1. Ishning maqsadi: suyuqlikning xossalariga oid olingan bilimlarni amaliyotda qo’llashni o’rganish. Kerakli asboblar

¹0-MASHG’ULOT
L A B O R A T O R I YA I S H I
Molekulalarning tezliklar va energiya bo’yicha taqsimotini o’rganish.(Tomchi usuli bilan suyuqliklarning sirt taranglik koeffitsientini aniqlash)
1. Ishning maqsadi: suyuqlikning xossalariga oid olingan bilimlarni amaliyotda qo’llashni o’rganish.
2. Kerakli asboblar: ikkita shtativga mahkamlangan jumrakli byuretkalar, suyuqliklarni tomizish uchun stakanchalar.


3. NAZARIY QISM
Molekulyar-kinetik nazariyaga asosan suyuqlik molekulalari bir-biriga ancha yaqin joylashgan bo’lib, har bir molekula boshqa molekulalar bilan o’rab olingan bo’ladi. Shuning uchun molekulalarning o’zaro ta’sir kuchlari katta bo’ladi. Agar suyuqlikning sirti biror ixtiyoriy chiziq bo’ylab kesilsa, u holda chiziqning ikki tomonidagi molekulalarning o’zaro tortishish kuchlari parda chegarasining uzunligiga to’g’ri proporcional bo’ladi, ya’ni
(1)
Bu tenglikda F - cuyuqlik sirtini taranglab turuvchi kuch, - suyuqlikning sirt taranglik koefficienti.
Suyuqlikning sirt taranglik koefficienti son jihatdan sirt pardasi chegarasining uzunlik birligiga qo’yilgan kuchga teng bo’ladi va bu koefficient SI sistemasida N/m da o’lchanadi. Suyuqliklarning sirt taranglik koefficienti temperatura ortishi bilan kamayadi.  ning temperaturaga bog’liqligi quyidagi formula yordamida ifodalanadi:
(2)
bunda ₀ - 0 ^oC dagi suyuqlikning sirt taranglik koefficienti, k - sirt taranglikning temperatura koefficienti, t - Celsiy shkalasi bo’yicha olingan temperatura.


Tomchining kattaligi va og’irligi doimiy qiymatga ega bo’lmaydi. Bu bir necha holatlarga bog’liqdir. Suyuqlik ingichka naychadan sekin oqib chiqayotganda, naycha og’zida hosil bo’luvchi sirt pardasi suyuqlikning oqib chiqishiga qarshilik ko’rsatadi. Ammo yuqorida joylashgan qatlamlarning bosimi ostida parda cho’ziladi va suyuqlik naycha uchida tomchi hosil qiladi (1-rasm).
Asta-sekin yig’ilayotgan suyuqliklarning og’irligi biror vaqtdan so’ng tomchini tutib turgan sirt taranglik kuchidan ortib ketadi va tomchi uziladi. Uzilishdan oldin naycha uchida tomchining ab bo’yinchasi hosil bo’ladi va tomchi ana shu joydan uziladi. Sirt parda uziladigan konturning uzunligi ga teng. Bunda r - tomchining radiusi. Bo’yincha konturining uzunlik birligiga yuqoriga tomon yo’nalgan  ga teng kuch ta’sir qiladi. Konturning butun uzunligi bo’ylab ta’sir qiladigan tortish kuchi bo’lib, uzilish oldidan bu kuch tomchining og’irlik kuchiga tenglashadi:
(3)
Amalda bir dona tomchining emas, balki n dona tomchining massasi m tarozida tortilib, so’ngra bitta tomchining og’irligi
(3a)
formula yordamida aniqlanadi. (3) va (3a) ifodalarning o’zaro tengligi dan suyuqlikning sirt taranglik koefficienti uchun
(4)
formula kelib chiqadi. (4) tenglikdagi tomchi radiusi r ni aniqlash murakkab bo’lganligi uchun uni o’lchamasdan, tomchi usuli bilan suyuqlikning sirt taranglik koefficienti  ni aniqlash mumkin. Buning uchun byuretkalarga teng hajmdagi ikki xil suyuqlik quyiladi (2-rasm).




2-rasm
Tomchilarning og’irligini aniqlash o’rniga byuretkalarga quyilgan suyuqliklardagi tomchilar soni sanaladi. Agar suyuqliklardan birining sirt taranglik koefficienti aniq bo’lsa, u holda (4) formulaga asosan

1. 
   suyuqlik uchun
   

(5)
2-suyuqlik uchun
(6)

deb yozish mumkin. Bu tengliklarda n₁, n₂ - tomchilar soni, ₁, ₂ - byuretkaga quyilgan suyuqliklarning zichliklari.

(5) tenglikni (6) tenglikka bo’lib, quyidagi ifodaga ega bo’lamiz:
,
bundan izlanayotgan suyuqlikning sirt taranglik koefficienti ₁ ning qiymati
(7)
ifoda yordamida aniqlanadi. ₂, ₁, ₂ larning qiymatlari jadvaldan olinadi. n₁ va n₂ lar tajribada aniqlanadi.