqlar hakida gapirish lozim. B.D. Parigin bu ikki tushunani farqlab
shunday yozadi:
1) lider asosan guruxdagi shaxslararo munosabatlarni boshqarsa, rahbar —
shu guruhdagi rasmiy munosabatlarni boshqaradi;
2) liderlik kichik guruhlargagina xos bo`lgan hodisa bo`lsa, rahbarlikning
haq-xuquqlari katta guruhlar doirasida ham sodir bo`lishi, amalga oshirilishi
mumkin;
3) agar liderlik stixiyali, betartib jarayon bo`lsa, rahbarlik maqsadga
qaratilgan, jamiyatda ishlab chiqilgan normalar, tartiblar asosida saylovlar
oqibatida sodir bo`ladigan hodisadir;
4) liderlik rahbarlikka nisbatan vaqtinchalik hodisa bo`lib, guruh
a’zolarining kutishlari, ularning kayfiyatlari, faoliyat yunalishiga qarab, uzoqroq
muddatda yoki qisqa muddatda ro`y beradi;
5) rahbarning liderdan farqi yana shundaki, u liderda yo`q bo`lgan jazolash
va ragbatlantirish tizimiga ega bo`lib, shu asosda o`z xodimlariga ta’sirini
o`tkazishi mumkin;
6) lider guruhda u yoki bu qarorlar, ko`rsatmalar, tashabbuslarni o`z
ixtiyoricha, bevosita chiqarishi mumkin, rahbarda esa bu yo`nalishda ko`plab
rasmiy ko`rsatmalar, rejalar, normalar, buyruqlar mavjudki, ular doirasidan chiqib
ketishi kiyin;
7) liderning faoliyati faqat kichik guruhlar doirasida amalga oshirilsa, rahbar
shu guruhdagi, kengroq ijtimoiy doiradagi, jamiyatdagi vakili bo`lganligi uchun,
uning vakolatlari ham keng, faoliyat imkoniyatlari ham ortiqdir.
Lider hech qachon yolg`iz bo`lmaydi, u doimo guruh a’zolari orasida
bo`ladi, u shu guruh a’zolarini u yoki bu harakatlarga chorlaydi. Chunki lider
guruh a’zolarining psixologiyasi, ularning kayfiyatlari, intilishlari, qiziqishlari va
hokazolarni hammadan ham yaxshi biladi, ular ichida eng tashabbuskoridir. Agar
sinf doirasida olib qaraladigan bo`lsa, turli xil lider borligini aniqlash mumkin.

5. Rahbarlik uslubidagi salbiy qusurlarni bartaraf etish degani- bu boshqarishning barcha unsurlariga e’tiborni kuchaytirish demakdir. Eng avvalo rahbar yuqoridagi nuqsonlardan xoli bo’lishi va ish uslubini quyidagi ijobiy fazilatlar zamirida tashkil qilishi lozim:

Rahbar o’z huquq va vakolatidan umumdavlat manfaatlarini jamoa va xodimlarning shaxsiy manfaatlari bilan uyg’un olib borishda mohirona foydalanish zarur. Ammo davlat manfaatlariga putur etkazmasdan, shaxsiy manfaatlar umum manfaatlarga bo’ysinishi lozim. 

Ishlab chiqarishni faqat jamoada obro’-e’tiborga ega bo’lgan rahbargina yaxshi boshqaraoladi. Ayni paytda shuni unutmaslik kerakki, obro’ faqat xizmat mavqei bilan emas, balki, avvalo, bilim, tajriba, ishga va xodimlarga munosabat bilan orttiriladi. 

Rahbar vazmin, har qanday vaziyatda hamo’zini tutabiladigan, odobli va xushmuomala bo’lishi zurur. O’z xatti- harakatini nazorat qila oladigan, kayfiyati va sezgilarini tiya biladigan, yurish turishida bo’ysinuvchilarga o’rnak ko’rsatadigan bo’lishga majburdir. 

Buyruq hammaga ham yoqavermaydi. Shu sababli bo’yinuvchi xodimlarga beriladigan farmoyish faqat bevosita buyruq shaklida bo’lmasdan, balki topshiriq va vazifa, maslahat tarzida ham bo’lishi kerak. Bu o’rinda quyidagi ibratli ish uslubini bilish foydadan xoli emas.