1-Mavzu: Buxgalteriya hisobi to`g`risida tushuncha Tuzuvchi: A. Homidov

1-Mavzu: Buxgalteriya hisobi to`g`risida tushuncha

Tuzuvchi: A.Homidov

“Buxgalter” atamasi XV asrda paydo bo`lgan bo`lib va nemis tilidan tarjima qilinganda buch – kitob, halter- tutish ya’ni so`zma-so`z olganda kitob tutuvchi degan ma’noni anglatadi. Hisob daftarlarini yuritish bilan shug`unlanganlar buxgalterlar deb atalganlar.

Buxgalteriya hisobi xo`jalik hisobining uch turidan biri bo`lib yani statistik va tezkor (operativ) hisoblar mavjud.

Statistik hisob – jamiyatning nafaqat xo`jalik hayotning, balki ijtimoiy hayotning ham bir turidangi ommaviy xodisalarni o`lchashga qaratilgan. Statistik hisob bilan asosan mintaqa, viloyat yoki umuman respublika doirasida katta hajmda raqamli materiallar to`playdigan va tahlil qiladigan davlat statistika muassasalari (xizmatlar, byurolar, boshqarmalar va qo`mitalar) shug`ullanadi, umumlashtirish natijalari statistik to`plamlar, ma’lumotnomalar, jurnallarda e’lon qilinadi.

Statistika idoralari ishiga Uz Res Davlat Stat qo`mitasi rahbarlik qiladi. Ko`pchilik izlanishlar muntazam olib borilmaydi. Masalan: aholini ro`yxatdan o`tkazish, yo`lovchi oqimini o`rganish va bosh….

O`z ishlarida statistika xodimlari ko`pincha tanlab o`rganish usullaridan foydalanishadi.

Statistik ma’lumotlar asosida davlat boshqaruv idoralari aholi, xalq uchun muhim iqtisodiy siyosiy qarorlarni ishlab chiqadilar va qaror qiladilar. Resbuplikamiz iqtisodiyotini tezkor boshqarish bobida aniq chora tadbirlarni belgilaydi.

O`zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobining 3ta turi mavjud

BYUDJET
BANK
XO`JALIK YURITUVCHI SUBYEKTLAR
DAVLAT KORXONALARI
UZASBO
BANK TIZIMI
IABS / NSI
XUSUSIY KORXONALAR VA BOSHQALAR
1C / 1UZ

STATIK HISOB

• Davlat ishlaydi
• Noaniqlik darajasi 4,8 ≈ 5 deb olingan
• Doimiy emas

Bashorat qiladi. Masalan

2018-15% 2019-25% 2020-30%

Tezkor hisob - korxonalarda ishlab chiqarishni tezkor boshqarish maqsadida yuritiladi. Tezkor hisob – joyning o`zida va biror bir xo`jalik operatsiyasini sodir etish paytida yuritiladi. Tezkor hisob vositasida materiallar yoki tovarlarni yetkazib berish tayyor mahsulot chiqarish va uni sotish ustidan nazoratni amalga oshiradi. Tezkor hisob ma’lumotlarni odatda og`zaki, telefon yoki faks orqali beriladi. Tezkor hisobning o`ziga xos xususiyati ma’lumotlarni tezda yig`ilishi va yetkazilishidir.

Tezkor hisob bilan korxonaning turli bo`lim va xizmatlar: ta’minot, sotish bo`limlari, rejalash-nozimlik byurolari, xodimlar bo`limi va hokazolar shug`ullanadi. Masalan: tovar zahiralari miqdori, xodimlarning ishga kelgan kelmaganligi, mehnat haqqi berilganligi, sotilgan tovardan tushumlar va hokazolar.

TEZKOR HISOB

• Korxona ichida yuritiladi, korxonaga taalluqli yozma shart emas.
• Hujjatsiz

Masalan: Direktorning tezkor topshirig`i

Buxgalteriya hisobi –mulkchilikning har qanday shaklidagi korxona xo`jalik faoliyatini yalpi uzluksiz va hujjatlarga asoslangan holda aks ettirish tizimidir. Demak qat’iyan hujjatliligi yalpi, uzluksizligi ekanligi aniq qiymat bahosiga tayanish buxgalteriya hisobining farqlovchi xususiyati hisoblanadi.

Buxgalteriya hisobi uzluksizdir – chunki u kunma-kun yuritiladi va barcha xo`jalik xodisalari va jarayonlar yalpi tarzda qayd etadi.

Hisob turlarida qo`llaniladigan o`lchov birliklari

Natura o`lchovlari:
Mehnat o`lchovi:
Pul o`lchovi:
kg, m, l, dona
Sarflangan ish kuchi vaqti hisobi: daqiqa, soat, kun
Xo`jalik jarayonlari va vositvlarini yagona ulchovda
(pulda) umumlashtirishda qo`llaniladi va Uzb Res milliy valyutasi so`mda yuritiladi.

Xo`jalik yurituvchi subyektlarda ( korxona, tashkilot ) yuritilayotgan hisob siyosati o`ziga xos prinsiplarga amal qilmog`i kerak. 1996 y 30 avgustdagi 279 – I sonli Buxgalteriya hisobi to`g`risidagi Uzb Res qonunining 7- moddasiga ko`ra korxona muassasa yoki tashkilot rahbari buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etishni amalga oshiradi.

Ushbu qaror asosida korxona rahbari quyidagilarni ta’minlashi shart:

- ichki hisob va hisobot tizimini ishlab chiqarish;

- xo`jalik operatsiyalarini nazoratlash tartibi;

- to`liq va ishonchli buxgalteriya hisobi;

- o`z vaqtida hisob kitoblarni amalga oshirish;

- hisob hujjatlarini saqlanishi;

- tashqi va ichki foydalanuvchilar uchun hisobotlarni tayyorlash;

• soliq hisoblari va moliya xujjatlarini tayyorlash.

Buxgalteriya bilimlari va iqtisodiy tahlil usullari asoslarini egallash rahbarlarga har-xil xatarlarni kamaytirish, bozor iqtisodiyoti tamoyillarini xis etish, zarur qarorlarni o`z vaqtida va xatosiz qabul qilish imkonini beradi.

Buxgalteriya hisobi
DOIMIYLIK
HUJJAT
ANIQLIK
https://thermik.ru/uz/chego-nachinaetsya-buhgalterskii-uchet-buhgalterskii-uchet-s-nulya/