1-Mavzu: Harf elementlarini bilan tanishtirish

Tekshirish ishlarining hajmi quyidagicha bo’lishi mumkin:

	1-sinf	2-sinf	3-sinf	4-sinf
Nazorat diktant O’quv yilining I yarmida	–	25-30	40-45	55-70
O’quv yilining II yarmida	15-20	35-40	45-50	75-80
Bayon	–	45-60	70-80	100-110

Diktant eshitib idrok qilingan so’z, gap, matnni yozishdir. O’quvchilarning og’zaki yozma nutqini o’stirishda, savodxonligini oshirishda diktantning ahamiyati katta. O’quvchi diktant yozish jarayonida xato qilmaslikka harakat qiladi. Xato qilmaslik ularning fonetik, leksik va grammatik bilimlarni qay darajada o’zlashtirganliklariga bog’liq bo’ladi. Imlo qoidalari grammatik hodisalar bilan bog’liq bo’ladi. Demak, savodli diktant yozish uchun o’z navbatida grammatik qoidalarni ham bilish zarur.
Boshlang’ich sinflarda diktant uchun matn tanlashda bir qancha tamoyillarga rioya qilish zarur: 1. Matnning monologik nutq shaklida bo’lishi. Unda ko’chirma gaplar, undalmali, kirish so’zli, ajratilgan bo’lakli gaplar, qo’shma gap bo’lmasligi lozim. 2. Matn hajmi 1-4-sinf o’quvchilarining o’qish sur’tiga asoslangan bo’lishi. 3. Matn mazmuni bolalar hayoti bilan bog’liq bo’lishi. 4. Diktant matni o’quvchilarga u yoki bu haqda bilim berishi. 5. Tanlangan matn g’oyaviy-badiiy jihatdan yuksak bo’lishi, bolalar hissiyotiga ta’sir qilishi. 6. Matn tarbiyalovchi xarakterda bo’lishi. 7. Matnda o’rganilayotgan hodisa kamida 5-6 marta uchrashi.
1. Ta’limiy diktantlar – bilim berishga yo’naltirilgan diktantlar. 2. Tekshiruv diktantlari – o’quvchilarning bilim, ko’nikma va malakalarini nazorat qilishga qaratilgan diktantlar. Ta’limiy diktantlarni o’tkazish vaqtini, o’rnini, turini o’qituvchining o’zi belgilaydi. Ta’limiy diktantlar uchun darsning ma’lum bir qismi (5-10 daqiqasi), ba’zan bir dars ajratiladi. Bu diktant o’quvchilar bilimini mustahkamlash maqsadida o’tkaziladi. Ta’limiy diktantda o’qituvchi o’quvchilarga o’rgatilayotgan hodisaning imlosini bir necha tahlil usullaridan foydalanib tushuntiradi, o’quvchilar so’zlarni to’g’ri yozishlariga ishonch hosil qilgach, uni yozishga ruxsat beradi. Har qanday yo’l bilan xatoning oldini olish chorasi ko’riladi. Masalan, 1-sinfda a va o unlilari o’rganilayotgan darsda bo’g’in-tovush, tovush-harf tahlili o’tkaziladi. Baho, bahor so’zlarining birinchi bo’g’inida a harfi yozilishini o’quvchilar bilib olgach, o’quvchilardan biri shu so’zlarni xattaxtaga yozadi. So’ng so’z o’chirib tashlanadi, shundan keyin aytib turib yozdiriladi.
Ta’limiy diktantlar tashkil etish va bajarilish usuliga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi: 1. Ta’kidiy diktant. 2. O’z diktant yoki yoddan yozuv diktanti. 3. Izohli diktant. 4. Saylanma diktant. 5. Erkin diktant. 6. Rasm diktant. 7. Lug’at diktant. 8. Ijodiy diktant. Shulardan saylanma, erkin va ijodiy diktantlarda matn ma’lum o’zgarishlar bilan yoziladi.