1. Inson ekologiyasi haqidagi tushunchaning rivojlanishi va ularning XX-XXI asrlarda o'zgarishi

1.-Inson ekologiyasi haqidagi tushunchaning rivojlanishi va ularning XX-XXI asrlarda o'zgarishi

• 1.-Inson ekologiyasi haqidagi tushunchaning rivojlanishi va ularning XX-XXI asrlarda o'zgarishi

• 2.-Atrof muhitning hozirgi holati

• 3.-Zamonaviy ekologiya va aholi salomatligi

• 4.-Hozirgi sharoitda tibbiy ekologiyaning muammolari

Asoschisi nemis olimi Ernest Gekkel 1866 y ta'rif: “Ekologiya-maxsus fan bo'lib, Charlz Darvinning ta'rificha” yashash uchun kurash sharoitidagi” ya'ni tabiatdagi juda murakkab o'zaro bog`liqlik va o'zaro munosabatlarni o'rganadi”

• Asoschisi nemis olimi Ernest Gekkel 1866 y ta'rif: “Ekologiya-maxsus fan bo'lib, Charlz Darvinning ta'rificha” yashash uchun kurash sharoitidagi” ya'ni tabiatdagi juda murakkab o'zaro bog`liqlik va o'zaro munosabatlarni o'rganadi”

• INSON EKOLOGIYaSI-umumiy ekologiya/g bir qismi bo'lib, 1921 y

• Amerika sotsiologi R. Park va

• U. Byurges

Rahbar V.P Kaznacheev

• Rahbar V.P Kaznacheev

• “Inson ekologiyasi”-insoniyat populyatsiyasi bilan atrofdagi ijtimoiy va tabiiy muhit o'rtasidagi o'zaro munosabatlarni kompleks tarzda ilmiy va ilmiy amaliy yo'nalishdagi savollarni o'rganadi

• “Inson ekologiyasi” odamning atrofdagi kosmoplanetar muhit bilan ijtimoiy va tabiiy munosabatlari,

• - aholining rivojlanish muammolari,

• -insonning salomatligi va mehnat qobiliyatini saqlash,

• - jismoniy va ruhiy imkoniyatlarini takomillashtirish masalalarini o'rganadi

Asr boshi: inson va tabiat garmonik bo'lishi kerak

• Asr boshi: inson va tabiat garmonik bo'lishi kerak

• 30-50-yy: inson tabiatdan iloji boricha ko'proq foydalanishi kerak!

• 50-60-yy: inson tabiatni o'zgartiradi, ammo tabiat o'z-o'zidan tiklanish xususiyatiga ega!

• 70-80-yy: tabiat antropogen pressingni uddalay olmayapti!

• 80-90-yy: yashash muhiti shunday o'zgarishga uchradiki, u inson salomatligiga tahdid solmoqda

Tarixdagi GIGIYENAninG eng muhim roli, insonning yashash muhitini (IYaM) yaxshilashni maqsad qilib qo'ygan

• Tarixdagi GIGIYENAninG eng muhim roli, insonning yashash muhitini (IYaM) yaxshilashni maqsad qilib qo'ygan

• XX asrning 50-60 yillari – o'zgarib borayotgan IYaM har bir omilni reglamentlash

• XX asrning 70-80 yy – o'zgarib borayotgan IYaM omillarining kompleks ta'sirini hisobga olish

• XX asrning 80-90 yy – o'zgargan IYaM ning kompleks va uzoq muddatdan keyingi ta'sirini hisobga olish

• Aholi salomatligi va ekologiya – TTA, ITI perspektiv yo`nalishlari

Biotexnologiyalardan foydalanish jarayonida tubdan o'zgardi

• Biotexnologiyalardan foydalanish jarayonida tubdan o'zgardi

• Odam uchun xavfli bo'lgan ko'pgina mikroorganizmlarning mutatsiyalari yuzaga keldi

• Informatsion texnologiyalarning shiddatli rivojlanishi

• Atrof muhit na faqat kimyoviy,

• balki fizikaviy, biologik va xattoki psixogen “ifloslanish” ga uchramoqda

• BIOSFERADA yodning past bo'lishi

• Temir kam bo'lgan mahulotlarni iste'mol qilinishi

Tabiiy va ijtimoiy fanlarning kompleks zaminida asos topdi:

• Tabiiy va ijtimoiy fanlarning kompleks zaminida asos topdi:

• Fizika, genetika, ijtimoiy va antropologiya, tarix, demografiya, iqtisodiy, falsafiy, huquqiy va tibbiy fanlar

• Asosiy rolni: -epidemiologiya,umumiy gigiyena, ijtimoiy gig, tibbiy geografiya, mikrobiologiya.

ITT rivoji natijasida paydo bo'lgan zararli agentlar.

• ITT rivoji natijasida paydo bo'lgan zararli agentlar.

• Atomli, kimyoviy sanoat korxonalar/g kupayishi

• Ishlab chiqarish korxonalarida ko'p miqdorda zararli chiqindilarning paydo bo'lishi

• Urbanizatsiya jarayonlarini o'zi IE muammolarini keltirib chiqaruvchi asosiy omildir.

Urbanizatsiya tezlashishi-demografik jarayonlarga salbiy ta'siri

• Urbanizatsiya tezlashishi-demografik jarayonlarga salbiy ta'siri

• Shaharlardagi muammolar:

• Aholining migratsiyasi

• O'limning ko'payib borishi

• Ishsizlik

• Kasallikni toboro ko`payib borishi

• Yangi-yangi kasalliklarni ko`payayotganligi

• O'rta Osiyo mamlakatlarida, Hindiston va Afrikada o'lim yosharmoqda

Dunyoda paydo bo'ladigan kasalliklar -24%,

• Dunyoda paydo bo'ladigan kasalliklar -24%,

• yuz beradigan o'limning esa -23% ATROF MUHITdagi oldi olinishi mumkin bo'lgan omillarning zararli ta'siri sabab bo'lmoqda.

• Shu noxush tashqi omillar har yili dunyoda -13mln ortiq kishining umriga zomin bo'lmoqda va - 5yoshdan kichik bo'lgan har -3chi bolaning kasallanishining sababi hisoblanadi

Tobora yomonlashib borayotgan EKOLOGIK VAZIYaT bugun nafaqat aholi salomatligiga, balki inson nasliga ham salbiy ta'sir etmoqda.

• Tobora yomonlashib borayotgan EKOLOGIK VAZIYaT bugun nafaqat aholi salomatligiga, balki inson nasliga ham salbiy ta'sir etmoqda.

• Ko'plab tug`ma-g`ayritabiiy kasalliklar, shuningdek chaqaloqlarning fiziologik jihatdan rivojdan ortda qolishi

• Bezgak, yuqumli ichburug`, respiratorli kasalliklar va shikastlanishlar bilan bog`liq o'limning ham asosiy sababchisi hisoblanadi

• JSST(VOZ) A/M bog`liq xavflarni kamaytirish -1yilda -4mln kishi, jumladan -5yoshdan kichik bo'lgan -2mln bolaning hayotini saqlab qolish mumkin.

Ekologik avariyalar va halokatli zonalar (tabiiy, texnogen): ChAES dagi avariya, tabiiy falokatlar.

• Ekologik avariyalar va halokatli zonalar (tabiiy, texnogen): ChAES dagi avariya, tabiiy falokatlar.

• Ekologik halokatli zonalar : Orol oldi mintaqalari va b.q.

• Biologik zo'riqqan xavfli zonalar: gigiyenik reglamentlarning stabil ortib borishi- fizikaviy, kimyoviy, biologik, psixogen omillar

• Kam jadallikdagi omillarning ta'sir zonalari

O'lim bilan yakunlanishlar

• O'lim bilan yakunlanishlar

• O`tkir jarohatlanish va kasalliklar, ommaviy zaharlanishlar

• Surunkali kasalliklarning qaytalanishi

• Uzoq muddatlardan so`ng: spetsifik va nospetsifik surunkali kasalliklar,

• jumladan xavfli o'smalar va irsiy

• patologiyalar

Umumiy kasallanish darajasining ortishi, ayniqsa bolalar kontingentida

• Umumiy kasallanish darajasining ortishi, ayniqsa bolalar kontingentida

• Ayrim patologiya shakllarning qaytalanishini ortishi

• Jismoniy rivojlanish ko'rsatkichlarning yomonlashishi

• Aholining yashash sifatini umumiy pasayishi

• Uzoq muddatdan keyingi oqibatlar

• xavfining ortib borishi

• Yurakning ishemiya kasalligi ayollar o'rtasida-15,2 %

• Arterial gipertoniya erkaklar-13,1 %

• Ayollar o'rtasida-11,6 %

• Bo'ka tumani:

• Erkaklar yuik-5,7 %

• Ayollar yuik-1,6 %

IYaM ko'plab omillarning uzoq muddatli ta'siri muammosi

• IYaM ko'plab omillarning uzoq muddatli ta'siri muammosi

• Kam jadallikdagi omillarning organizmga bosqichli ta'siri

• Uzoq muddatdan so'nggi eng muhim oqibatlar:

• -organizmning himoya funktsiyasini pasayishi va immunitetga bog`liq kasalliklarning ortishi

• -genetik kodning buzilish mumkinligi

• -xavfli o'sma kasalliklarning ko'payishi

• O'rtacha umr kurish muddati/g ?iskarishi

Mikroelementlarning tuproq va suvdagi yod, temir, A vitamin taqchilligining darajasini pasaytirish dasturi

• Mikroelementlarning tuproq va suvdagi yod, temir, A vitamin taqchilligining darajasini pasaytirish dasturi

• Oziq-ovqat mahsulotlari sifati va xavfsizligini ta'minlash

• Aholining toza suv manbalaridan keng foydalanishini ta'minlash

• Texnogen xususiyatga ega omillarning suv va havoga ta'siri sanoat korxonalari tomonidan zararli chiqindilar chiqarishiga qarshi qat'iy chora-tadbirlar ko'rish orqali pasaytirish

INSONNING YaShASh MU?ITI:

• INSONNING YaShASh MU?ITI:

• -havo muhiti

• -suv, -tuproq

• -ovqatlanish sifati

• -shahar (qishloq) dagi yashash muhiti

• -shaxsiy ijtimoiy-turmush sharoitlari

• -mehnat sharoitlari

• -bolalar va o'smirlarni o‘qitish va tarbiyalash sharoitlari

1.Insonning yashash muhitidagi zamonaviy omillarning alohida, kompleks va qo'shilgan holatdagi ta'sirlarini hisobga olib, gig. me'yorlar va reglamentlarni ishlab chikish (birlamchi profilaktika tadbirlari)

• 1.Insonning yashash muhitidagi zamonaviy omillarning alohida, kompleks va qo'shilgan holatdagi ta'sirlarini hisobga olib, gig. me'yorlar va reglamentlarni ishlab chikish (birlamchi profilaktika tadbirlari)

• 2.Insonning yashash muhiti holatini nazorat qilish tizimini takomillashtirish, eng ahamiyatli ekologik ob'ektlarni pasportizatsiya qilish va ijtimoiy-gig. monitoringni ishlab chiqish (birlamchi profilaktika tadbirlari)

• 3.Insonning yashash muhitidagi zamonaviy omillarni organizmga patogenetik ta'sir etish mexanizmini o'rganish bo'yicha fundamental tadqiqotlarni o'tkazish

4.Zamonaviy inson populyatsiyasidagi yuzaga kelgan o'zgarishlarni korrektsiya qilish vositalari va usullarini izlash, hamda odamlar organizmida keyinchalik kelib chiqishi mumkin bo'lgan negativ o'zgarishlarni oldini olishga qaratilgan vositalar va usullarni izlash (ikkilamchi profilaktika tadbirlari)

• 4.Zamonaviy inson populyatsiyasidagi yuzaga kelgan o'zgarishlarni korrektsiya qilish vositalari va usullarini izlash, hamda odamlar organizmida keyinchalik kelib chiqishi mumkin bo'lgan negativ o'zgarishlarni oldini olishga qaratilgan vositalar va usullarni izlash (ikkilamchi profilaktika tadbirlari)

• 5.Aholi/g salomatlik holati u/n Inson/g yashash muhitidagi zamonaviy omillar/g ahamiyatini baholash va ekologik holat b/n bog`liq, bo'lgan kasallikla/g ikkilamchi va uchlamchi profilaktikasi bo`yicha tadbirlarni ishlab chikish.

Birlamchi prof-a

• Birlamchi prof-a

• odam organizmidagi har qanday negativ o'zgarishlarni oldini olish (kasallik, kasallikdan oldingi holat, funktsional, biokimyoviy o'zgarishlar)

Zamonaviy atrof muhitdagi omillarning kompleks yoki birgalikdagi ta'siriga doir gig. reglamentlash muammosi hozirgi kungacha o'rganilmagan va ishlab chiqilmagan

• Zamonaviy atrof muhitdagi omillarning kompleks yoki birgalikdagi ta'siriga doir gig. reglamentlash muammosi hozirgi kungacha o'rganilmagan va ishlab chiqilmagan

• Hozirgi zamonga xos bo'lgan atrof muhitni ifloslovchi eng muhim va ahamiyatli omillarga nisbatan uslubiy yondoshishlar ishlab chiqilgan, gig. reglamentlardan oshgan va organizmga turli o'zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan taqdirda, ularning kombinatsiyalashgan ta'sir etish xavfini baholashga imkon beradi

Ekologik vaziyat xavfining mezoni sifatida atrof muhitning kompleks sifat ko'rsatkichlariga bag`ishlangan tadqiqotlar mavjud, bunda har bir omilning miqdoriy ko'rsatkichi gig. reglamentlardan oshgan taqdirda ekologiyaga oid vaziyatlarni balli tizimida baholashga imkon beradi

• Ekologik vaziyat xavfining mezoni sifatida atrof muhitning kompleks sifat ko'rsatkichlariga bag`ishlangan tadqiqotlar mavjud, bunda har bir omilning miqdoriy ko'rsatkichi gig. reglamentlardan oshgan taqdirda ekologiyaga oid vaziyatlarni balli tizimida baholashga imkon beradi

• Iskandarova Sh.T., Atajonova R.A (2000-2008 yy)

Atrof muhitning sifatini kompleks baholash usulidan foydalanish insonning yashash muhitini nazorat qilish tizimini takomillashtirishga imkon beradi ammo...

• Atrof muhitning sifatini kompleks baholash usulidan foydalanish insonning yashash muhitini nazorat qilish tizimini takomillashtirishga imkon beradi ammo...

• -ekologik ahamiyatli ob'ektlarni pasportizatsiyadan o'tkazish

• -ekologik ahamiyatli ob'/i joylashtirishni hisobga olish

• -hududni haritalashtirish

• -atrof muhit holatini kuzatish va nazorati

• -asoslangan joyni tanlash

• -atrof muhitning holatini ta'riflovchi ko'rsatkichlar to'plamini tuzish

Orol oldi mintaqasi uchun ekologik vaziyatni ta'riflovchi ko'rsatkichlar:

• Orol oldi mintaqasi uchun ekologik vaziyatni ta'riflovchi ko'rsatkichlar:

• O'z-o'zidan yuz beradigan bola tashlashlarning qaytalanishi

• Genetik o'zgarishlar

• Rivojlanishning tug`ma shaklli kamchiliklari

• Turli aholi guruhlari o'rtasidagi organizmning immun holati

• Biologik substratlarda kimyoviy moddalarning miqdori

1.Yashash muhitiga bog`liq holda aholining salomatlik holati

• 1.Yashash muhitiga bog`liq holda aholining salomatlik holati

• 2.Organizm va atrof muhitning o'zaro ta'sirini patogenetik asoslarini o'rganish

• IYaM gigiyenik me'yorlashtirish va reglamentlash

• 4.Ekologiyaga bog`liq bo'lgan yuqumli va somatik kasalliklarni davolash va diagnostika muammolari

5.Ona va bolalarni salomatligini saqlash muammosi va inson ekologiyasi

• 5.Ona va bolalarni salomatligini saqlash muammosi va inson ekologiyasi

• 6.Inson ekologiyasi bilan bog`liq stomatologik kasalliklarni davolash va diagnostikasini yaratish

• 7.Insonning yashash muhitiga bog`liq bo'lgan xirurgik kasalliklarni davolash va diagnostika muammolari

Insonning yashash muhiti faqat uning ifloslanishi bilan cheklanib qolmaydi

• Insonning yashash muhiti faqat uning ifloslanishi bilan cheklanib qolmaydi

• Shu sababli UASh keng aholi bilan amaliy ishlar olib borganda inson ekologiyasiga taalluqli bo'lgan barcha

• - omillar va atrof muhitni

• -aholining yashash va turmush sharoitlarlari

• -mehnat sharoitlarini

• -aholining ovqatlanish sharoitlarini

• -bolalar va o'smirlarning tarbiyalash va o‘qitish sharoitlarini

• -har bir muayyan shaxsning turmush tarzini nazarda tutishi lozim