1-laboratoriya ishi. Avtomobilning generator qurilmalari ish xajmi

Oʻzgaruvchan tok generatorining vazifasi, tuzilishi va ishlash 
uslubi. Avtomobillarda oʻz -oʻzidan uygʻonish hosil qiladigan 
oʻzgaruvchan tok generatori qoʻllaniladi. Lekin, oʻzgaruvchan tokni 
oʻzgarmas tokka toʻgʻrilash, kuchlanishni bir me’yorda ushlab turish va 

---

generatorni zoʻriqib ishlashdan saqlash uchun oʻzgaruvchan tok 
generatori tarkibiga qoʻshimcha asbob va uskunalar kiritiladi. Bu 
qurilma, ya’ni generator qurilmasi – generator, toʻgʻrilagich va rele-
rostlagichdan iborat. Avtomobillarda konstruksiyasi bir-biriga oʻxshash 
G-222, G-250, G-266 va G-271 oʻzgaruvchan tok generatorlari keng 
qoʻllaniladi. 2.2-rasm, da "VAZ" avtomobillarida qoʻllaniladigan, 
37.3701 markali oʻzgaruvchan tok generatorining boʻylama qirqimi 
tasvirlangan. Oʻzgaruvchan tok generatori ham, xuddi oʻzgarmas tok 
generatori singari qoʻzgʻalmas va qoʻzgʻaluvchan qismlardan tuzilgan, 
qoʻzgalmas qismi startyor, qopqoqlar va choʻtkalardan iborat boʻlib, 
qoʻzgʻaluvchi qismiga esa rotor, ilashma halqalar va shkiv kiradi. Bu 
turdagi tok generatori uchta fazaviy chulgʻamga ega boʻlgan startyor 1 
ga ega. 
2.1-rasm. Oʻzgarmas tok generatori: a-boʻylama qirqimi, b-
detallari: 
1-shkiv, 2 va 15-qopqoqlar, 3-moydonlar, 4 va 12-sharsimon 
podshipniklar, 5-yakor, 6-kollektor, 11 va 13-choʻtka tutgichlar, 
14-himoya lenta (tasma) 

---

"VAZ" avtomobillarida qoʻllaniladigan, 37.3701 markali
oʻzgaruvchan tok generatorining boʻylama qirqimi tasvirlangan. 
Oʻzgaruvchan tok generatori ham, xuddi oʻzgarmas tok generatori 
singari qoʻzgʻalmas va qoʻzgʻaluvchan qismlardan tuzilgan, qoʻzgalmas 
qismi startyor, qopqoqlar va choʻtkalardan iborat boʻlib, qoʻzgʻaluvchi 
qismiga esa rotor, ilashma halqalar va shkiv kiradi. Bu turdagi tok 
generatori uchta fazoviy chulgʻamga ega boʻlgan startyor 1 ga ega. Har 
bir fazada oltitadan chulgʻam boʻlib, ular startyorning ichki tomonidan 
oʻrnatilgan gardishlarga oʻtqazilgan fazalarni tashkil etuvchi 
chulgʻamlar oʻzaro yulduz shaklida ulanib, har bir chulgʻamning 
ikkinchi uchlari shkiv 13 ning qarama-qarshisidagi qopqoqqa oʻrnatilgan 
toʻgʻrilagichga ulangan. Rotor 8 oʻzgarmas magnit maydoni emas, balki 
harakatlanuvchi magnit maydoni hosil qilish uchun xizmat qiladi. U 
qutblash uchliklaridan va uygʻonish chulgʻamidan tashkil topgan. Bular 
faqat kuchli magnit maydoni paydo qilibgina qolmay, shuningdek, 
rostlagich yordamida uning qiymati generatorning aylanishlar soniga va 
yuklanishiga qarab oʻz-oʻzidan oʻzgarib turadi. Generator ishlab 
chiqarayotgan oʻzgaruvchan tok toʻgʻrilagich bloki (TB) yordamida 
oʻzgarmas tokka aylanib, kuchlanishi esa generator ichida joylashgan 
integral kuchlanish rostlagichi KR yordamida maqbullashtirilib turiladi 
(2.2-rasm), bu esa oʻz navbatida ogʻirligi kam va ixcham generatorlarda 
katta quvvat olishga imkon yaratadi. Yengil avtomobillarda va GAZ 
hamda ZIL avtomobillarida quvvati 500 Vt ga yetadigan oʻzgaruvchan 
tok generatori ishlatiladi. Dizelli ogʻir yuk avtomobillari uchun 650 Vt, 
oʻrta va katta turkumli avtobuslar uchun esa 750 Vt quvvatli generatorlar 
ishlab chiqariladi. Oʻzgaruvchan tok generatorlari avtombil 200-250 
ming km yoʻl yurish uchun moʻljallangan boʻlib, bu esa oʻzgarmas tok 
generatorining ishlash muddatidan ikki marta ortiqdir.