1-ma`ruza. 8s Mavzu. Nuklein kislotaning genetik roli. Reja

Asoslar	Ribonukleozid	Qisqargan belgisi	Dezoksiribonukleozid
Qisqargan belgisi
Adenin	Adenozin	A	Dezoksiadenozin	dA
Guanin	Guanozin	G	Dezoksiguanozin	dG
TSitozin	TSitidin	TS	Dezoksitsitidin	dTS
Timin	Timidin	T	Dezoksitimidin	dT
Uratsil	Uridin	U	-	-

Nukletidlar nukleozidlarning monofosforli efirlaridir. Ular nuklein kislotalarning monomeri hisoblanadi. Ularning tarkibida azotli asoslar (purin va pirimidin) uglevod komponentlari (riboza va dezoksiriboza va fosfor kislotalari bo’ladi.

Ribonukleotidlarda fosfor kislotasi ribozaning 2^/, 3^/ va 5^/ atomlariga bog’lanishi mumkin.

Dezoksiribonukleotidlarda fosfor kislotasining qoldig’i dezoksiribozaning 3^/ va 5^/ uglerod atomlari orqali bog’lanadilar.

Nuklein kislotalarning qoldiqlari mononukleotidlar bo’lib, ular ikki xil bo’lishlari mumkin. RNK ning mononukleotidlari: adenozin-3^/ - va 5^/ -fosfatlar (adenil kislota), guanozin-3^/ - va 5^/ - fosfatlar (gunil kislota), tsitidin-3^/ va 5^/ - fosfatlar (tsitidil kislota), uridin -3^/ - va 5^/ fosfatlar (uridil kislota).

DNKning mononukleotidlari: 2^/-dezoksiadenozin -3^/-va 5^/fosfatlar (dezoksiadenil kislota), 2^/ dezoksiguanozin-3^/ -5^/ - fosfatlar (dezoksiguanil kislota), 2^/ dezoksitimidin -3^/ va 5^/ fosfatlar (dezoksitimidil kislota), 2^/ dezoksitsitidin-3^/ va 5^/ fosfatlar (dezoksitsitidil kislota).

Monofosfatlarda fosfat atomi uglerodning 5^/ atomiga bog’langan bo’lsa ularni AMF, GMF, dAMF lar deb ataladi.

Nukleozidmonofosfatlardan tashqari, tirik organizmlarda nukleoziddifosfat va nukleozidtrifosfatlar uchraydi:

Nukleoziddifosfat va nukleotidtrifosfat tarkibidagi fosfat kislotalari bir-birlari bilan yuqori potentsial energiyaga ega bo’lgan angidrid bog’lari orqali bog’lanib, ularni makroerglar deb ataladi. Makroergli ribonukleatidtrifosfatlar RNK va DNKlarning biosintezida dastlabki substrat hisoblanadi.

Hujayra metabolizmida ATF markaziy o’rin egallab oksidlanishi, substratli va fotosintetik fosforlanish reaktsiyalarining mahsuli bo’lib, organizmda akkumulyatorlik vazifasini o’taydi. Har qanday biologik jarayonlarda energiya manbai sifatida ATF xizmat qiladi. ATF dan tashqari bo’lgan trifsfatlar ham muayyan biologik vazifalarni bajaradilar. Jumladan, GTF oqsilning translyatsiyasida, UTF uglevodlar sintezida va TSTF esa glitserofosfolipidlar biosintezida ishtirok etadilar.

Nukleotidlarning molekulyar og’irligi 330 ga teng. Bakteriofagdagi nuklein kislotasining molekulyar massasi 1,9.10⁶ Da. Demak, tarkibida 5760 nukleotid qoldig’i bor (900000:330).

Hujayrada oddiy nukleotidlardan tashqari yana tsiklik -3^/,5^/ -adenil va tsiklik 3^/,5^/ guanil kislotalar ham uchraydi:

TSiklik nukleotidlar biologik faol moddalar bo’lib, hujayraga tashqaridan keladigan xabarlar (gormon, neyromediator va boshqa) uchun vositachilik rolini bajaradilar. Ular tsiklaza fermentlari yordamida sintezlanib, faolliklari esa har xil effektorlar, jumladan, gormonlar orqali boshqariladi.