1-ma’ruza. Ma’lumotlar bazasining maqsadi, vazifalari va asosiy tushunchalari

Kamchiligi esa shundaki, oldindan mavjud bo’lgan tuzilmani massivlarda mavjud bo’lgan saralash algoritmlari bilan saralab bo’lmaydi, chunki ular elementlarning indekslari bilan bog’liq tushunchadir. Elementlarning indeksi degan tushuncha yo’qligi sababli elementlarga to’g’ridan to’g’ri murojaatning iloji yo’q, eng og’ir holatda oxirgi elementga N ta murojaat orqali yetib boriladi.
Qidiruv amali xam xuddi shunday. Ya’ni eng og’ir holatda oxirgi elementni N ta solishtirishda topish mumkin.
Bog’langan ro’yhatlar eng ko’p tarqalgan dinamik tuzilmalardan hisoblanadi. Ma’lumotlarni mantiqiy tasvirlash nuqtai nazaridan ro’yhatlar ikkitaga ajratiladi: chiziqli va chiziqsiz.
Chiziqli ro’yhatlarda elementlar orasidagi bog’liqlik qat’iy tartiblangan bo’ladi, ya'ni element ko’rsatkichi o’zidan oldingi yoki navbatdagi element manzilini saqlaydi.
Chiziqli ro’yhatlarga bir yoki ikki bog’lamli ro’yhatlar kiradi.
Chiziqsiz ro’yhatlarga esa ko’p bog’lamli ro’yhatlar kiradi. Umuman olganda, ro’yhat elementlari bir yoki bir nechta ko’rsatkichli maydonlarga ega bo’lishi mumkin. Va xar bir ko’rsatkichi orqali istalgan elementga murojaat qilsa, bunday ro’yhatlar chiziqsiz ro’yhatlar deyiladi.
Tuzilmada elementlar o‘zidan keyingi element bilan bog‘langan bo‘lsa, bunday ro‘yhatga bir bog‘lamli ro‘yhat deyiladi. Agar har bir element o‘zidan oldingi va o‘zidan keyingi element bilan bog‘langan bo‘lsa, u holda bunday ro‘yhatlarga 2 bog‘lamli ro‘yhatlar deyiladi. Agar oxirgi element birinchi element ko‘rsatkichi bilan bog‘langan bo‘lsa, bunday ro‘yhatga halqasimon ro‘yhat deyiladi. Ro‘yhatning har bir elementi shu elementni identifikatsiyalash uchun kalitga ega bo‘ladi. Kalit odatda butun son yoki satr ko‘rinishida ma’lumotlar maydonining bir qismi sifatida mavjud bo‘ladi.
Chiziqli bir bog’lamli ro’yhatlar va ular ustida amal bajarish algoritmlari
Ro‘yhatlar ustida quyidagi amallarni bajarish mumkin.
- ro‘yhatni shakllantirish (birinchi elementini yaratish);
- ro‘yhat oxiriga yangi element qo‘shish;
- berilgan kalitga mos elementni o‘qish;
- ro‘yhatning ko‘rsatilgan joyiga element qo‘shish (berilgan kalitga mos elementdan oldin yoki keyin)
- berilgan kalitga mos elementni o‘chirish;
- kalit bo‘yicha ro‘yhat elementlarini tartibga keltirish.
Ro‘yhatlar bilan ishlashda dasturda boshlang‘ich elementni ko‘rsatuvchi ko‘rsatkich talab etiladi.