1-ma‘ruza. Kirish. Nazariy mexanikaning rivojlanish tarixi. Statikaning asosiy tushuncha va qoidalari. Statika aksiomalari
Yüklə 208,63 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1.5. Statika aksiomalari.
Statika
matematik isbotsiz, kundalik tajriba
natijasida tasdiqlanadigan bir necha aksiomaga asoslangan. 1-aksioma. Erkin absolyut qattiq jismga qo`yilgan ikkita kuch muvozanatda bo`lishi uchun faqat va faqat, bu kuchlar miqdor jihatidan teng, yo`nalish jihatdan kuchlar qo`yilgan nuqtalardan o`tuvchi to`gri chiziq bo`ylab qarama–qarshi tomonga yo’nalgan bo’lishi lozim. Bunday kuchlar sistemasining teng ta‘sir etuvchisi nolga teng bo’ladi. Bunday kuchlar
sistemasi muvozanatlashgan sistema yoki nolli sistema deyiladi: ( )
, 2 1 О F F ¥ (2-rasm) 2-aksioma. Absolyut qattiq jismga qo’yilgan kuchlar sistemasiga muvozanatlashgan sistema qo’shilsa yoki undan
ayrilsa, sistemaning jismga ko’rsatadigan ta‘siri o’zgarmaydi. Natija. Absolyut qattiq jismga
qo’yilgan kuchni o’zining ta‘sir chizig’i bo’ylab, jismning istalgan nuqtasiga ko’chirilganda, kuchning qattiq jismga ko’rsatadigan ta‘siri o’zgarmaydi.
F kuch qo’yilgan bo'lsin (3-rasm). Bu kuch ta‘sir chizig’idan ixtiyoriy В nuqta olamiz. Bu nuqtaga muvozanatlashgan ( )
, 2 1 F F sistemani keltirib qo’yamiz. Bunda
- = = 2 1 va shart
bajarilsin. Hosil bo’lgan kuchlar sistemasi ta‘sirida jismning holati o’zgarmaydi. Chunki
( )
, 2
F sistema muvozanatlashgan sistemani tashkil etadi. Muvozanatlashgan sistemani tashlab yuboramiz. Natijada jism В nuqtaga qo’yilgan 1
kuch ta‘sirida qoladi. Shartga ko’ra esa F F = 1 demak, jismning holati o’zgarmaydi. Absolyut qattiq jismga qo’yilgan kuch sirpanuvchi vektorni ifodalaydi.
qo’yilgan ikkita kuchning teng ta‘sir etuvchisi, shu kuchlarga qurilgan parallelogrammning kuchlar qo’yilgan nuqtasidan o’tuvchi dioganaliga teng.
1 , F 2 vektorlar asosida qurilgan parallelogrammning dioganaliga teng
vektor
F 1 , F 2 vektorlarning geometrik yig’indisiga teng bo’ladi (4-rasm) Kuchlarning teng ta‘sir etuvchisi bilan kuchlarning geometrik yig’indisi alohida–alohida tushunchalar bo’lib
hisoblanadi. Ularni
bir-biri bilan
almashtirib yubormaslik kerak. Kuchlar teng ta‘sir etuvchiga ega bo’lmasligi mumkin, lekin geometrik yig’indiga ega bo’ladi. 4-aksioma (Nyutonnitng uchinchi qonuni). Har qanday muvozanatdagi ikkita jism bir – biri bilan miqdor jihatidan teng bir to’g’ri chiziq bo’ylab qarama-qarshi tomonga yo’nalgan kuchlar bilan o’zaro ta‘sir etadi. Bu qonun mexanikaning asosiy qonunlaridan biri bo’lib hisoblanadi. А jism В jismga qandaydir F A kuch
bilan ta‘sir etsa, В jism ham А jismga shu kuchga miqdor jihatdan teng, bir to’g’ri chiziq bo’ylab qarama – qarshi yo’nalgan F A = -F B kuch bilan ta‘sir etadi (5-rasm). Shuni e‘tirof etish kerakki, F А , F В kuchlar turli jismlarga qo’yilgan bo’lganligi uchun ular muvozanatlashgan kuchlar sistemasini tashkil etmaydi.
muvozanat holatida absolyut qattiq jismga aylansa, uning muvozanati o’zgarmaydi. Bu qonun jismlarning qotish prinsipi deyiladi. Zanjirning zvenolari bir- biriga payvandlanganda, uning muvozanati buzilmaydi. Chunki muvozanatda bo’lgan jism qotishdan oldin va qotgandan keyin ham bir xil kuchlar sistemasi ta‘sirida bo’ladi.
Yüklə 208,63 Kb. Dostları ilə paylaş:
|