O‘zbekiston respublikasida ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar

---

O„ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA TA‟LIM SOHASIDA AMALGA 
OSHIRILGAN ISLOHOTLAR 
REJA 
1. Mustaqillik yillarida ilm-fanning rivojlanishi. Yangi jamiyat 
qurishda ta‟lim va tarbiyaning o„rni va roli.
2. “Ta‟lim to„g„risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash Milliy 
dasturi”ning qabul qilinishi. Dasturning maqsad va vazifalari, 
uni amalga oshirish mexanizmi va bosqichlari.
3. Ta‟limning milliy modelining shakllanishi, rivojlanishi va 
sohadagi muammolar. O„zbekistonda yangi avlod kadrlar 
tayyorlash sohasidagi o„zgarishlar. 
4. Oliy ta‟lim sohasida qabul qilingan Qonunlar va ularda 
belgilangan vazifalar. Ta‟lim sohasida xalqaro hamkorlikning 
yo„lga qo„yilishi: yutuqlar va kamchiliklar.
 

---

1.Mustaqillik yillarida ilm-fanning rivojlanishi 
Mustaqillikning dastlabki yillarida ilm-fan. Yuzaga kelgan yangi tarixiy shart-
sharoit ilm-fan sohasini tub islohot qilishni taqozo etdi. Zero, dolzarb ilmiy-texnik 
muammolar hal qilinishi respublikaning rivojlanishini ta‟minlar edi. Avvalo, Birinchi 
Prezident I.A.Karimovning 1992-yil martdagi farmoni bilan ilmiy kadrlar tayyorlanishini 
tashkil etuvchi vakolatli organ – Oliy attestatsiya komissiyasi (OAK) tashkil etildi. 
Birinchi PrezidentI.A.Karimovning 1992-yil iyuldagi «Ilm-fanni davlat yo„li bilan 
qo„llabquvvatlash va innovatsiya faoliyatini rivojlantirish to„g„risida»gi farmoni asosida 
respublika olimlari xorijiy mamlakatlarga tajriba oshirishga yuborilishi yo„lga qo„yildi. 
Ilmiy natijalarni ichki va tashqi bozorga olib chiqish bilan shug„ullanuvchi Respublika 
ilmiy ishlanmalarni innovatsiya tijorat markazi Fanlar akademiyasi tarkibida tashkil 
etildi. 1997-yil Xorazm Ma‟mun akademiyasi qayta tiklanib, Fanlar akademiyasining 
mintaqaviy bo„linmasi sifatida tashkil etildi. 2000-yili Fanlar akademiyasi 
Sharqshunoslik institutining qo„lyozmalar fondi dunyoning eng boy qo„lyozmalar 
xazinasidan biri sifatida YuNESKO madaniy merosi ro„yxatiga kiritildi. Birinchi 
Prezidentning 
2006-yil 
avgustdagi «Fan va texnologiyalar rivojlanishining 
muvofiqlashtirish va boshqarishni takomillashtirish chora-tadbirlari to„g„risida»gi 
qaroriga muvofiq Vazirlar Mahkamasi huzurida Fan va texnologiyalarni rivojlantirishni 
muvofiqlashtirish qo„mitasi tashkil etildi (bugungi kunda vazirlik). Qo„mitaga fan va 
texnologiyalarni rivojlantirishning ustuvor yo„nalishlarini ishlab chiqish, akademik va 
oliy ta‟lim Innovatsion g„oyalar, texnologiyalar va loyihalar Respublika yarmarkasi 82 
muassasalari 
fani 
integratsiyalashuviga, 
ilmiy 
sohadagi 
xalqaro 
hamkorlikni 
rivojlantirishga ko„maklashish kabi vazifalar belgilab qo„yildi. 2008-yildan buyon 
Toshkentda innovatsion g„oyalar, texnologiyalar va loyihalar yarmarkasi o„tkazib 
kelinmoqda. 2008–2015-yillar davomida o„tkazilgan I – VIII yarmarkalar doirasida jami 
4000 dan ortiq ishlanmalar taqdim etildi. 2008-yildan buyon umumiy qiymati 113 mlrd. 
so„mdan ortiq bo„lgan 3000 dan ziyod shartnomalar tuzildi. O„zbekiston olimlari 
demokratik va huquqiy jamiyatning ma‟naviyma‟rifiy va madaniy rivojlanishini tadqiq 
qilish, innovatsion iqtisodiyotni shakllantirish, energetika va energiya xomashyoni tejash, 
axborotlashtirish va axborot-kommunikatsiya, kimyo, bio va nanotexnologiyalarni 
rivojlantirish, qishloq xo„jaligi, ekologiya va atrofmuhitni muhofaza qilish, tibbiyot, 
farma-kologiya, geologiya, geofizika, seysmologiya bo„yicha ma‟lum yutuqlarga erishib 
kelmoqda. Arxeologiya fani sohasida ham ma‟lum siljishlar bo„ldi. Jumladan, 2002-
yildan «O„zbekistonda arxeologik tadqiqotlar» yillik to„plamlari nashr etilib, ularda 
respublikamiz hududida olib borilayotgan arxeologik tadqiqotlarning umumlashma ilmiy 
xulosalari berib boriladi.
2010-yildan esa «O„zbekiston Arxeologiyasi» ilmiy jurnali chop etila boshlandi. 
Fanning boshqa yo„nalishlaridagi olimlar ham yirik natijalarni qo„lga kiritishmoqda. 
Fanlar akademiyasi O„simlik moddalari kimyosi instituti tomonidan tayyorlangan 10 
jildlik «Tabiiy birikmalar (O„simlik zaxiralari, tuzilishi va xossalari)» nomli noyob 
ma‟lumotnoma ingliz tilida Londonda chop etildi. Bu ilm-fan sohasida xalqaro hamkorlik 
rivojlanayot-ganidan ham dalolat beradi. Mustaqillikning dastlabki yillari birgina Fanlar 

---

akademiyasining ilmiy mahsulot eksporti 8,2 martaga ko„paydi. Ilm-fan va ta‟lim 
integratsiyasi. O„zbekiston fani va ta‟limi integratsiyasini ta‟minlash borasida ham qator 
ishlar amalga oshirilmoqda. Bu jarayon 2012-yilga qadar Fanlar akademiyasi tizimida 
ilmiy-o„quv markazlari tashkil etilishi orqali amalga oshirildi. Jumladan, 2011-yili Fanlar 
akademiyasining Fizika-texnika institutida «Qayta tiklanadigan energiya manbalari» 
ilmiy-o„quv markazi, 2012-yili Immunologiya institutida «Biotibbiyot» ilmiy-ta‟lim 
innovatsion markazi ish boshladi. 83 2012-yildan esa, oliy ta‟lim tizimida ilmiy sektor 
rivojini ta‟minlash maqsadida Fanlar akademiyasning 5 ta ilmiy tadqiqot instituti, 4 ta 
mintaqaviy ilmiy markazlar ilmiy bo„linma tarzida qayta tashkil etilib, yo„nalishi va 
ixtisosliklariga ko„ra ular tegishli oliy ta‟lim muassasalariga o„tkazildi. Fanlar 
akademiyasi tuzilmalarini qisqartirish va akademik fan va ta‟lim integratsiyasini 
kuchaytirish maqsadida 2014-yilda 2 ta institut va 1 ta bo„linma oliy ta‟lim muassasalari 
qoshidagi ilmiy-tadqiqot markazlari sifatida tashkil etildi.
O„zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2012-yildagi «Oliy malakali ilmiy 
va ilmiy-pedagog kadrlar tayyorlash va attestatsiyadan o„tkazish tizimini yanada 
takomillashtirish to„g„risida»gi farmoniga muvofiq 2013- yilning 1-yanvaridan boshlab 
dissertatsiya himoya qilish va fan doktori ilmiy darajasini berish bo„yicha oliy o„quv 
yurtidan keyingi ta‟limning bir bosqichli tizimi joriy qilindi. Lekin bu tizim mavjud 
xalqaro ilmfan standartlariga to„la mos kelmaganligi, respublikadagi mavjud ilmiy 
salohiyatning tushib ketganligi sababli, 2017-yil fevraldan Shavkat Mirziyoev tashabbusi 
bilan xalqaro standartlariga mos keluvchi, falsafa doktori va fan doktori darajalarini 
beruvchi ikki bosqichli tizimga o„tildi. 
Ilm-fandagi tub islohotlar. 2016– 2017-yillar O„zbekiston ilm-fanida tom ma‟noda 
tub islohotlar davri bo„ldi. O„zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev 2016-
yil 30-dekabr kuni ilk bor mamlakatimizning yetakchi ilm-fan namoyandalari bilan 
uchrashdi. Uchrashuv natijalariga ko„ra, O„zbekistonda ilm-fanga e‟tibor yanada 
kuchayishi belgilandi. Prezidentning 2017-yil 17-fevraldagi «Fanlar akademiyasi 
faoliyati, ilmiytadqiqot ishlarini tashkil etish, boshqarish va moliyalashtirishni yanada 
takomillashtirish chora-tadbirlari to„g„risida»gi qarori asosida 9 ta ilmiytadqiqot 
muassasasi Fanlar akademiyasi tarkibiga qaytarildi, qator ilmiy tashkilotlar qayta tashkil 
etildi, Fanlar akademiyasining fan yo„nalishlari Ilm-fan xodimlari bilan uchrashuv
bo„yicha 3 ta bo„limi va Navoiy bo„limi tashkil etildi, O„zbekistonning eng yangi tarixi 
bo„yicha Jamoatchilik kengashi faoliyati yo„lga qo„yildi. 
O„zbekiston Prezidentining 2017-yilda imzolangan «Innovatsion rivojlanish 
vazirligini tashkil etish to„g„risida» qarori bilan O„zbekiston Respublikasi Innovatsion 
rivojlanish vazirligi tashkil etildi. Mazkur vazirlikning davlat va jamiyat qurilishiga, 
iqtisodiyot tarmoqlariga, qishloq xo„jaligiga, ijtimoiy rivojlanishga, atrof-muhitni 
muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish tizimiga innovatsiyalarni joriy etish hamda 
ilg„or texnologiyalar joriy etilishini tashabbus qilish, muvofiqlashtirish va rag„batlantirish 
sohasidagi asosiy vazifalari belgilab berildi. Fanlar akademiyasi haqiqiy a‟zoligiga oxirgi 
saylovlar 1995-yilda o„tkazilgan edi. O„tgan yillar mobaynida akademiklarning soni ikki 
martadan ko„proqqa qisqardi va 2017-yilga kelib akademiyaning atigi 63 nafar haqiqiy 

---

a‟zosi qolgan edi. O„zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 29-dekabrdagi 
«O„zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining haqiqiy a‟zolarini tasdiqlash 
to„g„risida»gi tarixiy farmoni bilan 22 yillik uzoq tanaffusdan so„ng Fanlar 
akademiyasining 32 nafar yangi haqiqiy a‟zolari tasdiqlandi. Bugungi kunda ilmiy 
tadqiqot bilan shug„ullanuvchi 400 ta muassasa ro„yxatga olingan bo„lib, fan sohasida 36 
ming mutaxassis, jumladan, 2 mingdan ortiq fan doktori va 9 mingdan ortiq fan nomzodi 
faoliyat olib bormoqda.