1 mavzu: eksperimental psixologiyaning predmeti

Noverbal shkala.
Etishm aydigan qismni topish subtesti. K o‘rish idroki xususiyatlarini, kuzatuvchanlikni, muhim qism lam i farqlay olish qobiliyatini o'rganishga mo’ljallangan. Sinaluvchiga 20 ta rasm ko'rsatiladi, ularning har birida etishmaydigan qismni yoki mos emaslikni topish zarur. T o 'g ‘ri javob 1 bail bilan baholanadi /15
soniyadan kam vaqtda/.
8. R asm lar ketma-ketligi subtesti. Parchalami mantiqiy bir butun qilib birlashtirish, vaziyatni tushunish, hodisalami oldindan bilish qobiliyatlarini tekshirishga mo‘ljallangan. Rasm laming 2 seriyasi beriladi. Har bir seriyada rasmlar syujet bilan birlashtirilgan bo'lib, sinaluvchi syujetga mos ravishda ulami m a’lum ketmaketlikda joylashtirishi kerak. Topshiriq vaqtga va to ‘g'ri bajarilishiga bog’liq ravishda baholanadi.
9. Koss kubiklari testi. M etod qism lardan butunni birlashtirish qobiliyatini, sensom otor koordinatsiyani tekshirishga qaratilgan. Sinaluvchi berilgan namunaga qarab har xil rangli kubiklardan shunday fïguralar yasash kerak. 10 figura beriladi. Har bir topshiriq bo‘yicha vaqt chegaralangan bo'ladi. Baholar aniqlikka va ketgan vaqtga bog’liq bo'ladi.
10. Figuralar yasash subtesti. Y o'nalishiga ko'ra 9-subtestga o ‘xshaydi. Sinaluvchiga m a'lum ketm a-ketlikda 4 ta figuraning qismlari beriladi. /«maneken», «ot», «odam boshi», «mashina»/. Sinaluvchiga bu qism lardan nima yasash kerakligi aytilmaydi.
Topshiriqni to¿g‘ri bajarish va ketgan vaqtga bog‘liq holda sinaluvchiga baho qo'yiladi.
11. Raqamlarni shifrlash subtesti. K o‘rish-harakat malakalarini o ‘zlashtirganlik darajasini aniqlashga m o‘ljallangan. Topshiriq har bir raqamning tagida katakchaga ularga m os belgini yozishdan iborat. Bajarish vaqti 120 soniya. To‘g ‘ri shifrlangan raqamlar soni -sinaluvchining bahosiga teng bo‘1adi. Dastlab «A» shakl, so'ngra
«V» shakl ko‘rsatiladi.
12. Labirintlar subtesti. Bu yo'nalishiga k o 'ra II subtestga o ‘xshaydi. 9 ta iabirintni o‘z ichiga oladi. «chiqish» vaqti hisobga olinadi. WISC metodikasida qo‘shimcha subtestlar /«raqamlarni eslab qolish» va «labirintlar»/ topshiriqning asosiy guruhlari bilan birg? o'tkaziiishi mumkin. Bu holda intellekt koeffitsienti/IQ/ni aniqlashda
ularning ko^satkichlari hisobga olinadi. Test natijalarini qayta ishlashda verbal va noverbal subtestiarning har biri bo'yicha oíingan bailar yigMndisi topiladi.
«Olingan» ballni shkala ballariga aylantirish jadvaliga muvofiq har bir subtestni bajarish natijalarining standart baholarini olish mumkin. «Olingan» bailar yig‘indisi /testning alohida verbal va noverbai qismlari bo‘yicha/ va jadvaldagi natijalar bo‘yicha IQ-verbal shkala baholari, IQ-noverbal shkala baholari va um um iy IQ ko'rsatkichlari aniqlanadi. Veksler testi bo'yicha IQ ko'rsatkichiari talqini yosh
m e'yorlarini hisobga oigan holda o'tkaziladi. 1963 yilda 4-6,5 yoshli bolalarning intellektini tekshirish uchun shkala ishlab chiqildi. /W echsler Preschool and Primary Scale o f intelligence, WPPSl/. Intellekt shkalasining bu varianti bizning mamlakatimizga moslashtirilmagan.
WPPSI shkalasi subtestlarining tarkibi quyidagicha:
Verbal subtestlar: Noverbal subtestlar
I. Bilimdonlik. 2. Hayvon uyi.
3. So‘z boyligi. 4. Rasm lami tugatish.
5. Arifmetika. 6. Labirintlar.
7. 0 ‘xshashini topish. 8. Geometrik sxemalar.
9. Tushunish. 10. Koss kubiklari.
I I. Gaplar (o‘xshash).
«H ayvon uyi» subtesti raqam lam i shifrlash subtestiga o‘xshaydi. Bu topshiriqni bajarishda bolaga kuchuk, jo ‘ja, baliq va mushuk tasvirlangan karta ko‘rsatiladi. Kartaning yuqori qism ida turli rangdagi tsilindr rasmcha - kalit /hayvon uyi/ joylashtiriladi. Bola rasm larga m os hayvon uylarini q o ‘yib chiqishi kerak. Bolaga
topshiriqni to ‘g ‘ri bajarganiga va ketgan vaqtga bog‘liq ravishda
baho qo'yiladi. «G eom etrik sxemalar» subtestida rangli qalamlar yordam ida 10
ta sodda tasvim i chizish kerak. «G aplar» subtesti sonlar qatorini takrorlash subtestiga
o ’xshaydi. Sinaluvchi eksperimentator aytgan gaplarni takrorlashi kerak.
W ISC, W PPSI shkalasi subtestlari birgalikda intellekt funktsiyalari xususiyatlari haqida, turli om illar ta’sirida ularning rivojlanish xususiyatlari to‘g‘risida bilib olish imkonini beradi (18-jadval).