yo'naltiruvchi savollar bilan ulaming diqqatini aynan qalarnlaming uzunligiga qaratadi, ya'ni
ularning biri uzunroq, ikkinchisi qisqaroq ekanligini,
qalamlami bir-biriga taqqoslash yo'li bilan isbotlashga erishadi. O'qituvchi bunday mashqlami уапа boshqa predmetlarda, modeIlar, rasmlarda davom
ettirib, o'quvchilarda har bir predmet uchun zaruriy bo'lgan sifat - uzunlik bo'lishini, ulami bir-biriga taqqoslash yo'Ji bilan уа chamalash yo'li bilan
aniqlash mumkinligini tushuntiradi
Turli kesmalami taqqoslash uchun o’lchamlardan foydalanish o'quvchilaming o'lchash jarayoni zaruriyatini anglashga tayyorlaydi. Masalan:
doskada uzunliklari 90 sm уа 120 sm bo'lgan ikki chiziq tortiladi. Ви chiziqlami
shunday joylashtirish kerakki, ulaming qay biri uzun уа qisqa
ekanligini darhol asoslab berish iloji bo'lmasin (ulami taqqoslash iloji yo'q). O'qituvchi o'quvchiga uzunligi 30 sm bo'lgan o'Icharnni berib, uning
yordamida chiziqlami bir - biriga taqqoslashni so'raydi. Erishilgan natija 3<4 tufayli shunday хиlosaga kelinadiki, chiziqlaming birinchisi
ikkinchisidan qisqaroq ekan. Аупап, shunday mashq uzunligi 15 sm bo'lgan o'Icham bilan ham bajariladi. Natija 6<8 tufayli уапа i1garigi yakun -
birinchi chiziq ikkinchisidan qisqaroq ekanligi ta'kidlanadi. Keyingi o'quvchiga birinchi o'lcharnni ikkinchi chiziqqa ko'yib, ikkinchi o'Icharnni esa
birinchi chiziqqa qo'yib o'Ichashni tavsiya etadi.
Birinchi galda 4, ikkinchi galda 6
raqami chiqadi, ya'ni 4<6. O'qituvchi «birinchi chiziq ikkinchisidan uzunroq chiqayaptimi?», «Ehtimol biz
noto'g'ri o'ylagandirmiz?» deb so'raydi. Yuzaga kelgan vaziyat o'quvchilarda o'lchov jarayonida bu xii o'lchamlardan foydalanish zaruriyatini tushunib
yetishga xizmat qiladi. Bu holat esa miqdorlaming raqamli ifodasi o'lchov birligi bilan bog'liqligini tushunishga olib keladi. Bu tushunchani anglab
etish turli mashqlar orqali erishiladi. Guruh ( sinf)larda, masalan quyidagi shaklda amaliy ishni o'tkazish mumkin. Har bir partaga zangori rangli
o'lcham modeli va ikkita o'lchov kesmasi (biri qizil, ikkinchisi yashil ranglar) qo'yiladi. O'qituvchi sinfga qarab chap tomonga o'tirganlar qizil o'lcham
bilan, o'ng tomonga o'tirganlar «yashil o'lcham bilan o'lchaydilar> deydi. O'lchov davomida turlicha raqamlar chiqadi. Shunda o'qituvchi
bolalar
diqqatini tortib,»Bir narsa o'lchansa-yu,turlicha natija chiqishi murnkinmi?» deb savol beradi. O'quvchilar bu jarayon davomida turlicha o'lchov
birliklari bilan o'lchaganlarini tushinib etishlari kerak. Mana shunday topshiriqlami ham berish murnkin: «Uch o'quvchi bir o'lchamni o'chadilar (kesma
avval daffarga chizib beriladi) bolalardan birining natijasi 8, ikkinchisi 4, uchinchisida 2 chiqdi. «Xo'sh, nega bunday chiqdi? Ularning qaysi biri
to'g'ri?». O'quvchilar esa, o'lchov olib borgan bolalarning birinchisi o'lchov birligi sifatida bir katakni, ikkinchisi ikki katakni, uchinchisi to'rt katakni
olganini anglab olishlari zarur bo'ladi.»Aniq o'lchov olib borgan bolalar o'lchov birligini aniq belgilab olib, ko'rsatib o'tganida barchasi haq bo'lar edi.»-
degan hulosaga kelishlari lozim. Shundan so’ng o'qituvchi doskadagi quyidagi shartli yozuvlarni ko'rsatadi. 8 .. ,4 .. ,2 ... ,.
Ana shu kabi amaliy
mashg'ulotlardan so'ng o'quvchilar uzunlikni o'lchash uchun o'lchov birligi - santimetmi qo'llash zarurligi haqidagi xulosaga olib kelinadi. O'qituvchi
bolalarni chizg'ich (lineyka) bilan tanishtirib, chizg'ich yordamida kesmalarning uzunligini o'lchash qoidalari tushuntiriladi. O'quvchilar bir nomdagi
o'lchamlarda berilgan uzunliklami qo'shish va ayirish, kesmalarini uzaytirish va qisqartirish,
ulami taqqoslash, uzunliklar umumiy yig'indisi
(jamlamasi) ni topish kabi mashqlami bajaradilar. Kesma uzunligi tushunchasi predmetlarni uzunligi bo'yicha taqqoslash asosida kiritiladi.
Amaliy ishlar so'zlar yordamida ifodalanishi bilan kuzatiladi. Uzunliklari bo'yicha "teng", "teng emas" so'zlarining mazmunlari "bir xii",
"uzunroq", "qisqaroq" kabi so'zlar bilan ifodalanadi. l-sinfda santimetr, metr,
detsimetr,
kilogramm, ... o'ichoviari o'rganiladi.
O'quvchilar sm haqida ayoniy tasavvur hosil qilisblari uchun sm modelini katakli qog'oz varag'idan taydalanib tushuntiriladi quvchilar:
1) Berilgan kesmani o’lchash.
2) Berilgan uzunlikdagi kesmani yasash (chizish) masalasini hal qilishlari kerak.
Bu masalani yechishning 2 ta usulini ajratish mumkin. Birinchi usul- ustiga qo'yish usuli. Bu usulning mohiyati shundan iboratki,
o'lchanayotgan yoki olinayotgan kesma santimetrining modellari bilan qoplanadi va ularning soni sanab chiqiladi. Bunday ish bolalaming bar biri sm
ni "payqasblarida", sezilarli yordam beradi. Ikkinchi usul- qo'yib borish usulini ketma-ket bajarish. O'quvchilar o'lchashda chizg'ichdagi chiziqlarni
emas, balki kesmaga o'lchov necha marta joylashishini aniqIashni o'rganib bo’lganlaridan so’ng raqamlar bilan belgilashadi. O'quvchilami uzunlikni
yangi birligi detsimetr bilan tanishtirishda ikkinchi o'nlikni o'rganish munosabati bilan boshlanadi. Detsimetr modeli yordamida o'lchashga doir ba'zi
mashqlami keltiramiz.
Topshiriq 1. Chiziqchadan foydalanib o'lchov ishlarini olib borish usullarini bolalarga tushuntiring. Amaliy mashiqlar davomida detsimetr va
metr kabi yangi o'lchov borliklari kirib keladi. Bu o'lchamlar o'rtadagi munosabat mashqlar yo'li bilan bolalar ongida o'mashib qolishiga erishiladi.
Topshiriq 2. Uzunlik o'lchovlari detsimetr, santimetr, millimetr, metr, kilometr tushunchalari bilan tanishtirish maqsadida dars soatini ma'lum
tartibda qismlarga bo'lib, mashg'ulotni shu tartibda o'tkazing.
Topshiriq 3. Qaysi sinflarda ushbu mashgulotlami o'quvchilar bajara oladilar; lavoblarni asoslang. Ikki xii uzunlik birliklarini qo'shish va ayirish,
ularni ko'paytirish va bo'lish uchunchi sinfda o'tiladi. U mashqlarni bajarishda o'quvchilarda o'lchamlar o'rtasidagi nisbatlardan
foydalanadilar va
tajribalarni yozma mashqlar bilan mustahkamlaydilar.
Topshiriq 4. Ikki xii nomdagi uzunliklarni qo'shish va ayirish, shuningdek, ularni ko'paytirish va bo'lishni o'zlashtirish mashg'ulotIarida qanday
usul va uslublardan foydalanishni maqsadga muvofiq mashg'ulotlarda ko'rsatilgan topshiriqlar bo'yicha ish olib borish.
8>4>
Dostları ilə paylaş: