1. kimyanin ilk qanunlari. Stexiometrik qanunlqar

H^+δ – A^-δ + H^+δ – A^-δ ⟶ H – A^-δ … H^+δ – A

Burada, A elektromənfiliyi yüksək olan atomdur. Bütöv xətlər əsas rabitəni, nöqtələr isə hidrogen rabitəsini göstərir

3.MANQANIN OKSİD VƏ HİDROKSİDLƏRİ,ALINMASI VƏ XASSƏLƏRİ. -ün OKSİDLƏŞDİRİCİ XASSƏLƏRİ

Oksigenlə birləşmələri. Manqan oksigenlə aşağıdakı oksidləri əmələ gətirir.

MnO, Mn₂O₃; MnO₂; MnO₃, Mn₂O₇

əsasi oksid amfoter oksidi turşu oksidi

Mn(OH)₂, Mn(OH)₃ Mn(OH)_4, H₄MnO₄ H₂MnO_4, HMnO₄

Manqan 2-oksid, suda həll olmayan yaşıl-boz rəngli tozdur. Alınma üsulları:

MnO₂ + H₂ → MnO + H₂O (300-600^oC)

MnC₂O₄ → MnO + CO + CO₂

MnCO₃ → MnO + CO₂

Manqan 2-oksid əsasi xassəlidir turşularda həll olaraq duzlar əmələ gətirir.

MnO + H₂SO₄ → MnSO₄ + H₂O

MnSO₄ + 2NaOH → Mn(OH)₂ + Na₂SO₄

Ağ rəngli Mn(OH)₂-i havada oksidləşərək qəhvəyi rəngli Mn(OH)₄-ə çevrilir.

2Mn(OH)₂ + O₂ + 2H₂O → 2Mn(OH)₄

Manqan 3-oksid,

Suda həll olmayan qara rəngli tozdur.Təbiətdə braunit mineralı şəklində tapılır.

4MnO₂ → 2Mn₂O₃ + O₂

4MnO + O₂ → 2Mn₂O₃

Mn₂O₃ qatı xlorid və sulfat turşusu ilə soyuq halda üçvalentli birləşmələr əmələ gətirir.

Mn₂O₃ + 6HCl → 2MnCl₃ + 3H₂O

Mn₂O₃ + 3H₂SO₄ → Mn₂(SO₄)₃ + 3H₂O

Manqan 3- oksidə MnO(OH) tərkibli hidrat uyğun gəlir.

MnCl₃ + 3NaOH → MnO(OH) + 3NaCl + H₂O

Manqan 4-oksid, suda həll olan qara rəngli maddədir, amfoter xassəlidir.

Mn(NO₃)₂ → MnO₂ + 2NO₂

MnO₂ + 2NaOH → Na₂MnO₃ + H₂O

MnO₂ + 4NaOH → Na₄MnO₄ + 2H₂O

MnO₂ qüvvətli oksidləşdiricidir. O, qatı xlorid turşusu ilə qarşılıqlı təsirdə olduqda sərbəst xlor, sulfat turşusu ilə oksigen ayrılır.

MnO₂ + 4HCl → MnCl₂ + Cl₂ + 2H₂O

2MnO₂ + 2H₂SO₄ → 2MnSO₄ + O₂ + 2H₂O

Manqan 4-oksidə uyğun gələn hidroksidi almaq üçün manqan 2-hidroksidə qələvi mühitində oksidləşdiricilərlə təsir edirlər.

Mn(OH)₂+Br₂+2KOH=Mn(OH)₄+2KBr

H₂MnO₃-meta, H₄MnO₄ –orto manqanat turşusu.

Manqan 6-oksid, suda həll olan qırmızı rəngli maddədir. Turşu oksidi olub manqanat (H₂MnO₄) turşusuna uyğun gələn anhidriddir. MnO₃ və uyğun turşusu H₂MnO₄ davamsız birləşmələrdir. Lakin duzları davamlı olub, manqan oksidini oksidləşdiricilərin iştirakı ilə közərtməklə əldə edirlər.

MnO₂ + 2KOH + KNO₃ → K₂MnO₄ + KNO₂ + H₂O

2MnO₂ + 4KOH + O₂ → 2K₂MnO₄ + 2H₂O

Manqanatların suda məhlulları davamsızdır və tədricən permanqanatlara çevrilir.

3K₂MnO₄ + 2H₂O → 2KMnO₄ + MnO₂ + 4KOH

 

Manqan 7-oksid, tünd yaşıl rəngli kristal maddədir. Manqan 7-oksid KMnO₄-ə 20⁰C-də qatı H₂SO₄ ilə təsir etməklə alınır.

2KMnO₄ + H₂SO₄ → Mn₂O₇ + K₂SO₄ + H₂O

2Mn₂O₇ → 4MnO₂ + 3O₂

Manqan 7-oksid, permanqanat turşusunun anhidrididir. Onu suda həll etdikdə permanqanat turşusuna çevrilir.

Mn₂O₇ + H₂O → 2HMnO₄

Permanqanatları qızdırdıqda temperaturdan asılı olaraq iki istiqamətdə parçalanırlar.

2KMnO₄ → K₂MnO₄ + MnO₂ + O₂

4KMnO₄ → 2K₂O + 4MnO₂ + 3O₂

 

Permanqanatlar mühitin pH-dan asılı olaraq aşağıdakı kimi reduksiya olunur.

Turş mühitdə (pH<7) Mn⁺² ionuna qədər reduksiya olunur.

2KMnO₄ + 5K₂SO₃ + 3H₂SO₄ → 5MnSO₄ + 6K₂SO₄ + 3H₂O

Neytral mühitdə (pH=7) qəhvəyi rəngli MnO₂ alınır.

2KMnO₄ + 3K₂SO₃ + 3H₂O → 2MnO₂ + 3K₂SO₄ + 2KOH

Qələvi mühitdə (pH>7) yaşıl rəngli manqanatlar alınır.

2KMnO₄ + K₂SO₃ + 2KOH → 2K₂MnO₄ + K₂SO₄ + H₂O

4.KIMYANIN ILK QANUNLARI.STEXIOMETRIK QANUNLQAR

• 
  
  

Kimya təbiət elmlərindən biri olmaqla, başqa təbiət elmləri ilə birlikdə bizi əhatə edən maddi aləmi öyrənir. Kimya-maddələrin tərkibini, quruluşunu, xassələrini və çevrilmələrini öyrənən elmdir. Elementlər və onların birləşmələri kimyanın tədqiqat obyektidir.

• 
  Müasir kimya zəngin eksperimental materiallar və tutarlı nəzəriyələrə əsaslanan fundamental elmlər sistemidir. Kimya təbiət haqqında olan elmlər arasında əsas yer tutur. Hazırda 20 milyon üzvi və yarım milyona yaxın qeyri üzvi maddələr məlumdur. Onların bir hissəsi bizə təbiət tərəfindən hazır şəkildə verilmiş təbii maddələrin azacıq modifikasiyası yolu ilə əldə edilmişdir. Lakin maddələrin böyük bir qrupu isə, təbiətdə mövcud olmadığı halda, insan tərəfindən sintez edilmişdir. Hər bir kimyəvi maddənin öz daxili qruluşu var və yüzlərlə müxtəlif reaksiyalara girir.
  
• 
  Elmi inkişafın əsasında kimyəvi maddələr və proseslər xalq təsrrüfatının müxtəlif sahələrində, o cümlədən maşın və cihaz qayırmada, yüngül və yeyinti sənayesində, tibbdə və kənd təsərrüfatında, inşaatda və məişətdə tətbiq edilir. Bu məqsədlə polimer materiallar, sintetik liflər, laklar, boyalar, gübrələr, yarımkrçiricilər, yuyucu və partlayıcı maddələr, həmçinin digər kimyəvi məhsullar istehsal olunur. Atom energetikasında, hesablama texnikasında, elektronikada, kosmonavtikada, radiotexnikada və digər sahələrdə kimyanın rolu böyükdür.
  
• 
  Kimyanın bir sıra ilkin qanunları stexiometrik qanunlar adı ilə məlumdur (stexiometriya-yunanca tərkib hissəni ölçmək deməkdir).
  

5. METALLARİN SƏNAYEDƏ ALINMA ÜSULLARI(PİROMETALLURGİYA,ELEKTROLİZ,HİDROMETALLURGİYA ÜSULLARI

Təbiətdə rast gəlinən və sənaye miqyasında sərbəst metal almağa yararlı olan müxtəlif minerallara filizlər deyilir. Metalların filizlərdən sənaye üsullarla alınması ilə məşğul olan sahəyə metallurgiya sənayesi deyilir. Metallar piro- , hidro- və elektrometallurgiya üsulları ilə alınırlar.