1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni geometrik figuralar va ularning turli belgilari bo`yicha guruhlarga ajratish

Tartib sonlar — natural sonlarning boshkacha nomi. Natural, yaʼni butun musbat son chekli toʻplamdagi elementlar sonini yoki tartiblangan ketma-ketlikda element oʻrnini belgilashi mumkin. Birinchi holda natural son miqdoriy son, ikkinchi xrlda esa tartib son boʻladi. Cheksiz toʻplamlar uchun Tartib sonlarni umumlashtiruvchi transfinit son tushunchasi kiritiladi. Miqdor, kattalik (matematikada) — asosiy matematik tushuncha; kesma uzunligi, sirt yuzi, jism hajmi va massasi kabi tushunchalarning umumlashmasi. Bular skalyar M.lar deb ataladi. Bir xil skalyar M.larni oʻzaro taqqoslash uchun oʻlchov birligi tanlab olinadi (mas, uzunlikni ifodalovchi M.lar uchun metr, massani ifodalovchi M.lar uchun gramm va boshqalar). M.lar oʻlchov birligiga nisbatan son bilan ifodalanadi. Mat.da M.ning fizik tabiatiga bogʻliq boʻlmagan xususiyatlari olinadi. M.lar uchun tenglik, tengsizlik (katta, kichik), qoʻshish, ayirish va boshqa munosabatlar aniqlanadi. Maʼlum yoʻnalishdagi kesma, tezlik, kuch va boshqa tushunchalar vektor M. tushunchasiga olib keladi. Geometriya, mexanika va boshqa sohalarda vektorlardan ham umumiyroq boʻlgan tenzor, kvaternion tushunchalari qoʻllaniladi. R. Dekart mat.ga izchil ravishda oʻzgaruvchi M. tushunchasini kiritdi. Bu tushuncha mat. taraqqi-yotida, jumladan, differensial va integral hisob yaratilishida muxim rol oʻy naydi (qarang Differensial hisob, Integral hisob). M. baʼzi hrllarda qiymat deb yuritiladi Natural son deb sanash (sanoq) uchun ishlatiladigan sonlarga aytiladi. Natural sonlar to'plami {\displaystyle \mathbb {N} } harfi bilan belgilanadi. Ularga 1, 2, 3, 4, va hokazo sonlar kiradi.

Natural sonlar cheksizdir.

2-amaliy topshiriq

1. Turli yosh guruhlarida fazoda mo`ljal olishni rivojlantirishni tahlil qiling.
2. O`yinli ta`lim faoliyatlarida fazoda mo`ljal olishni o`rgatishni qanday tashkil qilgan bo`lar edingiz?
3. O`yinli ta’lim faoliyat ishlanmasini tuzishda nimalarga etibor qaratish lozim?

Javoblar

1. 
   Kichik guruh dasturining shartlaridan biri bolalarni o ‘zidan oldinda (oldinga) —orqada (orqaga), chapda (chapga) — o ‘ngda (o‘ngga) kabi fazoviy yo‘nalishlarni ajrata olishga o ‘rgatishdir. Fazoviy y o £nalishlarni farq qilishda bolalarning o ‘z gavda qismlarini aniq farq qilishi va o ‘ziga nisbatan tom onlam i aniqlashga asos bo‘lib xizmat qiladi. Masalan: „01dinda“ deganda bola o ‘zining yuzi tom onni, ,,orqada“ (orqadan) deganda esa gavdasining orqa tomonini tushunadi. Bolalarning yuvinishi va kiyinishi vaqtida tarbiyachi ular bilan erkin suhbatlashib, gavda va yuz qismlari nomini aytadi: „Burningni, qulog‘ingni, engagingni yuv, peshonangni art“ , „Boshingga ro‘mol o ‘ra“ , ,,Bo‘yningga sharf bog‘la“ . Kichkintoylami o ‘zining gavda va yuz qismlarining nomini aytishga undash muhim ahamiyatga ega. Kichkintoylar yuz va gavda qismlari qayerdaligini bilib olganlaridan so‘ng, ularga o ‘zlarining turli tom onlarini aniqlash o‘rgatiladi. Tarbiyachi kichkintoydan so‘raydi: „Sening orqangda nima bor?“ , „O ldingdachi?" (ko‘krak, qorin, yuz) yoki „Sening o ‘rning q ayerda?“ , ,,K o ‘kragingchi?“ „ 0 ‘ng q o ‘ling q a n i? “ , „C hap q o ‘ling qayerda?“ Bolalarga ayni bir vaqtda o ‘zaro qaram a-qarshi juft yo‘nalishlarni, ya’ni yuqorida — pastda, oldinda — orqada, chapda — o ‘ngda (ch ap -o ‘ng) degan tushunchalarni farq qilish mashq qildiriladi, chunki bolada ularning biri haqida tasaw ur hosil qilish ikkinchisi haqidagi tasawurning shakllantirilishiga tayanadi. Tarbiyachi nonushta yoki tushki ovqat vaqtida, mashg‘ulotlar va boshqa paytlarda bolalar diqqatini nima qilayotganliklari va qaysi qo’llari bilan qilayotganliklariga bir necha sekund jalb etadi.
   
2. 
   0 ‘rta guruh bolalarining diqqati juda o ‘zgaruvchan b o ‘ladi. Bilimlarni puxta o ‘zlashtirishlari uchun ularni albatta ish bilan qiziqtirish zarur. Bolalar bilan shoshilmasdan olib boriladigan bamaylixotir suhbat, ko‘rsatmali ko‘rgazmalarning qiziqarliligi, o ‘yinli mashqlardan va didaktik o ‘yinlardan keng foydalanish — bularning ham m asi bolalarda yaxshi kayfiyat paydo qiladi. 0 ‘yin harakatlari ayni bir vaqtda elementar matematik harakat ham b o ‘ladigan „Yana shunchani top!“ , „Tartib bilan terib q o ‘y!“ va boshqa o ‘yinlardan foydalaniladi. Mashg‘ulot oxirida ko‘pincha yurish va yugurishni o ‘z ichiga oladigan harakatli o ‘yinlar: „N im a o ‘zgardi?“ , „Avtomobillar va ular saqlanadigan jo y “ o ‘yinlari o ‘tkaziladi. Bu o ‘yinlar bolalarga harakatlanish imkonini beradi.
   
3. 
   B olalarning d astu r m aterialini o ‘zlashtirishlari m alaka va ko‘nikm alarini shakllantirish bilan belgilanadi. Birinchi m ashg‘ulotlardan boshlaboq bolalarda shugTillanish ko‘nikmasini o ‘stirish, ularni pedagogning harakatlarini diqqat bilan kuzatishga va shu bilan b ir v aqtda un in g k o ‘rsatm alarini tinglashga q aratish m uhim ahamiyatga ega. M azkur yoshdagi bolalarni topshiriqni oxirigacha eshitishga o ‘rgatish juda ham qiyin. „ 0 ‘yinchoqlarni o ‘z o ‘m iga q o ‘yinglar! M en hali ham m a gapim ni aytib b o ‘lganim yo‘q!“ — deydi pedagog va ularni ish boshlashlariga ruxsat berm ay to ‘xtatadi. Tarbiyachi doim o bolalarni topshiriqni d iq q at-e’tibor bilan eshitib, eslab qolishga, uni ishning m a’lum izchilligiga rioya qilib, astoydil aniq bajarishga undab turadi. Bolalar ishni bir vaqtda boshlashga va bir vaqtda tugatishga, m ustaqil harakat qilishga, birbirlariga xalaqit bermaslikka, ishni oxiriga yetkazishga odatlanishlari kerak. G uruhga qarata berilgan savollarga ular bittadan javob berishni 0‘rganadilar. „M en savollarni ham m aga beram an, am m o men kimni chaqirsam , savolga o ‘sha javob beradi“ ,— deb qoidani tushuntiradi pedagog. Biroq, ayrim hollarda u bolalarni faollashtirish uchun ularning ko‘plashib javob berishidan ham foydalanadi: „Kelinglar, ham m am iz birgalikda aytam iz (sanaym iz)!“ Bolalar o ‘z javoblarini o ‘rtoqlariga qarata aytishga o ‘rganadilar. („B aland ovoz bilan gapirib ber, ham m a eshitsin!“ ). 0 ‘rtoqlarining ishlan va javoblarini diqqat bilan kuzatib borish ko‘nikmasini o‘stirish alohida e ’tibor talab qiladi. Bolalarga o‘rtoqlariga yordam berishlari, ularning javobini aniqlashlari, to ‘ldirishlari, to^'rilashlari taklif qilinadi. Bu bilan ularda bir-birlariga m unosabat xayrixohlik bilan q o ilab -q u w atlan ad i. Pedagog bolalarning ish natijalarini doim o baholab borib, ularning o ‘z harakatlarini nazorat qilishga, bajarilgan ishni berilgan nam una bilan taqqoslashga, noaniqliklar va xatolarni sezishga, ularni tuzatishga o ‘rgatib boradi. 0 ‘rta guruhda qollanm alam i ehtiyotlik bilan saqlash va ulardan to ‘g‘ri foydalanish ko‘nikmasini tarbiyalashga katta e ’tibor berish davom ettiriladi. Bolalar ish davom ida tartib saqlaydilar, ular q o ‘llanm alarni joy-joyiga yig‘ishtirib q o ‘yadilar. Dastlabki m ashg‘ulotlarda tarqatm a m aterial yakka yig‘m a, keyinchalik (II va III fasllarda) um um iy to ‘plam larda beriladi. Bolalar q o ‘llanm alardan birgalikda foydalanishni, sanash m aterialini u m u m iy to ‘p lam id an olib, ish d av o m id a uni o ‘zaro alm ashtirishni o ‘rganadilar. Pedagog bolalarning m ashg‘ulotlarga b o ‘lgan qiziqishlarini doim o qoMlab-quvvatlab turadi. Bolalarni biror jih atd an m aqtab, ularga iliq so ‘zlar aytish, erishgan yutuqlarini ko‘rsatish, ijobiy baholash yaxshi rag‘batlantiruvchi ta ’sir ko‘rsatadi, bularning ham m asi kichkintoylarda o ‘z yutuqlaridan shodlanish hislarini paydo qiladi. U larda bilim larni egallashga qiziqishni o ‘stiradi.
   

2- mavzu nazorat savollari

1. Predmetlar o‘lchamini idrok qilish va taqqoslashda qanday didaktik o‘yinlardan foydalaniladi?
2. Bolalarnii shartli o‘lchov birliklari bilan qanday tanishtiriladi?
3.Predmetlarning o‘lchovi haqidagi tasavvurlarning xususiyatlari nimalardan iborat?
4. Bolalarni katta-kichiklikni o‘lchashga o‘rgatishda nimalarga e’tibor qaratish lozim?
5. Bolalarda o‘lchash amallarining xususiyatlari qanday?
Javoblar.

1. 
   ,,Ortiq“ , ,,kam “ , ,,teng“ nisbatlari predmetlarni bir-biriga taqqoslab aniqlanadi. „Pedagog (tarbiyachi) bolalarga birma-bir savollar be rib, ularni qaysi narsalar ko‘p va qaysilari kam ekanligini ko‘rsatishga, har ikkala guruhdagilar nomini aytishga, taxminan quyidagicha javob berishga undaydi: „Qizil rang doirachalar havo rang doirachalarga qaraganda ko‘p “ , „Havo rang doirachalar qizil rang doirachalarga nisbatan kam “ , „Havo rang doirachalar qancha b o ‘lsa, qizil doirachalar ham shuncha“
   
2. 
   Kundalik xayotda olib borgan maxsus mashg`ulotlar davomida bolalarni uzunlik o`lchashni, turli usullarini o`rganib oladilar. Enini o`lchashga o`rgatish vaqtida bolalarga o`lchovni predmetning ko`ndalangiga qarab qo`yganlini tushuntirishning o`zi kifoya. Predmetning uzunligi va enini o`lchash vaqtida olgan ko`nikmalarini balandlikni o`lchash vaqtida qo`llaydilar, shuning uchun bu o`lchovni olishda qiynalmadilar, va birinchi mashg`ulotdaek o`lchovni to`g`ri ola boshlaydilar. Kundalik xaetda olib borgan maxsus mashg`ulotlar davomida bolalarni uzunlik o`lchashni, turli usullarini o`rganib oladilar. Enini o`lchashga o`rgatish vaqtida bolalarga o`lchovni predmetning ko`ndalangiga qarab qo`yganlini tushuntirishning o`zi kifoya. Predmetning uzunligi va enini o`lchash vaqtida olgan ko`nikmalarini balandlikni o`lchash vaqtida qo`llaydilar, shuning uchun bu o`lchovni olishda qiynalmadilar, va birinchi mashg`ulotdaek o`lchovni to`g`ri ola boshlaydilar.
   
3.