1 mavzu: eksperimental psixologiyaning predmeti

Aqliy rivojlanish mezoni,geniallik, zehn, layoqat, iste'dod,frenologiya

Qobiliyat psixodiagnostikasi va uning oziga xos jihatlari Har bir inson yoshligidanoq kamchiligu yutuqlari, oz, imkoniyatlari haqida oz bolsa-da tasavvurga ega bola boshlaydi. Yoshligidanoq bolalar fe'l-atvori haqida oldin ota-onalar, keyin esa atrofdagilar oz munosabatini bildira boshlaydi.Tashqi ta’sir natijasi olaroq, har bir insonda o'z-o'ziga baho bcrish qobiliyati shakliana boshlaydi. Kimdir o'ziga juda yuqori baho bersa, yana kimdir o'zi haqida salbiy fikrda bo'ladi.

O’zi haqidagi juda yuqori fikrdagi insonlar atrofdagilardan doim qusur izlashga harakat qilishadi.Uning o'zi haqidagi flkri real imkoniyatlardan ko'ra ilgarilab ketgan. Sunday insonlarning baxtli boiishi qiyin, sababi ular doim nimadandir norozi boiib yurishadi: yo hayot tarzidan yoki atrofdagilardan... ulaming obzi haqidagi flkrlarini o'zgartirish ham qiyin kechadi. Buning uchun o'zgalarning yutug'ini ko'rib, o"z imkoniyatlarini taqqoslash, atrofdagilaming unga nisbatan tog’bri muomala qila olishi muhim ahamiyatga ega,
O’zi haqida salbiy fikrda boigan insonlarga ham oson emas.Ularning boshqalar bilan muomalaga kirishishlari, yangi tanishlar orttirishlari qiyin keehadi. Ularni doim biror ishni boshlashdan oldin «men yo‘l tutayapmanmikan?» kabi shubhali savollar qiynaydi. Bunday lubha gumonlardan qutilish uchun avvalatnbor o'zingizga chetdan nazar ishlang. Siz hech kimdan kam emassiz va shuning barobarida :>shqalardan ustun jihatlaringiz ham mavjud. Bu jihatlarni his qila biling.hundagina hayotda obz o'mingizni topib, ishingizda yaxshi natijalarga ersha olasiz.
Qobiliyatni aniqlash testi
Ushbu qobiliyatni aniqlash metodikasi Ayzenk test sovrovnomasi asosida tuzilgan.
Bu metodikani qaerda qollash mumkin?
Birinchidan, ular akademik litsey yoki kasb xunar kollejiga o'qish chun kelgan talabalarga obz shaxsiy yo'nalishini to'g'ri belgilashlariga ordam berishda qo'l keladi.
Ikkinchidan, ularni o'qitish samaradorligini oshirish maqsadida oilanilishi mumkin.oqituvchi o'quvchilar qobiliyatini, qiziqishlarini niqlab, undan o‘z darslarida foydalanishi mumkin.
Testni to'g'ri qollash uchun quyidagi shartlarga qat'iy amal qilinadi:
1. Ajratilgan vaqt birligiga (80 ta savol uchun 40 daqiqa) qat'iy rioya qilish.
2. Sinaluvchining savol mazmunini to’g’ri idrok etishga va tyshunilishiga erishish.
3. Javoblar sinaluvchining mustaqil fikriga asoslanganligiga erishish.
4. Savollarga berilgan javoblami ishlab chiqish (100 ballik tizim sosida)
Sinaluvchi savollarni diqqat bilan o‘qib chiqadi.Qaysi savol o‘zi aqida ketayotganiga ishonch hosil qilsa, shu savolga belgi qo'yadi, olgan savol larga hech qanday belgi qo'ymaydi. Sinaluvchi savollarga hoshilmasdan ochiq oydin va to*g‘ri javob berishi lozim. Belgilangan avollarning kam yoki ko'pligi muhim emas. Sinaluvchida «qancha ko‘p avollami belgilasam, shuncha ijobiy javob olamati» degan fikr jgMlmasligi kerak.
Savollar.
1. o‘ylayotganlaringizni yaxshi bayon etib bera olasizmi?
2. Tajriba va sinovlar otkazishni yaxshi ko'rasizmi?
3. Karta yoki sxema yordamida istalgan manzilgohni qiynalmasdan ayta olasizmi?
4. O’zingizga tanish kuy ostida qo'shiq kuylay olasizmi?
5. Argimchoqda uchishni yoqtirasizmi?
6. Uyda yolg'iz o4irishdan ko’ra dovstlaringiz bilan suhbatlashish aizalmi?
7. Hay von larga ozor berm ay, yaxshi munosabatda boMasizmi?
8. Yolgizlikni xayol surib yurishni yoqtirasizmi?
9. Siz adabiyotga qiziqasizmi?
10. Suratga tushirishni yoqtirasizmi?
11. Qiladigan ishlaringizni oldindan yon daitaringizga yozib qo'yasizmi?
12. o‘zingiz yoqtirgan qo\shiqIarni tcz-tez xirgoyi qilib yurasizmi?
13. O'zingizni kuchli va kuchsiz tomonlaringizni yaxshi bilasizmi?
14. Boshqalarning maslahatiga quloq tutmay, mustaqil qaror qabul qila olasizmi?
1 5. Ko'pgina masalalarda boshqalarga maslahat bera olasizmi?
16. Psixologiya bilan qiziqasizmi?
1 7. hazil mutoyibani yoqtirasizmi?
18. Rang- barang bezatilgan kitoblarni yaxshi ko'rasizmi?
19. Odamlarning xatti-harakatlarini kuzatib yurasizmi?
20. Har xil imo- ishoralar va harakatlarni yaxshi eslab qolasizmi?
21. Sportga qiziqasizmi?
22. Qiynalmasdan bir guruh odamlarni boshqara olasizmi?
23. Dunyoviy muammolarga masalan ekologiyaga qiziqasizmi?
24. Sayoxatga baliq oviga borishni yoqtirasizmi?
25. Har xil so'z o'yinlarini va topishmoqlar topishni yoqtirasizmi?
26. Narsalar bilan raqamlar orasidagi bog'lanishni aniqlay olasizmi?
27. Yosh bolalar bilan o‘yin ofcynashni yoqtirasizmi?
28. Yugurishdan ko'ra futbol, volleybol, basketbol o'ynash ma'qulmi?
29. Ciullarning nomini yoddan bilasizmi?
30. Toqqa chiqishni yoqtirasizmi?
31. Tez-tez musiqa eshitib turasizmi?
32. Narsalarni buzib boshqatdan terishni yaxshi ko'rasizmi?
33. Radio, televizordan eshitgan maMumotlami yaxshi eslab qolasizmi?
34. O‘z fikringizni bay on qilganda rasm va sxemalardan foydalanasizmi?
35. Misob-kitob ishlarini yaxshi olib borasizmi?
36. O‘yinga tushishni yaxshi ko'rasizmi?
37. Tez-tez barmoqlaringiz yordamida musiqa chalib turasizmi?
38. Eng yaqin dovstlaringiz bormi?
39. Hayotingiz haqida o'u lab turasizmi?
40. O‘zingizni fermer si fatida tasavvur qila olasizmi?
41. Shaxsiy tashvishlar sizni ko'proq qiziqtiradimi?
42. Biror narsani hal ctishda do’stlaringiz bilan maslahatlashasizmi?
43. Shaxmat o'ynashni yoqtirasizmi?
44. Narsalarning kelajakda qanday bo'lishini tasavvur qila lasizmi?
45. Musiqa asbobida kuy ijro eta olasizmi?
46. Narsa haqida to‘la tasavvurga ega boiishingiz uchun uni ushlab ko'rishingiz shartmi?
47. Bahslashganda o'z likringizni qat'iyat bilan himoya qilasizmi?
48. Yo'lda biror kuyni xushtak orqali chalib yurasizmi?
49. Ekologiya hozirgi kunning eng asosiy muammosimi?
50. Biror jamoa guruh yoki qo‘mita tarkibida bo'lishni xohlaysizmi?
51. Boshqalar bilmaydigan qiziqish ermagingiz bormi?
52. Narsalarning mohiyatini baholash uchun ulami turli guruhlarga jratasizmi?
53. Siz rasmlar tomosha qilishni yoqtirasizmi?
54. So’z1ashayotganda imo-ishoralami ko'p ishlatasizmi?
55. Ko‘zingiz tushgan hamma yozuvlarni xatto buyumlarning tiketkalarini ham o'qiysizmi?
56. Mantiqiy o’yinlarni yaxshi ko'rasizmi?
57. Tushuntirganda misollar keltirasizmi?
58. Odamning hamma a’zolari qaerda joylashganini yaxshi i lasizmi?
59. Kelishmovchilik va janjallarni hal qila olasizmi?
60. Doim biror narsani o‘rganishni o‘ylab yurasizmi?
61. Bir marta eshitgan kuyingizni eslab qolasizmi'?
62. Bilimlarni tajriba va sinov orqali o’/.lashtirasi/mi?
63. So'rashganda kitoblarni o'qigan obrazlardan foydalanasizmi?
64. Algebradan ko'ra geometriya si/.ga ko'proq yoqadimi?
65. Kompyuter bilan ishlashni yoqtirasizmi?
66. Mashhur aktyorlarning gaplarini o‘zlariga o'xshatib aytishni ani taqlid qilishni yoqtirasizmi?
67. Hayotingizni qo‘shiqsiz tasavvur qila olasizmi?
68. To‘ylarda qatnashishni yoqtirasizmi?
69. Planetalarning nomlarini bilasizmi?
70. Kundalik yuritasizmi?
71. Uy hayvonlariga ovqat berishni yoqtirasizmi?
72. Hayotingizda biror narsaga erishish uchun hamma narsaga tayyormisiz?
73. O'simliklarga suv quyishni yoqtirasizmi?
74. Tez-tez kontsertlarga borib turasizmi?
75. Yoida o‘z shaxsiy muammolaringiz haqida obylab yurasizmi?
76. Matematikani yaxshi ko'rasizmi?
77. Dars paytida daftaringizga ba'zi narsalarning rasmini chizib o'tirasizmi?
78. Juda ko'p so'zlarning ma’nosini bilasizmi?
79. Ovoz chiqarib fikrlashni yoqtirasizmi?
80. Odamlar qiynalganda sizdan maslahat so‘rab turishadimi?
Endi busavollarga javoblarni baholash ustida to'xtalamiz.Sinaluvchi o‘zi bclgilagan savol nomcrlarni quyidagi jadvalda doira ichiga olib chiqadi.
Qaysi ustunda 8-10 doiralar bo4sa sinaluvchida o’sha qobiliyat ustun boMadi.Qaysi qobiliyatning ustunligiga qarab o'quvchining nimaga qiziqishi haqida so’z yuritish mumkin.
A -lingvistik qobiliyat. Bunday qobiliyatli kishilarda o'qishga, she'riyatga, bahs-munozaraga, hazil, hajv va hikovalarga qiziqish kuchli bo‘ladi.
V matematik qobiliyat. Bu qobiliyati ustun bo‘lgan kishilar abstrakt belgilar, formulalar, raqamlar bilan ishlashni yoqtirishadi.
S- ko'rish qobiliyati. Bu qobiliyatga ega kishilarda tasviriy san'atga, xaykaltaroshlik va chizmachilikka qiziqish katta bo'ladi.
I) -kinetik qobiliyat. Bu qobiliyat egalari raqs, rol ijro etish, jismoniy mashqlar, sport o'yinlari va dramaga qiziqadilar.
H - tabiatsevarlik qobiliyati. Bu qobiliyat egalari sayru-sayohatga, ckskursiyalarga ko'proq qiziqadi.
F- musiqiy qobiliyat. Bu qobiliyat egalari qo'shiq aytishni, musiqa tinglashni, jo'r boMishni yaxshi ko'radilar.
G- suhbatdoshlik qobiliyati. Bu qobiliyat sohiblari hamdard, hamkor, xushmuomala bo'lishni, birgalikda turli loyihalar yaratishni xush ko*rishadi.
H - fikrlash qobiliyati. Bu qobiliyat egalari doim fikrni bir joyga yig'ib to*play oladi, yaxshi va ehuqur fikrlaydi, xayol surib yurishni yaxshi ko'rishadi.

A	V	S	D	E	F	G	n
1	2		4	5	6	7	8
9	11	10	14	12	13	15	16
17	19	18	21	20	24	22	23
25	26	32	27	31	30	28	29
33	35	34	36	37	39	38	40
47	43	44	46	45	41	42	49
55	52	53	54	48	51	50	58
63	57	56	61	62	60	59	69
78	65	64	66	67	70	O^4 OS	71
79	76	77	75	74	72	80	73

“Ijodiy qobiliyatlarni baholash so'rovnomasi'” (E.E.Tunik)6

Mazkur so'rovnoma shaxsda ijodiiy laollik bilan bog'liq bo'lgan to‘rt sosiy xususiyat qiziquvchanlik, yaxshi rivojlangan xayol, murakkablik nurakkab hodisa va tushunchalarni anglashga intiluvchanlik, murakkab lasalalarni mustaqil echishga intiluvchanlik, murakkab topshiriqlami ush ko'rish), tavakkalchilikkka moyillik darajasini aniqlashga xizmat iladi.
Ko‘rsatma: "Hurmatli ishtirokchi, quyidagi so'rovnoma sizga ‘zingizning ijodiy qobiliyatlaringiz darajasini baholashingiz uchun nkoniyat beradi. Buning uchun sizdan so'rovnomada keltirilgan rkidlarga munosabat bildirishingiz talab etiladi.Bunda siz ta’kidlarda fodalangan xususiyat sizga qanchalik xosligini bildirishingiz lozim o‘ladi. Buning uchun siz javob varaqasida keltirilgan to‘rt xil javob arianti “umuman olganda to'g'ri” (ha), "qisman to'g'n'’(ehtimol), umuman olganda noto‘g‘ri” (yo'q), "bilmayman” variantidan birini anlab, tegishli ta'kid raqarni ro'parasida tanlangan javob varianti ostida ielgi qo'yishingiz kerak. Unutmang, bu erda to*g‘ri yoki xato javoblar M'lmaydi, o‘zingiz uchun tegishli xususiyat qanchalik xos boMsa, uni ;o‘p o'ylamay belgilang. So'rovnoma bilan ishlash vaqti cheklantnagan, mmo javoblaringizni imkon qadar tezroq berishga harakat qiling”.
So‘rovnoma matni.

1. 
   Agar to'g‘ri javobni aniq bilmasam, uni chamalab topishga harakat qilaman.
   
2. 
   Narsa-buyumlarni ularning avval ko'zga tashlanmagan detallarini payqash uchun batafsil ko'zdan kechirishni yoqtiraman.
   
3. 
   Bilmagan narsairmi odatda so’zab bilishga intilaman.
   
4. 
   1shni avvaldan rejalashtirish menga yoqadi.
   
5. 
   Yangi o'yinda ishtirok etishdan avval men unda g'alaba qozonishimga amin bo"lib olishim kerak.
   
6. 
   Menga o'zim bilib olishim yoki bajarishim kerak bo’ladigan narsalar haqida o'ylash yoqadi.
   
7. 
   Agar biror ishni bir urinishda amalga oshira olmasam, to maqsadimga erishguncha urinaveraman.
   
8. 
   Boshqalarga tanish bo'Imagan o'yinni unda ishtirok etish uchun hech qachon tanlamayman.
   
9. 
   Biror ishni bajarishning yangicha usullarini ovylab topgandan ko‘ra hammasini har doimgidek bajaraveraman.
   
10. 
    Qandaydir ma’lumot to'g'ri yoki noto'g'ri ekanini tekshirishni yoqtiraman.
    
11. 
    Menga o'zim uchun yangi bolgan ish bilan shug'ullanish yoqadi.
    
12. 
    Yangi do'stlar orttirishni yaxshi ko'raman.
    
13. 
    Menga o'zim bilan hech qachon ro’y bermagan hodisalar haqida o'u lash yoqadi.
    
14. 
    Men qachonlardir mashhur san atkor, shoir yoki artist bo4lish haqidagi xomxayollarga berilmayman.
    
15. 
    Ayrim g‘oyalarim meni shunchalik o‘ziga jalb etib ketadiki, dunyodagi barcha narsani unitib qo‘yaman.
    
16. 
    Menga yerdan ko'ra ko’proq kosmik stansiyada yashash va ishlash yoqar edi.
    
17. 
    Kcyinchalik nima ro'y berishini bilmaganimda asabiylashaman.
    
18. 
    Noodatiy narsalarni yoqtiraman.
    
19. 
    Men ko'pincha boshqa odamlar nima haqida o'ylayotganini tasavvur qilishga intilaman.
    
20. 
    Menga otmishda ro’y bergan hikoyalarni o'qish va teleko'rsatuvlarni tomosha qilish yoqadi.
    
21. 
    Menga o’z g'oyalarimni do'stlarim davrasida muhokama qilish yoqadi.
    
22. 
    Biror xatolikka uo’l qo'yganima ham men asabimni buzmayman.
    
23. 
    Kelajakda mengacha hech kimning qolidan kelmagan ishni amalga oshirishni xohlar edim.
    
24. 
    Men hamma narsani odatiy yo’l bilan qiladigan odamlar bilan do'stlashishni ma’qul ko'raman.
    
25. 
    Ko’pincha mavjud qoidalar meni odatda qoniqtirmaydi.
    
26. 
    Menga hatto to'g'ri javobi mavjud boimagan masalani echishga yrinish yoqadi.
    
27. 
    Men ko'p narsalar bilan tajribalar o’tkazib ko'rishni xohlayman.
    
28. 
    Agar biror marta to’g’ri javobni topgan bolsam, keyinchalik oshqa variantlarni qidirib o'tirmayman.
    
29. 
    Guruh oldida chiqish qilishni xushlamayman.
    
30. 
    Badiiy asar o'qiganimda yoki kinofilm tomosha qilganimda o’zimni undagi qahramonlardan birining o'rnida tasavvur qilaman.
    
31. 
    31 .Menga uzoq o'tmishda odamlar qanday yashaganini tasavvur qilish oqadi.
    
32. 
    Menga do'stlarimning qat'iyatsizlik qilishi yoqmaydi.
    
33. 
    Menga eski quti va sandiqlarni ularda nimalar borligini bilish chun tekshirib chiqish yoqadi.
    
34. 
    Men ota-onam va o'qituvchilarim o'zgaruvchan boMmay doim bir il boMib turishini xohlar edim.
    
35. 
    Men o'zimning ichki sezgimga ishonaman.
    
36. 
    Menga biror farazni ilgari surib, qanchalik haq ekanimni tekshirish iziqarlidir.
    
37. 
    Keyingi bir necha qadamni oldindan bilib ish tutish talab ilinadigan o'yinlarni yoqtirman.
    
38. 
    Meni turli mexaniztnlar, ularning ichi qanday tuzilgani va ular anday qiiib ishlashi qiziqtiradi.
    
39. 
    Mening eng yaqin do'stlarimga axmoqona fikrlar yoqmaydi.
    
40. 
    Menga yangi narsalarni, hatto, ularni, amaliyotda qoMlab boMmasa am, o'ylab topish yoqadi.
    
41. 
    41 .Men hamma narsa o‘z joyida turishini yoqtiraman.
    
42. 
    Kelajakda paydo bo’ladigan savollarning javobini qidirish menga iziqarli bo‘lishi mumkin.
    
43. 
    Men yangi ishga uning oqibati qanday boMishini bilish uchun qo4l rishni yoqtiraman.
    
44. 
    Menga o‘zim yoqtirgan o'yinlarni shunchaki ko'ngilocharlik uchun lituq haqida o'ylamay o‘ynash qiziqarlidir.
    
45. 
    Menga hech kimning xayoliga kelmagan narsalar haqida o‘ylash oqadi.
    
46. 
    Men notanish odam aks etgan fotosuratni ko'rganimda undagi damning kimligini bilishga qiziqaman.
    
47. 
    Menga kitob va jurnallarni shunchaki ularda nimalar borligini bilish uchun varaqlab ko'rish yoqadi.
    
48. 
    Menimcha, ko'pchilik savollarga yagona to'g'ri javob mavjud.
    
49. 
    Boshqalar o’ylab ko'rmagan narsalar haqida savol bcrishni yoqtiraman.
    
50. 
    O‘qishda ham, uyda ham juda ko‘p qiziqarli mashg'ulotlarim bor.
    
51. 
    Natijalarni qayta ishlash va baholash.
    

Natijalarni baholash sinaluvchi javoblarini quyidagi kalit bilan solishtirish asosida amalga oshiriladi.
Kalit
.Qiziquvchanlik shkalasi bo'yicha:
"ha javobi-2, 3, 11, 12, 19, 27, 33, 37, 38, 47, 49 (har bir moslik uchun 2 balldan);
ryo'q4 javobi 28 (har bir moslik uchun 2 balldan);
barcha “ehtimor degan javoblar - 1 balldan;
barcha "bilmaymarT degan javoblar - -1 balldan.
Murakkablik shkalasi bo'yicha:
"ha"' javobi - 7, 15, 18, 26, 42, 50 (har bir moslik uchun 2 balldan);
2.Y’Oq javobi - 4, 9, 10, 17, 24, 41, 48 (har bir moslik uchun 2 balldan);
3) barcha "ehtimor degan javoblar 1 balldan;
)barcha “bilmayman^ degan javoblar - -1 balldan.
Xayol shkalasi bo'yicha:
1 ha" javobi - 13, 16, 23, 30, 31, 40, 45, 46 (har bir moslik uchun 2 balldan);
2yo’q javobi - 14, 20, 39 (har bir moslik uchun 2 balldan);
barcha “ehtimor degan javoblar - 1 balldan;
barcha "bilmayman'" degan javoblar —1 balldan.
Natijalarni umumlashtirisli.
Sinaluvchining barcha javoblari kalitning "ha" va “yo’q javob variantlariga mos kelsa jarni 100 ball to'planishi mumkin.
Agar sinaluvchi barcha ta'kidlarga "ehtimol degan javob varianti orqali munosabat bidirgan bo’Isa, uning yakuniy natijasi 50 ballga teng keladi.
So'rovnomadagi “bilmayman” javobi diagnostik qiymatga ega bolmay qat'iyatsiz, ijodiy yondashuvdan o’zini to’liq olib qochadigan sinaluvchini jazolash uchun xizmat qiladi.
Sinaluvchining natijasi qanchalik baland bo’Isa, unda ijodiy faollik bilan bog’liq shaxsiy sifatlar (qiziquvchanlik, ijodiy xayol, murakkablik,tavakkalga moyillik darajasi yuqoriligidan darak beradi.