1-laboratoriya ishi uglerodli legirlangan po‘latlarni cho‘zilishga sinash va cho‘zilish diagrammasining taxlili

1-LABORATORIYA ISHI
UGLERODLI LEGIRLANGAN PO‘LATLARNI CHO‘ZILISHGA SINASH VA CHO‘ZILISH DIAGRAMMASINING TAXLILI.
I. Ishning maksadi: a) yumshoq po‘latni mexanik va plastiklik xossalarini aniqlash;
b) cho‘zilish diagrammasini qurish va Guk qonunini tekshirish.
II. Asosiy tushunchalar va hisoblash formulalari.
Yumshoq po‘latni mexanik xarakteristikalari deb quyidagilar qabul qilingan (1 –rasm. ).


1 –rasm. Yumshoq po‘latni cho‘zilish diagrammasi.
OA – chiziq proporsionallik chegarasi deyiladi. OAchegarada material Guk qonuniga bӯysunadi, chunki namunaning uzayishi ( ) chӯzuvchi kuchga proporsional ӯzgaradi, ya’ni
Guk qonuni bӯysunmaydigan holat boshlanishiga tӯg‘ri keluvchi kuch-
lanish - materialni proporsionallik chegarasi deyiladi. A nuqtadan sezilar-sezilmas balandroqda joylashgan V nuqta materialning elastiklik chegarasi deyiladi. Nisbatan kamroq (0,001…0,003 %) qoldiq deformatsiya hosil qiladigan kuchlanish elastiklik chegarasi deyiladi. Agar, OA ora-liqda sinovni tӯxtatib, namunadan kuchni olsak, namunaning uzayishi yӯqo-ladi (sӯnadi). Sӯnuvchan deformatsiya – elastik deformatsiya deyiladi.
Materialning oqishiga sabab bӯluvchi kuchlanish -ga oquvchanlik chegarasi deyiladi. D nuqtagacha namunaning uzunligi chӯziladi. D nuqtada namuna eng katta kuchni qabul qiladi. Eng katta kuch F_max ta’sirida hosil bӯlgan kuchlanish materialni mustahkamlik chegarasi yoki vaqtinchalik qarshilik deyiladi.
Proporsionallik chegarasi: (2)
Elastiklik chegarasi: (3)
Okuvchanlik chegarasi: (4)
Mustaxkamlik chegarasi: (5)
- materialni proporsionallik, elastiklik,
oquvchanlik va mustaxkamlik chegaralariga to‘g‘ri keluvchi kuch, kN;
(6) - namunani boshlangich kundalang kesim yuzasi, m².
Yumshok pulotni yuklanish ko‘rsatkichlari sinov mashinasidan va mexanik xarakteristikalari chuzilish diagrammasidan olinadi.
Formulalarda topilgan va kuchlanishlar – materi- alning mexanik xossalarini tashkil qiladi. OK_{1 q} namunaning uzilishidagi qoldiq deformatsiyasi. K₁ U - namunaning uzilishidan keyin sӯngan deformatsiyasi (1 – rasm ). Namunaning nisbiy uzayishi: % (7) va ko'ndalang kesimining nisbiy qisqarishi: namuna materialining plastiklik xossasini belgilaydi. Masalan: agar 5 % bӯlsa material plastik va 5 % bӯlsa material mӯrt bӯladi. Plastik materiallar uchun katta bӯladi. St.2 markali pӯlat uchun = 55…65 %, = 28…33 %. Materialning emirilmasdan katta deformatsiya hosil qila-olish qobiliyati –plastiklik deyiladi. Plastiklikni ӯlchovi – nisbiy uzayishdir. Mӯrtlik – materialning plastiklik xossasiga teskaridir.
va - namunani tajribagacha va tajribadan keyingi geometrik o‘lchamlari yordamida topiladi:
- namunani tajribagacha va tajribadan keyingi uzunligi, m;
- namunani uzilish bo‘yni ko‘ndalang kesim yuzasi, m².

2 – rasm

koordinatasida cho‘zilish diagrammasiniqurish uchunF kuchni A0 ga va ni namuna uzunligiga bo‘lamiz (2-rasm). koordinatadagi cho‘zilish di-agrammasini shartli diag-ramma deb qabul qilsak bo‘-ladi. Chunki namunaning cho‘zilishdagi turli holatiga to‘g‘ri keluvchi kuchlanishla-rini ( ) topishda

cho‘zuvchi kuch F ni namunaning boshlang‘ich kesim yuzasi A₀– ga bo‘ldik. Agar, namunaning uzayishida ko‘ndalang o‘lchamning qisqarishini hisobga olsak, (5) formula orqali topilgan kuchlanishlar haqiqiy kuchlanishlardan farqli bo‘lib chiqadi. Haqiqiy kuchlanishlar yordamida qurilgan cho‘zilish diagrammmasining ordinatasi koordinatasida OASMDKchiziq bilan chegaralangan cho‘zilish diagrammasining ordinatasidan balanddir. diagrammasidan (8) hosil bo‘ladi.