1-mavzu: farmatsevtika bozori va uni tartibga solish bo‘yicha xalqaro amaliy tajriba

1-mavzu: FARMATSEVTIKA BOZORI VA UNI TARTIBGA SOLISH BO‘YICHA XALQARO AMALIY TAJRIBA
Global farmatsevtika jahon iqtisodiyotida nafaqat innovatsion jarayonlarning murakkab tuzilishi va o'ziga xosligi, balki yuqori investitsion jozibadorligi va ishlab chiqarishda ham, yangi molekulalarni ishlab chiqishda ham juda ko'p ish o'rinlari bilan ajralib turadigan muhim o'rinni egallaydi. Shuni ta'kidlash kerak farmatsevtika sanoati ko‘pgina Yevropa mamlakatlari iqtisodiyoti rivojlanishining asosiy omili bo‘lib qolmoqda va iqtisodiyotning yuqori texnologiyali ishlab chiqarish jarayonlari bilan bog‘liq bo‘lgan bilimlarni ko‘p talab qiladigan tarmoqlaridan biri hisoblanadi.
Innovatsion imkoniyatlar va raqobatbardoshlik nuqtai nazaridan ko'pincha mamlakatlarning eksport salohiyati, aniqrog'i, ularning yuqori texnologiyali eksporti ko'rib chiqiladi. Farmatsevtika sanoatining strategik rivojlanishiga demografik va epidemiologik tendentsiyalar ta'sir qiladi: xarakterli kasalliklar tadqiqot va ishlanmalarning yo'nalishini va sanoatdagi global investitsiya faoliyati yo'nalishini belgilaydi. Ushbu jarayonda kompaniyalar asosiy rol o'ynaydi.
Shu bilan birga, farmatsevtika sanoati ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lgan soha bo'lib qolishi bilan birga, tartibga soluvchi qarorlar va ilmiy-tadqiqotlarni boshqarish samaradorligiga juda bog'liq. Ha, Korona virus pandemiyasi INFEKTSION jahon hamjamiyatining bunday muammolarga o'ta zaifligini ochib berdi va dori vositalari xavfsizligining kafolati sifatida farmatsevtika sanoatini rivojlantirish zarurligini ko'rsatdi.
Farmatsevtika sohasi daromadlari va foydasining yalpi ichki mahsulotga ta’siri kuchaymoqda.2019-yilda jami savdo hajmi 2 trillion AQSH dollaridan ortiqni tashkil etdi, bu jahon yalpi ichki mahsulotining qariyb 1,4 foizini tashkil etadi. 116 mamlakatdan eksport qilingan dori vositalarining global savdosi 392,9 milliard AQSH dollarini tashkil etdi. Shu bilan birga, ish bilan ta'minlash farmatsevtika sanoati 4,4 million kishini tashkil etdi - bu sayyoramizning mehnatga layoqatli aholisining 0,1 foizi.
Ta'kidlash joizki, tadqiqot va ishlanmalarga 150 milliard AQSH dollaridan oshadigan sarmoya miqyosi, bozor daromadining 20 foizi ilmiy-tadqiqot markazlarini rivojlantirishdan tushadi, buning natijasida har yili jahon bozoriga 30 dan ortiq yangi dorilar kiradi.
IQVIA» xalqaro tahlil kompaniyasi tomonidan olingan ma'lumotlariga ko'ra" Top 10 ta davlat dunyoning umumiy qiymatining 79,5% ni farmatsevtika bozori aniqlangan, bu yerda 2019 yil yakunlariga ko'ra, 501,2 milliard dollarlik bozor hajmi bilan reytingni AQSh boshqaradi.


Shuningdek, farmatsevtika sanoatini faol davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi qator rivojlanayotgan mamlakatlar, birinchi navbatda, Hindiston va Xitoyga nafaqat ichki bozorlarni himoya qilish, balki tashqi bozorlarga ham muvaffaqiyatli chiqish imkonini berganini ta’kidlash lozim. Xitoyning farmatsevtika bozoridagi o'z ishlab chiqaruvchilarining ulushi 70%, Hindiston - 80%. Davlat ushbu mamlakatlarning jahon bozoridagi rolini oshirishga faol hissa qo'shdi. Shunday qilib, Hindiston va Xitoy kompaniyalarining jahon farmatsevtika bozoridagi ulushi 2007 yildan 2019 yilgacha 6,5 ​​foizdan 9,4 foizgacha oshdi.

Rossiya taraqqiyot dasturini amalga oshirish yillarida veterinariya va tibbiyot sanoati 7 ta mustaqil ishlab chiqilgan innovatsion molekulalar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi, 8,5 mingta yuqori samarali ish o‘rinlari yaratildi, Rossiyada ishlab chiqarilgan dori vositalarining umumiy iste’moldagi ulushi 29,5 foizga yetdi.
O'zbekiston Rivojlanish farmatsevtika sanoatini 2024-yilgacha o‘simlik materiallarini chuqur qayta ishlash asosida dorivor moddalardan farmatsevtika mahsulotlari ishlab chiqarishni tashkil etish hamda ishlab chiqarishga xorijiy investitsiyalar va ilg‘or xorijiy tajribani jalb etish vazifasi qo‘yilgan rivojlangan konsepsiyasini tasdiqladi.
Sogʼliqni saqlash vazirligi huzuridagi “Farmatsevtika mahsulotlari xavfsizligi markazi” davlat muassasasi Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining 2023 yil 20 iyuldagi “Maʼmuriy islohotlar doirasida sogʼliqni saqlash sohasida davlat boshqaruvini samarali tashkil qilish chora-tadbirlari toʼgʼrisida” gi 197-son qarori asosida tashkil qilingan.
Qarorga muvofiq, "Farmatsevtika mahsulotlari xavfsizligi markazi" Davlat muassasasi quyidagi vazifalarni amalga oshiradi:
✅ Dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnikani davlat ruyxatidan oʼtkazish, standartlashtirish, sertifikatlashtirish, texnik jihatdan tartibga solish, shuningdek, farmatsevtika faoliyatini litsenziyalash yuli bilan davlat tomonidan boshqarishni, postmarketing nazoratini amalga oshirishni taʼminlaydi;
✅ Dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnika sohasidagi normativ-huquqiy hujjatlarni, texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlarni ishlab chiqadi;
✅ Davlat farmakopeyasini ishlab chiqadi;
✅ Tibbiyot mahsulotlarini sertifikatlashtiruvchi markaziy organ sifatida respublikadagi dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnikani sertifikatlashtirish organlari va sinov laboratoriyalari faoliyatini muvofiqlashtiradi va nazorat qiladi;
✅ Tibbiyot amaliyotida qoʼllanilishiga ruxsat etilgan giyohvandlik vositalari, psixotrop moddalar va prekursorlarni realizatsiya qilish, berish, taqsimlash, saqlash hamda hisobga olish tartibini ishlab chiqadi;
✅ Farmakologik nazoratni amalga oshiradi;
✅ Tibbiy buyumlar va tibbiy texnikaning sifat nazorati borasida metrologiya tekshiruvlarini tashkillashtiradi;
✅ Tibbiyot amaliyotida qoʼllashga ruxsat etilgan dori vositalari tibbiy buyumlar va tibbiy texnika davlat reestrini yuritadi;
✅ Huquqni muhofaza qilish organlarining murojaatlari buyicha farmatsevtika mahsulotlarini ekspertizadan oʼtkazishni taʼminlaydi;
✅ Dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnikaning zararli taʼsirini tasdiqlovchi faktlar mavjud boʼlgan taqdirda, ularning ishlab chiqarilishini, tayyorlanishini, import qilinishini, realizatsiya qilinishini belgilangan tartibda toʼxtatib turish chorasini koʼradi.