1. Ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan zaharli va zararli moddalar (zzm)

ZZMning organizmga ta’sir qilish yo‘llari.
ZZM larning organizmga ta’sirini bir qator omillar belgilaydi.Turli moddalarning zaxarli ta’siri organizm, zaxar va atrof-muxitning uzaro ta’siri natijasi xisoblanadi. U kupgina omillar:

• 
  organizm yoshiga, jinsiga, shaxsiy sezuvchanligiga;
  
• 
  zaxarning kimyoviy tuzilishi va fizik xossalariga, mikdoriga, ta’sir qilish davomiyligiga;
  
• 
  mikroiqlim ko‘rsatkichlari (havo harorati, bosimi, namligi va tezligi) darajasiga bog‘liq bo‘lishi mumkin.
  

ZZM larni havodagi miqdori quyidagicha nazorat kilinadi;

1. 
   Laboratoriya usuli;
   
2. 
   Ekspress- analiz usuli (gazoanalizatorlar yordamida);
   
3. 
   Avtomatik usul (avtomatik qurilmalar yordamida).
   

-rasm. UG-2 turidagi universal gaz analizatori:
1— havo so‘rish qurilmasi; 2 — shtok; 3 — indikator trubkasi; 4 — singdiruvchi poroshokli trubka; 5— shkala; 6 — trubkaning g‘ilofi; 7—uskunalaruchun futlyar; 8— indikator poroshokli ampulalar; 9— singdiruvchi poroshokli ampulalar; 10 — indikator poroshki uchun bo‘sh ampula; 11 — singdiruvchi poroshokli uchun ampula; 12 — jo‘mrov; 13 — sterjen; 14 — pji; 15 — shtfek; 16 — pji tayyorlash uchun shablon; 17 — voronka; 18— surguch qalpoqli indikator trubkasi; 19 — ishlatilgan indikator trubkasi; 20 — termometr.
-jadval Ba’zi bir zararli moddalarning ish zonasi havosi tarkibidagi eng yuqori yo‘l qo‘yiladigan konsentratsiyalari (EYuK), mg/m³

№	Moddaning nomi	E.Yu.K.	Xavfli- lik sinfi	Asosiy agregat holati
	Moddalar
1	Ammiak	20	4	b
2	Aseton	200	4	b
3	Yoqilg‘i benzin (uglerodga nisbatan)	100	4	b
4	Oltingugurt angidiridi	10	2	b
5	Uglerod oksidi	20	4	b
6	Simob	0,01	1	b
7	Qo‘rg‘oshin va birikmalari	0,01	1	a
8	Sulfat kislota	1	2	b
9	Tuz kislotasi	5	2	b
10	Etilli efir	0,15	2	b+a
11	Xlor	1	2	b
12	Soda	2	3	a
13	Skipidar	300	4	b
14	Fenol	0,3	2	b
15	Benzol	20	4	b
20	Propilasetat	200	4	b
22	Sinil kislota tuzlari	0,3	2	b
23	Skipidar	300	4	b
24	Sulfat kislota	1	2	b
25	Solventlar	100	4	b
27	Toluol	50	3	b
28	Uayt-spirit	300	4	b
29	Ozon	0,1	1	b

ZZM ta’siridan himoyalanish.

1. 
   Zaharli moddalar ishlatiladigan texnologik jarayonlarni kamaytirish yoki umuman bartaraf etish.
   
2. 
   Texnologiya va uskunalarni takomillashtirish.
   
3. 
   Gigienik va sanitar-texnik tadbirlar (avariya sharoiti, remont ishlarini zaxarlanish xavfi oshgan sharoitlarda (gigienik talablarga rioya kilish gigienik standartlash, xavo muxitini nazorat kilish, individual (shaxsiy) ximoya vositalari va X.K.Z
   
4. 
   Sanitariya va davolash-profilaktika tadbirlari.
   

Foydalanilgan adabiyotlar
1.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. Toshkent. “O‘zbekiston”, 1992 y.

2. 
   Barkamol avlod - O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori.- Toshkent. “Sharq”, 1998y.
   
3. 
   O‘zbekiston Respublikasining mexnat qonunlari kodeksi. Toshkent, 1996 y.
   
4. 
   O‘zbekiston Respublikasining mexnatni muxofaza qilish to‘g‘risidagi qonuni. Toshkent, 1993 y.
   
5. 
   Qudratov O.Q. va G‘aniev T. Favqulodda vaziyatlarda fuqaro muhofazasi. Toshkent, „Yangi asr avlodi”, 2005.
   
6. 
   Oxrana prirod Spravochnik. Pod red. K.P.Mitroshkina. M.:
   

Agropromizdat, 1987.

2. 
   Goipov X.E. Mexnat muxofazasi. Toshkent, “Mexnat”, 2000.
   
3. 
   Lukovnikov A.V. Mexnat muxofazasi. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1984.
   
4. 
   Yo‘ldoshev U., Usmonov U., Qudratov O. Mexnatni muxofaza qilish. Toshkent, “Mexnat”, 2001.